ΤΟ ΓΕΩΡΓΙΑΝΟ ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ

Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου

Ἡ μελέτη μας περί τοῦ Γεωργιανοῦ Ἁγιολογίου δημοσιεύθηκε ἀρχικά στό Περιοδικό «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ» Λευκωσίας (φ. 41/1993, σελ. 38 – 42), μέ τόν τίτλο «Σημείωμα Γεωργιανῆς Ἁγιολογίας" , καί σέ ἀγγλική μετάφραση στό Περιοδικό “ORTHODOX TRADITION” (φ. 2/1993, σελ. 4 - 8), τοῦ Κέντρου Παραδοσιακῶν Ὀρθοδόξων Σπουδῶν Ἔτνας Καλιφορνίας, μέ τόν τίτλο “Saints of the Georgian Orthodox Church”.
Τά ἀναφερόμενα στοιχεῖα εἶναι τοῦ ἔτους 1993.

Εἰσαγωγή
Ἡ Ἐκκλησία τῆς Γεωργίας ἤ Ἰβηρίας, τῆς μικρῆς ὀρεινῆς χώρας τοῦ Καυκάσου, μία μικρή μέν τοπική Ἐκκλησία, ἀπό τίς ἀρχαιότερες ὅμως ἐθνικές Ἐκκλησίες, ἔχει νά παρουσιάσει ἀξιόλογη πνευματική καί ἁγιολογική κίνηση. Ἄν καί οἱ Γεωργιανοί πιστεύουν, ὅτι πρῶτος κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου στή χώρα τους ὑπῆρξε ὁ ἅγιος Ἀπόστολος Ἀνδρέας, εἶναι ἱστορικά ἀποδεκτό (χωρίς νά ἀποκλείεται ἡ διέλευση τοῦ Πρωτοκλήτου ἀπό τήν περιοχή), ὅτι ὁ ἐκχριστιανισμός ἔγινε τόν 4ο αἰ., ἐπί Αὐτοκράτορος τῶν Ρωμαίων Μεγάλου Κωνσταντίνου καί Βασιλέως τῆς Γεωργίας Μιριάν. Ἡ θαυματουργή πάντως εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γενάτης (ἤ Γελάτης), ἡ ὁποία κατά τήν παράδοση εἶναι ζωγραφισμένη σέ μία ἀπό τίς σανίδες τῆς φάτνης τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου, πιστεύεται ὅτι ἀφιερώθηκε στό Ναό τῆς Ἀτσχούρ ἀπό τόν Ἀπόστολο.
Μέ τήν Γεωργιανή Ἐκκλησία συνδέεται ἡ παράδοση περί τοῦ Χιτῶνος τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία μάλιστα ἀποτελεῖ βασικό τμῆμα τῶν συναξαρίων τῆς ἁγ. Ἰσαποστόλου Νίνας καί τῶν ἁγίων Βασιλέων Μιριάν καί Νάνας. Οἱ Ὀρθόδοξοι Γεωργιανοί σεμνύνονται γιά τήν ἐπί σειρά αἰώνων φύλαξη τῶν πολυτίμων δώρων τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου πρός τήν νεοφώτιστη χώρα τους, ἑνός - δηλαδή – τῶν Τιμίων Ἥλων καί τμήματος τοῦ Ὑποποδίου τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Τόν Τίμιο Ἦλο τοποθέτησε στήν Ἀρχιερατική Μίτρα τοῦ Καθολικοῦ (Ἀρχιεπισκόπου - Πατριάρχου) τῆς Γεωργίας, ὁ Βασιλεύς Δαβίδ Θ’, τόν 13ο αἰ. Τό 1681 ἡ μίτρα αὐτή μεταφέρθηκε στή Ρωσία ἀπό τόν Γεωργιανό Βασιλέα Ἀρτσιλ καί κατατέθηκε στόν Καθεδρικό Ναό Κοιμ. Θεοτόκου Κρεμλίνου. Σήμερα δέν εἶναι γνωστό πού βρίσκεται).
