ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Α' ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΠΟΛΕΩΣ (+ 1340)

Σειρά: Ἀδιάφθοροι Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας (ἀπό τό ὁμώνυμο ἔργο τοῦ Καθηγητοῦ Ἀντ. Μάρκου).

Καταγόταν ἀπό τήν Ἀδριανούπολη καί σέ νεαρή ἡλικία ἔγινε μοναχός. Ἀσκήθηκε διαδοχικά σέ διάφορες Μονές τοῦ Ἁγίου Ὄρους (καί κυρίως στή Μονή Ἐσφιγμένου, ἀπ’ ὅπου ὀνομάσθηκε Ἐσφιγμενίτης) καί τοῦ Ὄρους τοῦ Γάνου.
Γιά πρώτη φορά ἀνέβηκε στόν Πατριαρχικό Θρόνο τό 1289 καί πατριάρχευσε μέχρι τό 1293. Στήν προσπάθειά του νά ἐπιβάλλει τήν κανονική τάξη, προσέκρουσε στά συμφέροντα τῶν παρεπιδημούντων στήν ΚΠολη Ἀρχιερέων καί τῶν μοναχῶν πού περιφέρονταν στόν κόσμο, ὁπότε ὑπέβαλε τήν παραίτησή του στόν Αὐτοκράτορα Ἀνδρόνικο Παλαιολόγο καί ἐφησύχασε στή Μονή τοῦ Κοσμιδίου.
Διάδοχος του ἐκλέχθηκε ὁ Ἰωάννης ΙΒ’, ἀλλά μετά τήν παραίτηση καί αὐτοῦ (1303), ἀνέβηκε στό Θρόνο γιά δεύτερη φορά καί πατριάρχευσε μέχρι τό 1309. Μεταξύ ἄλλων κατά τήν β’ πατριαρχεία του, χειροτόνησε τό 1308 Μητροπολίτη Ρωσίας τόν ἅγ. Πέτρο. Ὅμως καί πάλι στήν προσπάθειά του νά ἐξυγιάνει τά ἐκκλησιαστικά πράγματα, προσέκρουσε στή μοχθηρία τῶν ἐνόχων Κληρικῶν, συκοφαντήθηκε στόν Αὐτοκράτορα, ὁπότε ὑποχρεώθηκε σέ παραίτηση, ἐγκαταβίωσε σέ μονή καί κοιμήθηκε ἐκεῖ εἰρηνικά μετά ἀπό 21 χρόνια ἀσκήσεως, τό 1340.
Ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐγκωμιάζει ἰδιαίτερα τόν Πατριάρχη ἅγ. Ἀθανάσιο Α’ «ὡς ἀπό λυχνίας τόν κόσμον φωτίσαντα», τόν θεωρεῖ δέ φίλο τῆς ἡσυχίας καί πρωτεργάτη τῆς μοναχικῆς ἀναγεννήσεως τοῦ 14ου αἰ. («Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων», 1, 2, 12).
Τό ἀδιάφθορο Λείψανο τοῦ ἁγ. Ἀθανασίου Α’ μεταφέθηκε στή Βενετία ἀπό τήν ΚΠόλη τό 1455, μετά τήν Ἅλωση τῆς Πόλεως ἀπό τούς Τούρκους (1453), ἀπό τόν Βενετό πλοιοκτήτη Δομήνικο Zottarello, ὡς λείψανο τοῦ ἁγ. Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου ἀρχιεπ. ’Αλεξανδρείας καί ὡς τέτοιο τιμᾶται μέχρι σήμερα ἀπό τούς Βενετούς. Τό 1705 ἡ Κάρα τοῦ Λειψάνου καταστράφηκε ἀπό πυρκαγιά καί ἀντικαταστάθηκε ἀπό ἐπιχρυσωμένη κεφαλή. Τό 1807 τό Λείψανο μεταφέρθηκε στή Μονή τοῦ ἁγ. Ζαχαρία Βενετίας, ὅπου καί σήμερα φυλάσσεται. (Ἐπ. Φαναρίου Ἀγαθαγγέλου, «Ἱερά Λείψανα Ἁγίων τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς στή Βενετία», σελ. 85 – 89).
Στό χῶρο τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολῆς μία πλευρά τοῦ Ἁγίου φυλάσσεται στή Μονή Παντοκράτορος Ἁγίου Ὄρους καί ἀποτμήματα τοῦ Λειψάνου του στή Μονή Ἐσφιγμένου Ἁγίου Ὄρους καί στό Ναό ἁγ. Κων/νου καί Ἑλένης Ἀνδρούσης Μεσσηνίας.
Ἡ μνήμη του τιμᾶται τήν 28η Ὀκτωβρίου.