Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΓΡΑΙΚΟΣ (+ 1556)
Φωτιστής τῶν Ρώσων
Φωτιστής τῶν Ρώσων
Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου
Ὁ Φωτιστής τῶν Ρώσων ἅγ. Μάξιμος ὁ Γραικός (+ 1556), κατά κόσμον Μιχαήλ Τριβώλης, ἦταν γόνος ἀρχοντικῆς Βυζαντινῆς οἰκογενείας, συγγενικῆς τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Οἴκου τῶν Παλαιολόγων. Γεννήθηκε στήν Ἄρτα πρίν τό 1470. Ἡ οἰκονομική εὐχέρεια τῆς οἰκογενείας του τοῦ ἐπέτρεψε νά σπουδάσει στήν Κέρκυρα καί στήν Ἰταλία, ὅπου πῆγε τό 1489 καί εἶχε δασκάλους τόν Ἰανό Λάσκαρη καί ἄλλους Ἕλληνες λογίους. Στή Φλωρεντία τῶν Μεδίκων συνδέθηκε μέ τόν μαθητή τοῦ Πολιτσιάνο Σκιπίωνα Φορτιγκουέρρι (ἤ Καρτερομάχο) καί παρακολούθησε τά φλογερά κηρύγματα τοῦ Ἱερωνύμου Σαβαναρόλα, Ἡγουμένου τῆς Καρτουσιανῆς Μονῆς τοῦ ἁγ
. Μάρκου.
Τό 1495 πῆγε στή Μπολόνια, ὅπου συνδέθηκε μέ τόν Οὑμανιστή καί Ἑλληνιστή Ἀντώνιο Οὐρτσέο Κόντρο, καί τό 1496 στή Βενετία, ὅπου συνδέθηκε μέ τόν Κρητικό λόγιο Μᾶρκο Μασοῦρο καί ἄλλους λογίους πού ἐργάζονταν στά ἑλληνικά τυπογραφεῖα τῶν Κρητῶν Ζαχαρία Καλλιέργη καί Νικολάου Βλαστοῦ. Στή Βενετία ἐντάχθηκε στήν Καρτουσιανή Μονή τοῦ ἁγ. Μάρκου (τῆς ὁποίας οἱ μοναχοί τηροῦσαν αὐστηρή σιωπή καί ἀσχολοῦνταν μέ τήν ἀντιγραφή χειρογράφων καί τήν ἔκδοση Πατερικῶν ἔργων), μέ σκοπό νά μελετήσει τήν περίφημη βιβλιοθήκη της.
Εἶναι ἐνδιαφέρουσα μία ἀναφορά σέ δύο πρόσωπα καί ἕνα χῶρο πού ἐπηρέασαν τόν νεαρό Μιχαήλ.
Ὁ Ἰανός (Ἰωάννης ) Λάσκαρης (1445 - 1535), ἦταν Ἕλληνας λόγιος καί διπλωμάτης. Σάν βιβλιοθηκάριος τοῦ Λαυρεντίου τῶν Μεδίκων, τοπικοῦ Ἡγεμόνα τῆς Φλωρεντίας, ταξίδεψε σ' ὅλη τήν Ἀνατολή, συγκεντρώνοντας καί ἐκδίδοντας χειρόγραφα. Μετά τήν πτώση τῶν Μεδίκων ὑπηρέτησε στή Γαλλική Αὐλή σάν διπλωμάτης, ὅπου συνέβαλλε στή γέννηση τῆς Γαλλικῆς Ἀναγέννησης. Ἦταν ἐκεῖνος πού συμβούλευσε τόν Πάπα Λέοντα Ι' νά ἱδρύσει γιά τούς Ἕλληνες τό Βασιλικό Κολλέγιο.
Ὁ Ἱερώνυμος Σαβαναρόλα (1452 - 1498), ἦταν ἕνας δυναμικός Δομηνικανός ἡγούμενος καί δεινός Ἱεροκήρυκας στή Φλωρεντία. Οἱ λόγοι του γιά τήν ἀνάγκη ἐσωτερικῆς μεταρρυθμίσεως στή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, τόν ἔφεραν ἀντιμέτωπο μέ τόν Πάπα Ἀλέξανδρο Στ' (1492 - 1593), ὁ ὁποῖος τόν ἀφόρισε (1497). Μέ τήν ἔγκριση τοῦ Πάπα ὁ Σαβαναρόλα συνελήφθη, δικάστηκε, βασανίστηκε κρεμασμένος ἀνάποδα καί τελικά κάηκε ζωντανός (1498), στήν Πλατεία della Signoria τῆς Φλωρεντίας! (R. Ridolfi, "Vita di Girolamo", 1939).
Τό Τάγμα τῶν Καρθουσιανῶν (O. Cart.), ἱδρύθηκε τό 1084 ἀπό τόν Ρωμαιοκαθολικό Μπροῦνο τῆς Κολωνίας, στήν κοιλάδα Chartreuse (Cartusia), ἀπό ὅπου πῆρε τό ὄνομά του. Οἱ Καρθουσιανοί ἔχουν σάν κύριο χαρακτηριστικό τους τήν ἐξωτερική καί ἐσωτερική σιωπή καί περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο Δυτικό μοναστικό τάγμα, πλησιάζουν τήν Ὀρθόδοξη μοναστική πνευματικότητα.