Ἀκόμη, κατά τόν Ἀρχιμανδρίτη Τιμόθεο Σακκᾶ, «σώζονται μέχρι σήμερα ἡ μαρμάρινη κολυμβήθρα στήν ὁποία βαπτίσθηκε ὁ Βασιλεύς Μιριάν καί ἡ σύζυγός του Νάνα, ὁ σταυρός τῆς ἁγ. Νίνας, ἡ μηλωτή τοῦ Προφήτου Ἠλιοῦ καί ὁ ἄρραφος Χιτών τοῦ Κυρίου» (Ἀρχιμ. Τιμοθέου Σακκᾶ, «Ἅγιοι τῆς Γεωργίας», σελ. 19).
Κατά τήν Γεωργιανή παράδοση, ὁ Χιτών τοῦ Κυρίου, φυλαγμένος μέσα στή γῆ (στή ρίζα τοῦ λεγόμενου «Ἱεροῦ Στύλου»), βγῆκε στήν ἐπιφάνεια τό 1228 ἀπό κάποιο πιστό, κατά τήν ἐπιδρομή τῶν Μογγόλων. Τόν 15ο αἰ. κατατέθηκε ἀπό τόν Βασιλέα Ἀλέξανδρο Α’ (1414 – 1442), στό μέχρι σήμερα σωζόμενο ναό τοῦ Ἁγίου Στύλου. Τόν 17ο αἰ. ὁ Πέρσης Σάχης Ἀμπάς, κατακτητής τῆς Γεωργίας, «δώρησε» τόν Χιτῶνα - γιά λόγους σαφῶς πολιτικούς – στόν Πατριάρχη Μόσχας Φιλάρετο, ὁ ὁποῖος καί τόν κατέθεσε στόν Καθεδρικό Ναό Κοιμ. Θεοτόκου Κρεμλίνου, θεσπίζοντας καί τήν σχετική ἑορτή τῆς 10ος Ἰουλίου. Γιά τήν τύχη τοῦ κειμηλίου δέν ὑπάρχουν κάποιες πληροφορίες.
Ἡ ἁγιολογική κίνηση τῆς Γεωργιανῆς Ἐκκλησίας - λαμβανομένων ὑπ’ ὄψη τοῦ μικροῦ μεγέθους (γεωγραφικοῦ καί πληθυσμιακοῦ) τῆς χώρας καί τῶν ἱστορικῶν της περιπετειῶν – εἶναι σημαντική. Τιμῶνται ἰδιαιτέρως οἱ Ἅγιοι Βασιλεῖς (Μάρτυρες οἱ περισσότεροι), ἀλλά καί τά θύματα τῶν ἐθνικῶν περιπετειῶν (μέ τό σκεπτικό, ὅτι θά μποροῦσαν νά ἔχουν ἀποφύγει τόν θάνατο, ἀσπαζόμενοι τόν Μωαμεθανισμό ἤ τήν Πυρολατρεία).
Ἀπό τό Οἰκουμενικό Ἁγιολόγιο στή Γεωργία τιμῶνται ἰδιαιτέρως οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολος Ἀνδρέας, Σάββας ὁ Ἡγιασμένος, Συμεών ὁ Στυλίτης καί ἡ μητέρα του ὁσ. Μάρθα, Ἱλαρίων ὁ Μέγας καί Ἀλέξιος ὁ Ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Ἐπίσης εὐρύτατα εἶναι διαδεδομένη καί ἡ μνήμη τοῦ Μεγαλομ. Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου, ἀφοῦ κατά τήν τοπική συναξαριστική παράδοση ἦταν συγγενής τῆς ἁγ. Νίνας.
Χαρακτηριστική εἶναι ἡ ἀπουσία ἀπό τό Γεωργιανό Ἁγιολόγιο ἀνακομιδῶν ἁγίων Λειψάνων. Τοῦτο συμβαίνει ἐπειδή στή χώρα ἔχει ἐπικρατήσει ἡ συνήθεια νά μήν γίνονται ἀνακομιδές, ἀφοῦ - κατά τίς συναξαριστικές μαρτυρίες – «ὁ Πανάγαθος Θεός δόξασε μέν τήν ἁγ. Νίνα, διατηρώντας τό σῶμα της ἄφθαρτο, τό διατήρησε ὅμως κρυμμένο «ὑπό τόν μόδιον», ὅπως εἶχε ἡ ἴδια ζητήσει».
Στό κείμενο πού ἀκολουθεῖ παρουσιάζονται οἱ Ἅγιοι τοῦ Γεωργιανοῦ Ἁγιολογίου κατά ἡμερολογιακή σειρά, μέ βάση τόν σχετικό κατάλογο πού ἔθεσε στή διάθεσή μας τό Πατριαρχεῖο Γεωργίας, μέ ἐντολή τοῦ Μακαριωτάτου Καθολικοῦ καί Πατριάρχου κ. Ἠλία. Παράλληλα λάβανε ὑπ’ ὄψη τό ἔργο τοῦ ἀρχιμ. Τιμοθέου Σακκᾶ «Ἅγιοι τῆς Γεωργίας», τό ἔργο τοῦ Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου «Ἅγιοι τοῦ Ἁγίου Ὄρους», τό ἐτήσιο ἡμερολόγιο τῆς Ἀδελφότητας τοῦ ἁγ. Γερμανοῦ τῆς Ἀλάσκας καί τό Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο (ἔκδοση 1936. Σημειώνουμε ὅτι ἡ ἁγ. Νίνα στή Δύση εἶναι γνωστή μέ τό ὄνομα Χριστιᾶνα καί τιμᾶται τήν 15η Δεκεμβρίου).
Εἶναι ἄξιο σημειώσεως, ὅτι ἀπό τόν ἐπίσημο ἁγιολογικό κατάλογο τοῦ Πατριαρχείου Γεωργίας, ἀπουσιάζει ἡ μνήμη τόσο τοῦ Ἴβηρος Νεομάρτυρος Γεωργίου (Μυτιλήνη, + 1770), τήν ὁποία ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία τῆς ΚΠόλεως τιμᾶ τήν 2α Ἰανουαρίου, ὅσο καί ἡ μνήμη τῶν Ἁγίων πού συνδέονται μέ τήν Ἁγιορειτική Μονή τῶν Ἰβήρων καί τήν Ἰβηριτική Σκήτη τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Τούς Ἁγίους αὐτούς θέσαμε στήν ἀγγλική ἔκδοση τοῦ κειμένου, μέ τό σκεπτικό ὅτι ἡ ἀναφορά τους στό τοπικό Ἁγιορειτικό Ἁγιολόγιο, ἀλλά καί στό εὐρύτερο τῆς Ἐκκλησίας τῆς ΚΠόλεως, δέν τούς ἀποσυνδέει ἀπό τήν Γεωργιανή Ἐκκλησία. Στήν ἑλληνική ἔκδοση πού φιλοξένησε ἡ «Ὀρθόδοξη Μαρτυρία» οἱ Ἅγιοι αὐτοί παραλήφθηκαν, διότι στό ἴδιο περιοδικό δημοσιεύθηκε κατάλογος τῶν Ἁγιορειτῶν Ἁγίων τοῦ Ὑμνογράφου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας Μοναχοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου (τόν ὁποῖο εἶχε τήν τιμή νά ἐπιμεληθεῖ καί νά παρουσιάσει τό Κέντρο μας). Στήν παροῦσα δημοσίευση περιλαμβάνονται καί οἱ Ἅγιοι τῆς Μονῆς Ἰβήρων καί τῆς Σκήτεως Τιμίου Προδρόμου, γιά νά ἔχει ὁ ἀναγνώστης μία συνολική εἰκόνα τοῦ θέματος.
Στό Γραμματέα τοῦ Πατριαρχείου Γεωργίας Sh. Tetrashvilli ἐκφράζονται εὐχαριστίες καί ἀπό τήν θέση αὐτή.