Ὁ Μιχαήλ ἔμεινε καί ἐργάστηκε στή Βενετία ἀπό τόν Ἰούλιο τοῦ 1502 μέχρι τόν Δεκέμβριο τοῦ 1504 καί πρός τό τέλος τοῦ 1505 ἔγινε μοναχός στό Ἅγιο Ὄρος, σέ ἡλικία 35 ἐτῶν. Στή Μονή Βατοπεδίου ὅπου ἐντάχθηκε, τήν ἐποχή ἐκείνη ἐγκαταβιοῦσε ὁ ἐξόριστος Πατριάρχης ΚΠόλεως ἅγ. Νήφων (1486 - 1489, 1497 - 1498), ὁ ὁποῖος διατηροῦσε σχέσεις μέ Ἕλληνες λογίους τῆς Δύσεως. Οἱ σχέσεις του μέ τόν μ. Μάξιμο ὑπῆρξαν καθοριστικές γιά τήν μετέπειτα πορεία τοῦ δευτέρου.
Στά δέκα περίπου χρόνια πού ἀσκήθηκε στόν Ἄθωνα, ὁ μ. Μάξιμος σπούδασε τήν Ὀρθόδοξη Πατερική Παράδοση, τήν νοερά προσευχή καί τόν κοινοβιακό μοναχισμό καί ἀξιοποιώντας τήν κλασική του παιδεία, ἀναδείχθηκε μία τῶν Ἁγιορειτικῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων τῆς ἐποχῆς του.
Ἡ προσωπικότητά του ἀναδείχθηκε ὅταν ὁ Μεγ. Ἡγεμόνας τῆς Ρωσίας Βασίλειος Γ' ζήτησε ἀπό τόν Πατριάρχη ΚΠόλεως Θεόληπτο Α' (1513 - 1522), ἀφ' ἑνός μέν τήν εὐλογία γιά τήν διόρθωση τῶν λανθασμένων μεταφράσεων τῶν ρωσικῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, ἀφ' ἑτέρου δέ τήν ἀποστολή γιά τόν σκοπό αὐτό τοῦ περίφημου μεταφραστή Μοναχοῦ Σάββα τοῦ Βατοπεδινοῦ. Ἡ ἀδυναμία τοῦ μ. Σάββα νά ἀνταποκριθεῖ στήν ἀποστολή αὐτή ὡδήγησε στήν ὑπόδειξη ἀπό τήν Μονή Βατοπεδίου τοῦ μ. Μαξίμου, τήν ὁποία ἐνέκρινε ὁ Πατριάρχης.
Ἡ Ἁγιορειτική ἀντιπροσωπεία ἀναχώρησε γιά τήν Ρωσία μέσῳ ΚΠόλεως τόν Ἰούλιο τοῦ 1516 καί ἔφτασε στή Μόσχα τήν Ἄνοιξη τοῦ 1518 (στήν ΚΠολη ὁ Πατριάρχης πρόσθεσε στήν ἀντιπροσωπεία τόν Μητροπολίτη Ζιχνῶν Γρηγόριο καί τόν Διάκονο Διονύσιο). Ἡ ὑποδοχή τῆς ἀντιπροσωπείας στή Μόσχα ὑπῆρξε ἐντυπωσιακή. Ὁ Μεγ. Ἡγεμόνας Βασίλειος καί ὁ Μητροπολίτης Ρωσίας Βαρλαάμ τήν ὑποδέχτηκαν μέ μεγάλες τιμές καί τῆς παραχώρησαν γιά διαμονή τήν Μονή Τσουντώφ.
Ὁ μ. Μάξιμος ἀσχολήθηκε ἀρχικά μέ τήν μετάφραση τοῦ Ψαλτηρίου καί στή συνέχεια μέ τήν μετάφραση τῶν Πράξεων, τῶν Κανόνων τῶν Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν Συνόδων ἀπό τό Σύνταγμα τοῦ Ματθαίου Βλάσταρη, ὁμιλιῶν τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ἁγιολογικῶν ἔργων τοῦ Συμεών τοῦ Μεταφραστοῦ, κ.ἄ., καθώς καί μέ τήν διόρθωση λειτουργικῶν κειμένων. Οἱ μεταφράσεις συνοδεύονταν ἀπό τόν ἀντίστοιχο σχολιασμό Ἑλλήνων Πατέρων.
Ὅταν ἡ μετάφραση τοῦ Ψαλτηρίου ὁλοκληρώθηκε, ὁ Ἡγεμόνας Βασίλειος ἐπέτρεψε στή συνοδεία τοῦ μ. Μαξίμου νά ἐπιστρέψει στό Ἅγιο Ὄρος, τόν ἴδιο ὅμως κράτησε στή Μόσχα γιά νά συνεχίσει τό ἔργο του. Ἡ παραμονή αὐτή ὁδήγησε τόν Ἕλληνα μοναχό σέ σύγκρουση μέ τό νοσηρό ἐκκλησιαστικό κατεστημένο τῆς Ρωσίας καί κυρίως μέ τό μοναστικό ρεύμα τῶν Κατόχων ἤ Ἰωσηφιτῶν (ἀπό τόν ἀρχιμ. ἅγ. Ἰωσήφ τοῦ Βολοκολάμσκ, 1440 - 1515), τοῦ ὁποίου ὁ ἐκπρόσωπος Μητροπολίτης Ρωσίας Δανιήλ ἐξελίχθηκε σέ μεγάλο ἐχθρό καί διώκτη τοῦ μ. Μαξίμου. Αἰτία τῆς ἐχθρότητας ἦταν: Ἡ ἀρνητική στάση τοῦ μ. Μαξίμου ἀπέναντι στήν ἀποπομπή ἀπό τόν Ἡγεμόνα τῆς συζύγου του (μέ τό αἰτιολογικό, ὅτι δέν εἶχε παιδιά)· ἡ κριτική τῆς τυπολατρείας Κλήρου καί λαοῦ, σέ βάρος τῆς οὐσίας τῆς Πίστεως· καί ἡ ἀντίδραση κατά τοῦ πλουτισμοῦ τῶν Κατόχων καί τῶν μονῶν τους, σέ βάρος τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί τῆς οὐσίας τοῦ Μοναχισμοῦ.