Οἱ Ἅγιοι τοῦ Γεωργιανοῦ Ἁγιολογίου κατά ἡμερολογιακή σειρά

Ἰανουάριος
2α. Νεομάρτυρας Γεώργιος ὁ Ἴβηρας (Μυτιλήνη, + 1770).
4η. Ὁσιομάρτυρας Ὀνούφριος ὁ Ἰβηροσκητιώτης (+ 1818).
8η. Μάρτυρας Ἀβό τῆς Τιφλίδας (+ 786).
14η. Ἰσαπόστολος Νίνα, ἡ Φωτίστρια τῆς Γεωργίας (4ος αἰ.).
18η. Ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Φιλόσοφος (+ 1101).
19η. Ὅσιος Ἀντώνιος ὁ Ἐρημίτης, τοῦ Μαρτκοπί (6ος αἰ.).
20η. Ἅγιος Βασιλεύς Δαβίδ Δ’ ὁ Ἀνακαινιστής (+ 1125).
29η. Μάρτυρας Ἀσώτ ὁ Κουροπαλάτης.

Φεβρουάριος
4η. Ἅγιος Εὐαγριος, ὁ τοῦ Μεγάλου Φρουρίου.
6η. Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Φιλόσοφος (13ος αἰ.).
12η. Ὅσιος Πρόχορος, ὁ ἀνακαινιστής τῆς Γεωργιανῆς Μονῆς τοῦ Τιμίου Σταυροῦ

Ἱεροσολύμων.
Μάρτυρας Λουκᾶς τῶν Ἱεροσολύμων (+ 1273).
22α. Παιδομάρτυρες (Γουράμ, Ἀδαρνάζ, Βακάρ, Βάχ, Βαρδζίμ, Δασί, Δουανσέρ, Ραμάζ καί

Παρσμάν τῆς Κολά (6ος αἰ.).

Μάρτιος
10η Ἅγιος Ἰωάννης τοῦ Khakhuly, ὁ νέος Χρυσόστομος.
12η. Ἅγιος Βασιλεύς Δημήτριος ὁ Γενναῖος.
17η. Ἱερομάρτυς Γαβριήλ τοῦ Mtsiri (+ 1802).
22α. Ὁσιομάρτυρας Εὐθύμιος ὁ Ἰβηροσκητιώτης (+ 1814).
26η. Μνήμη τῶν 6.000 Πατέρων τῆς Μονῆς Γκαρετζύ.
28η. Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Μανγκλίς (+ 1751).

Ἀπρίλιος
1η. Ὅσιοι Ἰωάννης Shavtely καί Εὐλόγιος ὁ προορατικός, οἱ διά Χριστόν Σαλοί.
2α. Ὅσιος Γεώργιος τῆς Ματσκβερύ ( 9ος – 10ος αἰ.).
10η. Μνήμη τῶν Ὁσιομαρτύρων Μοναζουςῶν τῆς Μονῆς Κβαμπταχεβί (ὑπό Ταμερλάνου).
17η. Ὅσιος Ἐφραίμ ὁ Μέγας (9ος αἰ.).
18η. Ἅγιος Βασίλειος Ρατισβίλι (8ος αἰ.).
23η. Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος ὁ Τροπαιοφόρος.

Μάϊος
1η. Ἁγία Βασίλισσα Ταμάρα ἡ Μεγάλη.
Ὁσιομάρτυρας Ἀκάκιος ὁ Ἰβηροσκητιώτης (+ 1814).
3η. Ἅγιος Μαμμίας ὁ Καθολικός (+ 744).
Ὅσιοι Μιχαήλ καί Ἀρσένιος οἱ Γεωργιανοί.
4η. Ὅσιος Ἰωάννης Ζενταζνίσκυ καί οἱ 12 μαθητές του:
Ἱερομάρτυρας Ἄβιβος, Ἐπίσκοπος Νερκάσι.
Ὅσιος Ἰσέ, Ἐπίσκοπος Τσιλκάν.
Ὅσιος Ἀντώνιος τοῦ Μαρτκοπύ.
Ὅσιος Δαβίδ τοῦ Γκαρεντζύ.
Ὅσιος Ζήνων τοῦ Ἰκαϊτοῦ.
Ὅσιος Θαδδαῖος τοῦ Στεπαντσμίντ.
Ὅσιος Ἰωσήφ τοῦ Ἀλαβερντύ.
Ὅσιος Ἰσίδωρος τοῦ Σαμπτάβ.
Ὅσιος Μιχαήλ τοῦ Ὀλύμπου.
Ὅσιος Πύρρος τῆς Βρέττας.
Ὅσιος Ἠλίας ὁ Διάκονος, τῆς συνοδείας τῶν προηγουμένων 13 Σύρων Πατέρων.
8η. Ὅσιος Ἀρσένιος ὁ Μέγας (+ 449).
11η. Ὅσιος Χριστόφορος, τῆς ἐρήμου τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου.
13η. Ὅσιος Εὐθύμιος τῆς Μτατσμίνδας, ὁ Ἀθωνίτης (+ 1028).
Ὅσιος Γεώργιος ὁ Ἰβηρίτης.
Μνήμη τῶν Ὁσιομαρτύρων τῆς Μονῆς Ἰβήρων, τῶν ὑπό Λατινοφρόνων ἀναιρεθέντων.
23η. Ὅσιος Δαμιανός τοῦ Γκαρεντζύ (Βασιλεύς Δημήτριος, υἱός τοῦ ἁγ. Βασιλέως Δαβίδ τοῦ Ἀνακαινιστοῦ).
27η. Ὅσιος Βασίλειος ὁ ἀπό Πριγκίπων (ἐγγονός τοῦ Βασιλέως Βαγράτ).
28η. Ὅσιος Δόδος τοῦ Γκαρεντζύ.
29η. Ὅσιος Δαβίδ τοῦ Γκαρεντζύ, ἕνας τῶν 13 Σύρων Πατέρων.