Ὁ μ. Μάξιμος ἀρχικά συκοφαντήθηκε, ὅτι διατηροῦσε ἐπαφές μέ τόν Τοῦρκο Πρεσβευτή στή Μόσχα καί στή συνέχεια, ὅτι συνωμοτοῦσε κατά τοῦ Ἡγεμόνα, ὅτι ἦταν ἐναντίον τῆς διοικητικῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἀπό τό Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως, ὅτι εἶχε εἰσαγάγει ἐσφαλμένες μεταφράσεις στά ἱερά βιβλία, ὅτι εἶχε ὑποπέσει σέ αἱρέσεις, κ.ἄ. Τό 1525 Σύνοδος ὑπό τήν προεδρία τοῦ Μητροπ. Δανιήλ καταδίκασε τόν Ἕλληνα μοναχό σέ ἰσόβια κάθειρξη στή Μονή Βολοκολάμσκ καί σέ ἐπίσης ἰσόβια στέρηση τῆς Θείας Κοινωνίας!
Στή Μονή Βολοκολάμσκ ὁ μ. Μάξιμος "ἐτηρεῖτο ἐγκάθειρκτος ἐν δεσμοῖς καί ἐθανατοῦτο διά τοῦ ψύχους, τοῦ καπνοῦ καί τῆς πείνης"! (Βλ. Φειδᾶ, "Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας", σελ. 221). Παρά τήν στέρηση καί αὐτῆς τῆς γραφικῆς ὕλης ὅμως, ἔγραψε Κανόνα στό Ἅγιο Πνεῦμα, μέ κάρβουνο στόν τοῖχο τοῦ κελλιοῦ του!
Τό 1531 τό θέμα τοῦ μ. Μαξίμου ἀπασχόλησε νέα Σύνοδο, ἀλλά ὁ Ὅσιος καταδικάστηκε καί πάλι, μεταφέρθηκε ὅμως στή Μονή Ὄτροτσυ τῆς Ἐπισκοπῆς Τβέρ, ὅπου ἀρχιεράτευε ὁ μετριοπαθής Ἰωσηφίτης ἐπ. Ἀκάκιος. Ὁ Ἀκάκιος, ὅπως σημειώνει ὁ Βλ. Φειδᾶς, "ἐφήρμοσε τήν συνοδικήν ποινήν μέ μετριοπάθειαν, διότι ἐξετίμησε τήν προσωπικότητα, τήν μόρφωσιν καί τήν καρτερίαν εἰς τά δεινά τοῦ Ἁγιορείτου Μοναχοῦ. Περιώρισε τόν χρόνον ἐπιβολῆς τῶν σιδηρῶν δεσμῶν, ἀπηγόρευσε τήν ἐφαρμογή σκληρῶν βασανιστηρίων ὑπό τῶν φρουρῶν μοναχῶν, ἐπέτρεψε τήν παροχήν βιβλίων καί γραφικῆς ὕλης, διηυκόλυνε τήν ἀλληλογραφίαν μέ τούς φίλους του καί τόν ἐπεσκέπτετο τακτικῶς διά νά συζητήση διάφορα θεολογικά καί ἐκκλησιαστικά ζητήματα" (αὐτ. σελ. 223 - 224).
Ὁ μ. Μάξιμος ἔμεινε στή Μονή Ὄτροτσυ 20 χρόνια (1531 - 1551). Μεταξύ ἄλλων ἔγραψε τότε τήν "Ὁμολογία τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως", ἀπολογητικούς λόγους γιά τήν διόρθωση τῶν Λειτουργικῶν βιβλίων, ἑρμηνευτικές πραγματίες, ἐπιστολές πάνω σέ διάφορα ἐκκλησιαστικά ζητήματα, κ.ἄ.
Ὅταν ἀνέβηκε στό Θρόνο ὁ Ἰωάννης Δ' ὁ Τρομερός καί ἐκθρονίστηκε ὁ Δανιήλ, οἱ διάδοχοί του Μητροπολίτες Ἰωάσαφ (1539 - 1542) καί Μακάριος (1542 - 1563), δέν ἦσαν τῶν ἀπόψεων τῶν Κατόχων (ὁ Ἰωάσαφ κατά τήν ἐνθρόνισή του ἀναφέρθηκε μέ εὐγνωμοσύνη στό Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως καί ὁ Μακάριος ἐπέτρεψε στόν μ. Μάξιμο τήν κοινωνία τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων). Τότε ὁ Μάξιμος ζήτησε ἀπό τόν Τσάρο νά τοῦ ἐπιτραπεῖ ἡ ἐπιστροφή του στή μονή τῆς μετανοίας του, χωρίς ὅμως ἀποτέλεσμα, ἔτσι ἀναγκάστηκε νά ἀπευθυνθεῖ στό Πατριαρχεῖο. Γιά τό θέμα αὐτό ἀπευθύνθηκαν στόν Τσάρο ὁ Πατριάρχης ΚΠόλεως Διονύσιος Β' (ἐκ μέρους καί τοῦ Ἱεροσολύμων Γερμανοῦ), ὁ Ἀλεξανδρείας Ἰωακείμ ὁ Πάνυ καί ἡ Μονή Βατοπεδίου, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀπελευθερωθεῖ μέν ὁ Μάξιμος, ἀλλά νά μήν τοῦ ἐπιτρεπεῖ ἡ ἔξοδος ἀπό τήν Ρωσία.
Εἶναι χαρκτηριστικό τό κείμενο τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Πατριάρχη Ἰωακείμ πρός τόν Ἰωάννη Δ’. «Ὑψηλότατε, ἐκλαμπρότατε καί ἀξιοτιμότατε Κύριε καί υἱέ τῆς μετριοτητάς μας Ἰβάν Βασίλιεβιτς, Μεγάλε Ρῆγα τῆς Μεγάλης Ρωσίας – γράφει - …Θέλω νά κάνω μία μικρή παράκληση στή βασιλεία σου καί παρακαλῶ νά μέ ἀκούσεις μέ εὐμένεια. Στό βασίλειό σου βρίσκεται ἕνας μοναχός ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος Ἄθω, δάσκαλος τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, πού ὀνομάζεται Μάξιμος. Αὐτός μέ τήν ἐνέργεια τοῦ διαβόλου καί ἀπό συκοφαντίες κακῶν ἀνθρώπων, ἔπεσε σέ φοβερή δυσμένεια τῆς Μεγαλειότητάς σου, γι’ αὐτό καταδικάσθηκε σέ εἰρκτή καί ἄλυτα δεσμά καί ἔτσι δέν μπορεῖ καθόλου νά κινηθεῖ καί νά διδάσκει τόν θεῖο λόγο, σύμφωνα μέ τήν δωρέα πού ἔλαβε ἀπό τόν Θεό. Γι’αὐτόν πληροφορηθήκαμε ἀπό πολλούς καί ἀξιόλογους ἀνθρώπους τῆς Ρωσίας καί ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος λάβαμε γράμματα γι’ αὐτόν, ὅτι συλλήφθηκε ἄδικα ἀπό τήν ἐξουσία σου…
Δέν φέρονται ἔτσι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί σέ πτωχό καί μάλιστα μοναχό, πολύ λιγώτερο δέ Ἡγεμόνες πού ἔχουν ἀξιωθεῖ μέ μεγάλη κατανόηση καί ἔχουν κατασταθεῖ ἀπό τόν Θεό σάν δίκαιοι κριτές…
Γι’ αὐτό παρακαλοῦμε τήν Μεγαλειότητά σου, μόλις λάβει τήν ἐπιστολή αὐτή, νά δώσει τήν ἐλευθερία στόν περί οὗ μοναχό τοῦ Ἁγίου Ὄρους Μάξιμο, νά πάει ὅπου θέλει καί μάλιστα στόν τόπο τῆς κουρᾶς του, τό Ἅγιο Ὄρος» (Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Μητροπ. Καρθαγένης, «Τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς στό χρόνο - Ἀπό τόν ἅγ. Μάρκο στή γ’ Χιλιετία», 2000, σελ. 148 – 150).
Τά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του ὁ Μάρτυρας Μοναχός τά πέρασε στή Λαύρα τῆς Ἁγίας Τριάδος - ἁγ. Σεργίου, τιμημένος ἀπό ὅλους. Γύρω του δημιουργήθηκε ἕνας κύκλος πνευματικῶν ἀνθρώπων (ὁ πρ. Μητροπολίτης Ἰωάσαφ, ὁ μοναχός Νεῖλος Κουρλιάτεφ - πρ. Πρίγκιπας - ὁ Πρίγκιπας Ἀνδρέας Κούρμπσκυ, κ.ἄ.), πολεμίων τῶν Κατοχικῶν ἀπόψεων.
Ὁ ὅσ. Μάξιμος κοιμήθηκε εἰρηνικά τήν 21η Ἰανουαρίου 1556. Πρῶτος βιογράφος του ὑπῆρξε ὁ Πρίγκιπας Κούρμπσκυ, ὁ ὁποῖος τόν χαρακτηρίζει Ὁμολογητή. Οἱ ἀπόψεις του γιά τήν ἐκκλησιαστική ζωή προκάλεσαν πνευματική ἀφύπνιση καί ἀναγέννηση στή Ρωσική Ἐκκλησία, κάτι πού φαίνεται σαφῶς στίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τῶν Ἑκατό Κεφαλαίων (1551).
Ὁ μακάριος Μάξιμος τιμήθηκε ὡς Ἅγιος ἀμέσως μετά τήν κοίμησή του ἀπό τόν Ὀρθόδοξο Ρωσικό λαό, μέ τήν ἁγιογράφηση εἰκόνων του, τήν σύνταξη Ἀκολουθιῶν πρός τιμή του καί τήν περιγραφή θαυμάτων των, κατά τόν ἑορτασμό δέ τῆς Χιλιετηρίδας τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας (1988), ἡ ἁγιότητά του διακηρύχθηκε ἐπίσημα ἀπό τό Πατριαρχεῖο Μόσχας. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τήν 21η Ἰανουαρίου καί τά Λείψανά του φυλάσσονται στή Λαύρα τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Ἐπιλογή Βιβλιογραφίας:
Γρηγ. Παπαμιχαήλ, "Μάξιμος ὁ Γραικός, ὁ πρῶτος Φωτιστής τῶν Ρώσων", 1951.