Ἰούνιος
1η. Ὁσιομάρτυρες Δόδος τοῦ Γκαρεντζύ, Σίω ὁ Νέος, Δαβίδ, Γαβριήλ καί Παῦλος (+ 1696 – 1700, ὑπό Μουσουλμάνων).
2α. Ὅσιος Σοτᾶ Rastavely, ἀνακαινιστής τῆς Γεωργιανῆς Μονῆς τοῦ Τιμίου Σταυροῦ Ἱεροσολύμων.
6η. Ὅσιοι Βησσαρίων (4ος – 5ος αἰ.) καί Ἰλαρίων ὁ Νέος (+ 845).
9η. Ὅσιος Ἰωάννης τῆς Γενάτης (3ος αἰ.).
16η. Ἅγιος Καϊκχοσρό (+ 1558).
17η. Μάρτυρας Σάλβιος.
21η. Μάρτυρες Ἀρχίλ (+ 784) καί Λουαρσάδ (+ 1622), οἱ Βασιλεῖς.
24η. Μάρτυρες Ὀρέντιος, Φαρμάκιος, Ἔρως, Φῖρμος, Φιρμῖνος, Κυριακός καί Λογγῖνος.
25η. Ὁσιομάρτυρας Προκόπιος ὁ Ἰβηροσκητιώτης (+ 1810).
27η. Ὅσιος Γεώργιος τῆς Μπατσμίνδας (+ 1065).
29η. Μάρτυρας Εὐστάθιος τῆς Μετσχέτης (+ 569).

Ἰούλιος
3η. Ὅσιος Γεώργιος, ὁ διδάσκαλος τοῦ ὁσ. Γεωργίου τῆς Μτατσμίνδας (10ος αἰ.).
12η. Ὅσιοι Εὐθύμιος καί Γαβριήλ οἱ Ἰβηρίτες (10ος αἰ.).
20η. Νεομάρτυρας Σαλώμη (18ος αἰ., ὑπό Περσῶν).
24η. Ὅσιος Ἱλαρίων Tulashvili, ἄλλος διδάσκαλος τοῦ ὁσ. Γεωργίου τῆς Μτατσμίνδας (10ος αἰ.).
31η. Ἅγιος Ἀρσένιος Ἐπίσκοπος Μτατσμίνδας (+ 1032).

Αὔγουστος
3η. Μάρτυρας Ραζντέν τοῦ Τσρομί (+ 457).
Μνήμη τῶν 9 ἀδελφῶν Χερκχεουλίζδ, τῶν ἀδελφῶν καί τῆς μητέρας τους καί τῶν 9.000 Γεωργιανῶν πού φονεύθηκαν στή Μάχη τῆς Μαραβδᾶ (+ 1625).
8η. Ὅσιος Εὐθύμιος (+ 1804).
12η. Ὁσιομάρτυρες Γερόντιος, Σεραπίων, Γερμανός, Βησσαρίων, Μιχαήλ καί Σίμων τῆς Μονῆ Γκαρεντζύ (+ 1851, ὑπό Μουσουλμάνων).
16η. Ὅσιος Χριστόφορος τῆς Γουρίας.
21η. Ἅγιος Σερμιανός ὁ Καθολικός (+ 779).
24η. Ὅσιος Σεραπίων τοῦ Προντιγκύ (+ 1749).
28η. Μάρτυρας Σουσανίκη ἡ Βασίλισσα (+ 475).