Γρηγ. Παπαμιχαήλ, «Ἡ ἀνθελληνική μονορθοδοξία τῶν Ρώσων τοῦ ΙΕ’ αἰ. καί ὁ Μάξιμος ὁ Γραικός», 1947.
Βλασίου Φειδᾶ, «Μάξιμος ὁ Γραικός». Θ.Η.Ε. τ. 8ος, σελ. 627 - 632.
Nina Sinicena, “Μάξιμος ὁ Γραικός καί ἡ Ρωσία», 1977.
Πρωτ. Εὐαγγέλου Ματζουνέα, "Ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Γραικός...", Ἐφημερίδα "Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια", φ. 16/7, 16/10, 1/11 καί 1/12. 1988).
Ἱ. Μ. Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους, "Ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Γραικός...", 1991.
. Μάρκου.Τό 1495 πῆγε στή Μπολόνια, ὅπου συνδέθηκε μέ τόν Οὑμανιστή καί Ἑλληνιστή Ἀντώνιο Οὐρτσέο Κόντρο, καί τό 1496 στή Βενετία, ὅπου συνδέθηκε μέ τόν Κρητικό λόγιο Μᾶρκο Μασοῦρο καί ἄλλους λογίους πού ἐργάζονταν στά ἑλληνικά τυπογραφεῖα τῶν Κρητῶν Ζαχαρία Καλλιέργη καί Νικολάου Βλαστοῦ. Στή Βενετία ἐντάχθηκε στήν Καρτουσιανή Μονή τοῦ ἁγ. Μάρκου (τῆς ὁποίας οἱ μοναχοί τηροῦσαν αὐστηρή σιωπή καί ἀσχολοῦνταν μέ τήν ἀντιγραφή χειρογράφων καί τήν ἔκδοση Πατερικῶν ἔργων), μέ σκοπό νά μελετήσει τήν περίφημη βιβλιοθήκη της.
Εἶναι ἐνδιαφέρουσα μία ἀναφορά σέ δύο πρόσωπα καί ἕνα χῶρο πού ἐπηρέασαν τόν νεαρό Μιχαήλ.
Ὁ Ἰανός (Ἰωάννης ) Λάσκαρης (1445 - 1535), ἦταν Ἕλληνας λόγιος καί διπλωμάτης. Σάν βιβλιοθηκάριος τοῦ Λαυρεντίου τῶν Μεδίκων, τοπικοῦ Ἡγεμόνα τῆς Φλωρεντίας, ταξίδεψε σ' ὅλη τήν Ἀνατολή, συγκεντρώνοντας καί ἐκδίδοντας χειρόγραφα. Μετά τήν πτώση τῶν Μεδίκων ὑπηρέτησε στή Γαλλική Αὐλή σάν διπλωμάτης, ὅπου συνέβαλλε στή γέννηση τῆς Γαλλικῆς Ἀναγέννησης. Ἦταν ἐκεῖνος πού συμβούλευσε τόν Πάπα Λέοντα Ι' νά ἱδρύσει γιά τούς Ἕλληνες τό Βασιλικό Κολλέγιο.
Ὁ Ἱερώνυμος Σαβαναρόλα (1452 - 1498), ἦταν ἕνας δυναμικός Δομηνικανός ἡγούμενος καί δεινός Ἱεροκήρυκας στή Φλωρεντία. Οἱ λόγοι του γιά τήν ἀνάγκη ἐσωτερικῆς μεταρρυθμίσεως στή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, τόν ἔφεραν ἀντιμέτωπο μέ τόν Πάπα Ἀλέξανδρο Στ' (1492 - 1593), ὁ ὁποῖος τόν ἀφόρισε (1497). Μέ τήν ἔγκριση τοῦ Πάπα ὁ Σαβαναρόλα συνελήφθη, δικάστηκε, βασανίστηκε κρεμασμένος ἀνάποδα καί τελικά κάηκε ζωντανός (1498), στήν Πλατεία della Signoria τῆς Φλωρεντίας! (R. Ridolfi, "Vita di Girolamo", 1939).
Τό Τάγμα τῶν Καρθουσιανῶν (O. Cart.), ἱδρύθηκε τό 1084 ἀπό τόν Ρωμαιοκαθολικό Μπροῦνο τῆς Κολωνίας, στήν κοιλάδα Chartreuse (Cartusia), ἀπό ὅπου πῆρε τό ὄνομά του. Οἱ Καρθουσιανοί ἔχουν σάν κύριο χαρακτηριστικό τους τήν ἐξωτερική καί ἐσωτερική σιωπή καί περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο Δυτικό μοναστικό τάγμα, πλησιάζουν τήν Ὀρθόδοξη μοναστική πνευματικότητα.
Ὁ Μιχαήλ ἔμεινε καί ἐργάστηκε στή Βενετία ἀπό τόν Ἰούλιο τοῦ 1502 μέχρι τόν Δεκέμβριο τοῦ 1504 καί πρός τό τέλος τοῦ 1505 ἔγινε μοναχός στό Ἅγιο Ὄρος, σέ ἡλικία 35 ἐτῶν. Στή Μονή Βατοπεδίου ὅπου ἐντάχθηκε, τήν ἐποχή ἐκείνη ἐγκαταβιοῦσε ὁ ἐξόριστος Πατριάρχης ΚΠόλεως ἅγ. Νήφων (1486 - 1489, 1497 - 1498), ὁ ὁποῖος διατηροῦσε σχέσεις μέ Ἕλληνες λογίους τῆς Δύσεως. Οἱ σχέσεις του μέ τόν μ. Μάξιμο ὑπῆρξαν καθοριστικές γιά τήν μετέπειτα πορεία τοῦ δευτέρου.
Στά δέκα περίπου χρόνια πού ἀσκήθηκε στόν Ἄθωνα, ὁ μ. Μάξιμος σπούδασε τήν Ὀρθόδοξη Πατερική Παράδοση, τήν νοερά προσευχή καί τόν κοινοβιακό μοναχισμό καί ἀξιοποιώντας τήν κλασική του παιδεία, ἀναδείχθηκε μία τῶν Ἁγιορειτικῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων τῆς ἐποχῆς του.
Ἡ προσωπικότητά του ἀναδείχθηκε ὅταν ὁ Μεγ. Ἡγεμόνας τῆς Ρωσίας Βασίλειος Γ' ζήτησε ἀπό τόν Πατριάρχη ΚΠόλεως Θεόληπτο Α' (1513 - 1522), ἀφ' ἑνός μέν τήν εὐλογία γιά τήν διόρθωση τῶν λανθασμένων μεταφράσεων τῶν ρωσικῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, ἀφ' ἑτέρου δέ τήν ἀποστολή γιά τόν σκοπό αὐτό τοῦ περίφημου μεταφραστή Μοναχοῦ Σάββα τοῦ Βατοπεδινοῦ. Ἡ ἀδυναμία τοῦ μ. Σάββα νά ἀνταποκριθεῖ στήν ἀποστολή αὐτή ὡδήγησε στήν ὑπόδειξη ἀπό τήν Μονή Βατοπεδίου τοῦ μ. Μαξίμου, τήν ὁποία ἐνέκρινε ὁ Πατριάρχης.
Ἡ Ἁγιορειτική ἀντιπροσωπεία ἀναχώρησε γιά τήν Ρωσία μέσῳ ΚΠόλεως τόν Ἰούλιο τοῦ 1516 καί ἔφτασε στή Μόσχα τήν Ἄνοιξη τοῦ 1518 (στήν ΚΠολη ὁ Πατριάρχης πρόσθεσε στήν ἀντιπροσωπεία τόν Μητροπολίτη Ζιχνῶν Γρηγόριο καί τόν Διάκονο Διονύσιο). Ἡ ὑποδοχή τῆς ἀντιπροσωπείας στή Μόσχα ὑπῆρξε ἐντυπωσιακή. Ὁ Μεγ. Ἡγεμόνας Βασίλειος καί ὁ Μητροπολίτης Ρωσίας Βαρλαάμ τήν ὑποδέχτηκαν μέ μεγάλες τιμές καί τῆς παραχώρησαν γιά διαμονή τήν Μονή Τσουντώφ.
Ὁ μ. Μάξιμος ἀσχολήθηκε ἀρχικά μέ τήν μετάφραση τοῦ Ψαλτηρίου καί στή συνέχεια μέ τήν μετάφραση τῶν Πράξεων, τῶν Κανόνων τῶν Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν Συνόδων ἀπό τό Σύνταγμα τοῦ Ματθαίου Βλάσταρη, ὁμιλιῶν τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ἁγιολογικῶν ἔργων τοῦ Συμεών τοῦ Μεταφραστοῦ, κ.ἄ., καθώς καί μέ τήν διόρθωση λειτουργικῶν κειμένων. Οἱ μεταφράσεις συνοδεύονταν ἀπό τόν ἀντίστοιχο σχολιασμό Ἑλλήνων Πατέρων.
Ὅταν ἡ μετάφραση τοῦ Ψαλτηρίου ὁλοκληρώθηκε, ὁ Ἡγεμόνας Βασίλειος ἐπέτρεψε στή συνοδεία τοῦ μ. Μαξίμου νά ἐπιστρέψει στό Ἅγιο Ὄρος, τόν ἴδιο ὅμως κράτησε στή Μόσχα γιά νά συνεχίσει τό ἔργο του. Ἡ παραμονή αὐτή ὁδήγησε τόν Ἕλληνα μοναχό σέ σύγκρουση μέ τό νοσηρό ἐκκλησιαστικό κατεστημένο τῆς Ρωσίας καί κυρίως μέ τό μοναστικό ρεύμα τῶν Κατόχων ἤ Ἰωσηφιτῶν (ἀπό τόν ἀρχιμ. ἅγ. Ἰωσήφ τοῦ Βολοκολάμσκ, 1440 - 1515), τοῦ ὁποίου ὁ ἐκπρόσωπος Μητροπολίτης Ρωσίας Δανιήλ ἐξελίχθηκε σέ μεγάλο ἐχθρό καί διώκτη τοῦ μ. Μαξίμου. Αἰτία τῆς ἐχθρότητας ἦταν: Ἡ ἀρνητική στάση τοῦ μ. Μαξίμου ἀπέναντι στήν ἀποπομπή ἀπό τόν Ἡγεμόνα τῆς συζύγου του (μέ τό αἰτιολογικό, ὅτι δέν εἶχε παιδιά)· ἡ κριτική τῆς τυπολατρείας Κλήρου καί λαοῦ, σέ βάρος τῆς οὐσίας τῆς Πίστεως· καί ἡ ἀντίδραση κατά τοῦ πλουτισμοῦ τῶν Κατόχων καί τῶν μονῶν τους, σέ βάρος τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί τῆς οὐσίας τοῦ Μοναχισμοῦ.