Σεπτέμβριος
1η Ὅσιος Συμεών ὁ Στυλίτης καί ὁσ. Μάρθα ἡ μητέρα του (5ος αἰ.).
4η. Ὅσιος Συμεών τοῦ Γκαρεντζύ.
13η. Μεγαλομάρτυρας Κατεβάν ἡ Βασίλισσα (+ 1624).
Ὅσιος Ἱερόθεος ὁ Ἰβηρίτης.
15η. Ὅσιος Ἰωσήφ τοῦ Ἀλαβερντύ (+ 570), ἕνας τῶν 13 Σύρων Πατέρων.
16η. Μάρτυρες Ἰσαάκ καί Ἰωσήφ τοῦ Καρνοῦ (+ 808).
18η. Νεομάρτυρες Μπιζινί, Ἐλιζαμπάρ καί Σαλβί οἱ αὐτάδελφοι (+ 1661).
29η. Ὅσιος Ὀνούφριος τοῦ Γκαρεντζύ (18ος αἰ.).

Ὀκτώβριος
1η. Ἅγιοι Ἰσαπόστολοι Μιριάν καί Νάνα, οἱ Βασιλεῖς (4ος αἰ.).
Ἅγιος Ἀνδρέας (+ 936).
2α. Μεγαλομάρτυρες Δαβίδ καί Κωνσταντῖνος (+ 741).
3η. Ὅσιος Γρηγόριος ὁ Ἀρχιμανδρίτης, ἱδρυτής τῆς Μονῆς Κλαρεντζύ.
7η. Ὅσιος Ἰωσήφ ὁ Πρεσβύτερος (+ 1763).
8η. Ὁσιομάρτυρας Ἰγνάτιος ὁ Ἰβηροσκητιώτης (+ 1814).
13η. Ἅγιος Ἀντώνιος Μητροπ. Χονδίδης (+ 1815).
28η. Ἱερομάρτυρας Νεόφυτος Ἀρχιεπίσκοπος Οὐρβανισύ.
29η. Ὅσιος Σεραπίων τοῦ Ζαρζμᾶ (+ 900).
30η. Ὅσιος Ἰωράμ Zedgeyidze (+ 1465).
31η. Μνήμη τῶν 100.000 Ὀρθοδόξων Γεωργιανῶν, τῶν σφαγιασθέντων κατά τήν κατάληψη τῆς Τιφλίδος ἀπό τόν Τζελαλεντίν.

Νοέμβριος
1η. Ὁσιομάρτυρες Ἰάκωβος, Διονύσιος καί Ἰάκωβος οἱ Ἰβηροσκητιώτες.
3η. Ἅγιος Νικόλαος ὁ Χρονικογράφος (+ 1308).
19η. Ὅσιος Ἱλαρίων τοῦ Προντιγκύ (+ 875).
30η. Ἅγιος Ἀπόστολος Ἀνδρέας ὁ Πρωτόκλητος.
Ἅγιος Βακχταούγκ ὁ Βασιλεύς (+ 502).

Δεκέμβριος
2α. Ὅσιος Ἰσέ Ἐπίσκοπος Τσιλκάν, ἕνας τῶν 13 Σύρων Πατέρων.
5η Ὅσιος Σάββας ὁ Ἡγιασμένος.
12η. Ὁσιομάρτυρας Ἰωάννης Ζενταζενύ (9ος αἰ.).

Βιβλιογραφία:
Βλασίου Φειδᾶ, «Τό αὐτοκέφαλον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Γεωργίας», 1980.

St. Herman Calendar 1991.
Lang, D. M., “Lives and Legends of the Georgian Saints”, 1976.
Manveilischvili, A., “History of Georgia”, 1951.
Sabinin, M., “Complete Lives of the Saints of the Georgian Church”, 1871.
Ἀρχιμ. Τιμοθέου Σακκᾶ, «Ἅγιοι τῆς Γεωργίας», ἔκδοσις Μονῆς Παρακλήτου, 1986.
Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου «Ἅγιοι τοῦ Ἁγίου Ὄρους», 2008.