Ὁ μ. Μάξιμος ἀρχικά συκοφαντήθηκε, ὅτι διατηροῦσε ἐπαφές μέ τόν Τοῦρκο Πρεσβευτή στή Μόσχα καί στή συνέχεια, ὅτι συνωμοτοῦσε κατά τοῦ Ἡγεμόνα, ὅτι ἦταν ἐναντίον τῆς διοικητικῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἀπό τό Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως, ὅτι εἶχε εἰσαγάγει ἐσφαλμένες μεταφράσεις στά ἱερά βιβλία, ὅτι εἶχε ὑποπέσει σέ αἱρέσεις, κ.ἄ. Τό 1525 Σύνοδος ὑπό τήν προεδρία τοῦ Μητροπ. Δανιήλ καταδίκασε τόν Ἕλληνα μοναχό σέ ἰσόβια κάθειρξη στή Μονή Βολοκολάμσκ καί σέ ἐπίσης ἰσόβια στέρηση τῆς Θείας Κοινωνίας!
Στή Μονή Βολοκολάμσκ ὁ μ. Μάξιμος "ἐτηρεῖτο ἐγκάθειρκτος ἐν δεσμοῖς καί ἐθανατοῦτο διά τοῦ ψύχους, τοῦ καπνοῦ καί τῆς πείνης"! (Βλ. Φειδᾶ, "Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας", σελ. 221). Παρά τήν στέρηση καί αὐτῆς τῆς γραφικῆς ὕλης ὅμως, ἔγραψε Κανόνα στό Ἅγιο Πνεῦμα, μέ κάρβουνο στόν τοῖχο τοῦ κελλιοῦ του!
Τό 1531 τό θέμα τοῦ μ. Μαξίμου ἀπασχόλησε νέα Σύνοδο, ἀλλά ὁ Ὅσιος καταδικάστηκε καί πάλι, μεταφέρθηκε ὅμως στή Μονή Ὄτροτσυ τῆς Ἐπισκοπῆς Τβέρ, ὅπου ἀρχιεράτευε ὁ μετριοπαθής Ἰωσηφίτης ἐπ. Ἀκάκιος. Ὁ Ἀκάκιος, ὅπως σημειώνει ὁ Βλ. Φειδᾶς, "ἐφήρμοσε τήν συνοδικήν ποινήν μέ μετριοπάθειαν, διότι ἐξετίμησε τήν προσωπικότητα, τήν μόρφωσιν καί τήν καρτερίαν εἰς τά δεινά τοῦ Ἁγιορείτου Μοναχοῦ. Περιώρισε τόν χρόνον ἐπιβολῆς τῶν σιδηρῶν δεσμῶν, ἀπηγόρευσε τήν ἐφαρμογή σκληρῶν βασανιστηρίων ὑπό τῶν φρουρῶν μοναχῶν, ἐπέτρεψε τήν παροχήν βιβλίων καί γραφικῆς ὕλης, διηυκόλυνε τήν ἀλληλογραφίαν μέ τούς φίλους του καί τόν ἐπεσκέπτετο τακτικῶς διά νά συζητήση διάφορα θεολογικά καί ἐκκλησιαστικά ζητήματα" (αὐτ. σελ. 223 - 224).
Ὁ μ. Μάξιμος ἔμεινε στή Μονή Ὄτροτσυ 20 χρόνια (1531 - 1551). Μεταξύ ἄλλων ἔγραψε τότε τήν "Ὁμολογία τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως", ἀπολογητικούς λόγους γιά τήν διόρθωση τῶν Λειτουργικῶν βιβλίων, ἑρμηνευτικές πραγματίες, ἐπιστολές πάνω σέ διάφορα ἐκκλησιαστικά ζητήματα, κ.ἄ.
Ὅταν ἀνέβηκε στό Θρόνο ὁ Ἰωάννης Δ' ὁ Τρομερός καί ἐκθρονίστηκε ὁ Δανιήλ, οἱ διάδοχοί του Μητροπολίτες Ἰωάσαφ (1539 - 1542) καί Μακάριος (1542 - 1563), δέν ἦσαν τῶν ἀπόψεων τῶν Κατόχων (ὁ Ἰωάσαφ κατά τήν ἐνθρόνισή του ἀναφέρθηκε μέ εὐγνωμοσύνη στό Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως καί ὁ Μακάριος ἐπέτρεψε στόν μ. Μάξιμο τήν κοινωνία τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων). Τότε ὁ Μάξιμος ζήτησε ἀπό τόν Τσάρο νά τοῦ ἐπιτραπεῖ ἡ ἐπιστροφή του στή μονή τῆς μετανοίας του, χωρίς ὅμως ἀποτέλεσμα, ἔτσι ἀναγκάστηκε νά ἀπευθυνθεῖ στό Πατριαρχεῖο. Γιά τό θέμα αὐτό ἀπευθύνθηκαν στόν Τσάρο ὁ Πατριάρχης ΚΠόλεως Διονύσιος Β' (ἐκ μέρους καί τοῦ Ἱεροσολύμων Γερμανοῦ), ὁ Ἀλεξανδρείας Ἰωακείμ ὁ Πάνυ καί ἡ Μονή Βατοπεδίου, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀπελευθερωθεῖ μέν ὁ Μάξιμος, ἀλλά νά μήν τοῦ ἐπιτρεπεῖ ἡ ἔξοδος ἀπό τήν Ρωσία.
Εἶναι χαρκτηριστικό τό κείμενο τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Πατριάρχη Ἰωακείμ πρός τόν Ἰωάννη Δ’. «Ὑψηλότατε, ἐκλαμπρότατε καί ἀξιοτιμότατε Κύριε καί υἱέ τῆς μετριοτητάς μας Ἰβάν Βασίλιεβιτς, Μεγάλε Ρῆγα τῆς Μεγάλης Ρωσίας – γράφει - …Θέλω νά κάνω μία μικρή παράκληση στή βασιλεία σου καί παρακαλῶ νά μέ ἀκούσεις μέ εὐμένεια. Στό βασίλειό σου βρίσκεται ἕνας μοναχός ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος Ἄθω, δάσκαλος τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, πού ὀνομάζεται Μάξιμος. Αὐτός μέ τήν ἐνέργεια τοῦ διαβόλου καί ἀπό συκοφαντίες κακῶν ἀνθρώπων, ἔπεσε σέ φοβερή δυσμένεια τῆς Μεγαλειότητάς σου, γι’ αὐτό καταδικάσθηκε σέ εἰρκτή καί ἄλυτα δεσμά καί ἔτσι δέν μπορεῖ καθόλου νά κινηθεῖ καί νά διδάσκει τόν θεῖο λόγο, σύμφωνα μέ τήν δωρέα πού ἔλαβε ἀπό τόν Θεό. Γι’αὐτόν πληροφορηθήκαμε ἀπό πολλούς καί ἀξιόλογους ἀνθρώπους τῆς Ρωσίας καί ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος λάβαμε γράμματα γι’ αὐτόν, ὅτι συλλήφθηκε ἄδικα ἀπό τήν ἐξουσία σου…
Δέν φέρονται ἔτσι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί σέ πτωχό καί μάλιστα μοναχό, πολύ λιγώτερο δέ Ἡγεμόνες πού ἔχουν ἀξιωθεῖ μέ μεγάλη κατανόηση καί ἔχουν κατασταθεῖ ἀπό τόν Θεό σάν δίκαιοι κριτές…
Γι’ αὐτό παρακαλοῦμε τήν Μεγαλειότητά σου, μόλις λάβει τήν ἐπιστολή αὐτή, νά δώσει τήν ἐλευθερία στόν περί οὗ μοναχό τοῦ Ἁγίου Ὄρους Μάξιμο, νά πάει ὅπου θέλει καί μάλιστα στόν τόπο τῆς κουρᾶς του, τό Ἅγιο Ὄρος» (Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Μητροπ. Καρθαγένης, «Τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς στό χρόνο - Ἀπό τόν ἅγ. Μάρκο στή γ’ Χιλιετία», 2000, σελ. 148 – 150).
Τά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του ὁ Μάρτυρας Μοναχός τά πέρασε στή Λαύρα τῆς Ἁγίας Τριάδος - ἁγ. Σεργίου, τιμημένος ἀπό ὅλους. Γύρω του δημιουργήθηκε ἕνας κύκλος πνευματικῶν ἀνθρώπων (ὁ πρ. Μητροπολίτης Ἰωάσαφ, ὁ μοναχός Νεῖλος Κουρλιάτεφ - πρ. Πρίγκιπας - ὁ Πρίγκιπας Ἀνδρέας Κούρμπσκυ, κ.ἄ.), πολεμίων τῶν Κατοχικῶν ἀπόψεων.
Ὁ ὅσ. Μάξιμος κοιμήθηκε εἰρηνικά τήν 21η Ἰανουαρίου 1556. Πρῶτος βιογράφος του ὑπῆρξε ὁ Πρίγκιπας Κούρμπσκυ, ὁ ὁποῖος τόν χαρακτηρίζει Ὁμολογητή. Οἱ ἀπόψεις του γιά τήν ἐκκλησιαστική ζωή προκάλεσαν πνευματική ἀφύπνιση καί ἀναγέννηση στή Ρωσική Ἐκκλησία, κάτι πού φαίνεται σαφῶς στίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τῶν Ἑκατό Κεφαλαίων (1551).
Ὁ μακάριος Μάξιμος τιμήθηκε ὡς Ἅγιος ἀμέσως μετά τήν κοίμησή του ἀπό τόν Ὀρθόδοξο Ρωσικό λαό, μέ τήν ἁγιογράφηση εἰκόνων του, τήν σύνταξη Ἀκολουθιῶν πρός τιμή του καί τήν περιγραφή θαυμάτων των, κατά τόν ἑορτασμό δέ τῆς Χιλιετηρίδας τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας (1988), ἡ ἁγιότητά του διακηρύχθηκε ἐπίσημα ἀπό τό Πατριαρχεῖο Μόσχας. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τήν 21η Ἰανουαρίου καί τά Λείψανά του φυλάσσονται στή Λαύρα τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Ἐπιλογή Βιβλιογραφίας:
Γρηγ. Παπαμιχαήλ, "Μάξιμος ὁ Γραικός, ὁ πρῶτος Φωτιστής τῶν Ρώσων", 1951.
Γρηγ. Παπαμιχαήλ, «Ἡ ἀνθελληνική μονορθοδοξία τῶν Ρώσων τοῦ ΙΕ’ αἰ. καί ὁ Μάξιμος ὁ Γραικός», 1947.
Βλασίου Φειδᾶ, «Μάξιμος ὁ Γραικός». Θ.Η.Ε. τ. 8ος, σελ. 627 - 632.
Nina Sinicena, “Μάξιμος ὁ Γραικός καί ἡ Ρωσία», 1977.
Πρωτ. Εὐαγγέλου Ματζουνέα, "Ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Γραικός...", Ἐφημερίδα "Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια", φ. 16/7, 16/10, 1/11 καί 1/12. 1988).
Ἱ. Μ. Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους, "Ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Γραικός...", 1991.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου