«ΔΟΣ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΛΑΒΕ ΠΝΕΥΜΑ»
Φιλοκαλικά Θέματα Ερημικής Εσωτερικότητος

Ιω. Κορναράκη, Ομ. Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή: Ιστοσελίδα Ι. Μ. Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου Θεσσαλονίκης.

Οι υπηρεσίες της σύγχρονης Ψυχολογίας στην βελτίωση των όρων της ζωής του ανθρώπου, είναι ασφαλώς όχι απλώς αξιόλογες, αλλά και επαινετές. Η ευρεία διάδοση των ψυχολογικών γνώσεων συνετέλεσε και συντελεί στην κατανόηση του ανθρώπου από τον άνθρωπο σε όλες τις εκδηλώσεις του και τις μορφές ή τους τομείς της ζωής του. Η συνεχώς επισωρευομένη ψυχολογική εμπειρία, από τη μεθοδική έρευνα ή το αυθόρμητο και τυχαίο ψυχολογικό γεγονός, τίθεται συνεχώς στην υπηρεσία της βελτιώσεως και εξομαλύνσεως της καθημερινής ζωής του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι η πορεία της ζωής του ανθρώπου διαποτίζεται συνεχώς από το πνεύμα της ψυχολογίας «για ένα καλύτερο σήμερα»! Ό,τι είναι ψυχολογικό, είναι χρήσιμο σαν δείκτης ζωής. Ενώ κάθε «αψυχολόγητο» θεωρείται σαν κάτι σχεδόν ... απάνθρωπο!

Η τάση αυτή να «ψυχολογοποιούμε» την ύπαρξη και τη δράση του ανθρώπου είναι πολύ χρήσιμη, αλλά... μέχρις ενός σημείου! Πέρα από αυτό το σημείο αρχίζει η κατάχρηση του πνεύματος της Ψυχολογίας. Οι επιστήμονες στην περίπτωση αυτή ομιλούν για «ψυχολογιαρχία» (Psychologismus). Σύμφωνα με την τάση αυτή, στην περιοχή της επιστημονικής ψυχολογικής ερεύνης, τα πάντα ανάγονται σε ψυχολογικά αίτια και άγονται σε ψυχολογικούς σκοπούς.

Η κατάχρηση των ψυχολογικών σπουδών θα ημπορούσε να βεβαιωθή πληθωρικά στην περιοχή της αγωγής του παιδιού. Το νέο ρεύμα της θεωρίας της αγωγής, που ωνομάστηκε «Νέα Αγωγή» (Education Nouvelle) και που ξεκίνησε από τις εμπειρίες της παιδαγωγικής αφυπνίσεως που προεκάλεσαν τα πρώτα κτυπητά πορίσματα της ψυχολογικής προόδου, τοποθέτησε το παιδί σ’ ένα πολύ υψηλό βάθρο. Με παιδαγωγικές και κυρίως ψυχολογικές πρωτοβουλίες εξωραΐστηκε τόσο υπέρμετρα ή άμετρα η προσωπικότης του παιδιού, ώστε βρεθήκαμε μπροστά σε μια παραποιημένη ψυχολογικά εικόνα. Το γεγονός ότι η Νέα Αγωγή δεν προχώρησε ανοδικά και δεν κατέκτησε όλα τα πεδία της αγωγής, αλλά περιορίστηκε σε «πρότυπα» με πολυδάπανα ιδρύματα, δείχνει ότι οι ψυχολογικές πρωτοβουλίες παραποίησαν πράγματι την προσωπικότητα του παιδιού. Κυρίως ενόθευσαν το ανθρώπινο πνεύμα με πολλή... Ψυχολογία και επομένως με πολλή... άνεση! Γιατί το πνεύμα της Νέας Αγωγής που διαμορφώθηκε με βάση τις ψυχολογικές θεωρίες στο τέλος-τέλος καθιέρωσε την ευκολία και την άνεση σαν βασικά μέσα της αγωγής του ανθρώπου και επομένως εμμέσως και σαν σκοπούς της υπάρξεώς του.

Το ψυχολογικό αυτό κλίμα, σαν διάσταση της υπάρξεως, επηρεάζει τη ζωή και του Χριστιανού που είναι καλοπροαίρετος, ως προς τις υποχρεώσεις του και τα καθήκοντά του προς την Εκκλησία. Ο σύγχρονος Χριστιανός θέλει κι εκείνος να ζήση «ψυχολογικά» το Χριστιανισμό του. Δηλαδή θεωρεί τους ψυχολογικούς συμβιβασμούς σαν αυτονόητα στοιχεία της εξελικτικής πορείας του κοινωνικού βίου, αλλά και της ζωής της Εκκλησίας μέσα στους κόλπους του βίου αυτού. Εκτός από τον «κανονικό» όρο «κατ’ οικονομία», ο σύγχρονος Χριστιανός γνωρίζει κι ένα ψυχολογικό όρο με την ίδια επωνυμία. Ο συμβιβασμός του συγχρόνου «καλού» Χριστιανού με τον κόσμο γίνεται για λόγους ψυχολογικούς και επομένως «κατ’ οικονομία»!

Αναμφιβόλως είναι γεγονός ότι δεν ημπορεί κανείς εύκολα να εκτιμήση αντικειμενικά τα θετικά στοιχεία του ψυχολογικού «κατ’ οικονομία»! Η ψυχολογία, όπως και αλλού υπογραμμίστηκε, έχει μια αξία αναμφισβήτητη. Αλλά μέχρις ενός ορίου..! Κι είναι αλήθεια, από την άλλη μεριά, ότι την υπέρβαση του ορίου αυτού την πραγματοποιεί ο σύγχρονος Χριστιανός με πολλή άνεση. Με την άνεση ακριβώς που του δίνει η υπερεκτίμηση του πνεύματος της Ψυχολογίας (κι ας μη γνωρίζει ο ίδιος θεωρητικά την ψυχολογία αυτή!). Με οδηγό, συνειδητά ή ασυνείδητα, το πνεύμα αυτό της Ψυχολογίας προβάλλει τα δικαιώματά του στη ζωή και τις ανέσεις της. Θέλει να ζήση την τεχνολογική ζωή του «εν Χριστώ Ιησού». Κι εδώ βέβαια συναντά μια δυσκολία που όμως, όπως φαίνεται, την απωθεί στο ασυνείδητό του. Ο σύγχρονος  Χριστιανός «σκηνοθετεί» μια ζωή ευσεβείας που είναι πολύ μακριά από την αυθεντική ευσέβεια, γιατί ο βασικός προσανατολισμός του δεν έχει στόχο τον ουρανό, αλλά τη γη. Η ψυχολογική εκτίμηση και προοπτική της ζωής του τον κατευθύνει προς τη βίωση των τεχνολογικών αγαθών που δίνει... ο Θεός!

Όμως, παρά το γεγονός ότι η ψυχολογική προσαρμογή στη ζωή και η απόλαυση των τεχνολογικών αγαθών έχουν μια νομιμότητα αναμφισβήτητη, είναι στοιχεία μιας ζωής που δεν είναι αυθεντικά πνευματική. Το Ευαγγέλιο του Χριστού όχι μόνο δεν αρνείται την πρόοδο, αλλά και την επιβάλλει και την καθαγιάζει. Εξ άλλου, ως προς τη ψυχολογική προσαρμογή, την παραδέχεται πράγματι σαν όρο της ζωής που είναι αυτονόητα ανθρώπινη. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, το Ευαγγέλιο του Χριστού προβάλλει στη ζωή του Κυρίου και των Αποστόλων του μια ζωή ασκήσεως και αίματος! Μια ζωή βέβαια χαράς και ευδοκίας! Μια ζωή ποτισμένη με την αυθεντική χαρά, που δεν ημπορεί κανείς να αφαιρέση από την καρδιά του πνευματικού αγωνιστού. Μα, πριν απ’ όλα, μια ζωή στολισμένη με το αίμα του μαρτυρίου της ασκήσεως, σαν βασιλική πορφύρα και βύσσο!

Ο όσιος Νικήτας ο Στηθάτος συμπυκνώνει σε ολίγες λέξεις την περιγραφή της ασκήσεως και του μαρτυρίου που βιώνουν οι αυθεντικοί πνευματικοί άνθρωποι. Οι άνθρωποι αυτοί, κατά τον όσιο Πατέρα, «αεί γαρ πόνοις εαυτών καθαίρουσι τας ψυχάς και τας εντολάς του Κυρίου τηρούσι, κενούντες εαυτών τα αίματα υπέρ της αγάπης του Χριστού». Οι αυθεντικοί πνευματικοί άνθρωποι χύνουν το αίμα της ψυχής τους «υπέρ της αγάπης του Χριστού». Γιατί «καθαίρουσι την σάρκα νηστείαις και αγρυπνίαις, δάκρυσι το πάχος λεπτύνουσι της καρδίας. κακοπαθείαις νεκρούσι τα μέλη. Προσευχή και μελέτη τον νουν πληρούσι φωτός και λαμπρόν αυτόν απεργάζονται. Τη απαρνήσει των θελημάτων χωρίζουσι τας ιδίας ψυχάς από της του σώματος προσπαθείας και όλοι μόνου του πνεύματος γίνονται. Διό και πνευματικοί ου μόνον γνωρίζονται, αλλά και καλούνται παρά πάντων εικότως» (1).

Η συνοπτική αυτή περιγραφή του μαρτυρίου της ασκήσεως, που απεικονίζει τη δραματική ροή του αίματος της ψυχής, αποκαλύπτει συγχρόνως μια υπέρβαση: Την υπέρβαση του ψυχολογικού δυναμικού της προσωπικότητος!

Η άσκηση, σαν μια δυναμική ενέργεια και λειτουργία της προσωπικότητος, είναι πράγματι υπέρβαση των ψυχολογικών δεδομένων και γενικώς του ψυχολογικού δυναμικού της προσωπικότητος. Ο ασκητής δεν συμμορφώνεται με τις ψυχολογικές του ανάγκες. Αντιθέτως, δρα εναντίον των ψυχολογικών διαθέσεων και παρορμήσεων που εκφράζουν το ανθρώπινο στοιχείο της προσωπικότητος. Η ερημική εσωτερικότης είναι μια έντονη και δυναμική άσκηση της «ατομικότητος» που εκφράζεται ψυχολογικά. Οι επιθυμίες, οι προθέσεις, οι ανάγκες, οι στερήσεις και κάθε άλλο δυναμικό στοιχείο της ψυχολογικής υποστάσεως της ατομικότητος, δαμάζονται και εξουδετερώνονται από το πνευματικό βάθος της προσωπικότητος, αλλά με τρόπο βίαιο. Η άσκηση είναι μια αντιλογία στις επιθυμίες της «σαρκός» και ένα βίαιο μαστίγωμα των διαθέσεων και παρορμήσεων που είναι ντυμένες με τον ψυχολογικό χιτώνα, δηλ. μ’ ένα ένδυμα ανθρωπίνης νομιμότητος. Η άσκηση είναι πράγματι μια υπέρβαση και μια άρνηση των λογικών, δηλ. ψυχολογικών δικαιωμάτων της προσωπικότητος. Η άσκηση είναι μια παράλογη πράξη που μετουσιώνει δυναμικά τις ψυχολογικές εμπειρίες του ανθρώπου σε πνευματική υπόσταση και ζωή. Χωρίς άσκηση, χωρίς βία και αιμάτινη πίεση στις αλαζονικές απαιτήσεις της ψυχολογικής ζωής του, δεν ημπορεί ο Χριστιανός ν’ ανεβή την κλίμακα των αρετών και να εισέλθη στεφανωμένος στη Βασιλεία του Θεού. Χωρίς να χύση αίμα, δεν ημπορεί να λάβη πνεύμα. Η πνευματική αυτή βιαιοπραγία εις βάρος του εαυτού του από τον εαυτό του, είναι το περιζήτητο εισιτήριο του Παραδείσου.

Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός, στη προσπάθειά του να περιγράψη διεξοδικά το ψυχολογικό και πνευματικό μεγαλείο της υπακοής, υπενθυμίζει την ιστορία του Προφήτου, που ξεπέρασε τον εαυτό του με μια πράξη δυναμική, αλλά και απροσδόκητα πρωτότυπη!

Ένας Προφήτης (Γ’ Βασιλ. 21, 35-42), διηγείται ο όσιος Πατήρ, έλαβε την εντολή από το Θεό να μεταφέρη στον αιμοχαρή και ειδωλολάτρη Βασιλέα Αχαάβ τις βουλές του. Ο Προφήτης, πορευόμενος να συναντήση τον Βασιλέα, εσυλλογίζετο ότι η αποστολή του ήταν δύσκολη γιατί ο Αχαάβ ήταν πωρωμένος και δεν θα δεχόταν καν να αντικρύση τον άνθρωπο του Θεού. Ήταν βέβαιος ο Προφήτης, ότι ο Βασιλεύς δεν θα δεχόταν να μιλήση μαζί του. Κι η σκέψη αυτή επροβλημάτιζε έντονα τον άνθρωπο του Θεού που ήθελε με κάθε θυσία να πραγματοποιήση το θέλημά Του. Αλλ’ ο αγωνιστής του Κυρίου δεν άργησε να βρη τη λύση του προβλήματός του. Εσκέφθηκε να ματώση το κεφάλι του μ’ ένα ισχυρό κτύπημα και αιμόφυρτος να παρουσιασθή στον Βασιλέα, που δεν θα ημπορούσε να μη ακούση ένα πληγωμένο και αιμορραγούντα άνθρωπο.

Πράγματι, ο Προφήτης, μόλις συναντά κάποιον αγρότη, τον διατάσσει: «Άρον σου την αξίνην και πλήξον μου την κάραν». Έτυχε όμως ο αγρότης αυτός να είναι θεοσεβής και δεν εδέχθηκε να πλήξη τον άνθρωπο του Θεού. Ο Προφήτης συνέχισε τον δρόμο του και συνήντησε άλλον αγρότη που δεν εδίστασε να του φέρη με δύναμη την αξίνη στο κεφάλι. Ευχαριστημένος ο Προφήτης από την υπακοή του ανθρώπου αυτού του είπε, μόλις άρχισαν τα αίματα να σκεπάζουν το πρόσωπό του. «Ευλογία Κυρίου επί σε, ότι ήκουσας φωνής Κυρίου». Αιμόφυρτος λοιπόν ο Προφήτης συνήντησε τον Βασιλέα και ανήγγειλε σ’ αυτόν το θέλημα του Θεού. Χάρις στο αίμα που έχυσε κατώρθωσε να κάνη διάλογο με τον Βασιλέα και να πραγματοποιήση την εντολή του Θεού.

Το κτύπημα της αξίνης στο κεφάλι του Προφήτου δεν είναι βέβαια μια λογική πράξη. Είναι ασφαλώς μια παράλογη ενέργεια. Είναι όμως μια ενέργεια μ’ ένα μοναδικό νόημα. Κλείνει μέσα της το νόημα της υπερβάσεως, δηλ. της βίας. Με μια πράξη βίας επάνω στον εαυτό του, ολοκλήρωσε με επιτυχία ο Προφήτης την αποστολή του. Έδωσε αίμα και έλαβε πνεύμα!

Στην πράξη αυτή ακριβώς του Προφήτου προβάλλεται ασύγκριτα και δυναμικά όλο το μεγαλείο της ασκήσεως, που απετέλεσε εμπειρία και έργο ζωής όλων των Αγίων της Εκκλησίας του Χριστού. «Οι γαρ Προφήται, Απόστολοι και Μάρτυρες ουκ έμαθον την θεογνωσίαν και την σοφίαν εξ ακοής ως ημείς, άλλ’ αίματα έδωκαν και έλαβον πνεύμα, κατά το λεγόμενον υπό των Γερόντων, "δος αίμα και λάβε πνεύμα". Διά τούτο και οι Πατέρες αντί μαρτυρίου αισθητού, κατά συνείδησιν εμαρτύρησαν, έχοντες αντί θανάτου σωματικού τον κατά προαίρεσιν, ίνα νικήση ο νους τα σαρκικά θελήματα και βασιλεύη εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών. Ω η δόξα και το κράτος, η τιμή και η προσκύνησις νυν τε και αεί και  εις τους αιώνας, Αμήν» (2).

Αναμφιβόλως σήμερα το πρόβλημα της Χριστιανικής μαρτυρίας στο σύγχρονο κόσμο είναι μια πολύ οδυνηρή και τραγική «σπαζοκεφαλιά»! Πολύς κόπος καταβάλλεται για να μελετηθή συστηματικά και διεξοδικά το πρόβλημα της δυναμικής Χριστιανικής παρουσίας μέσα στο σύγχρονο, συγκεχυμένο και ταλαιπωρημένο κόσμο. Όχι μόνο μεμονωμένοι μελετηταί αλλά και συνέδρια και άλλα «σχήματα» Χριστιανικής σκέψεως και πρωτοβουλίας, μοχθούν με ειλικρινείς διαθέσεις για να λύσουν πρακτικά το πύρινο αυτό πρόβλημα της Χριστιανικής μαρτυρίας. Αλλά η λύση του προβλήματος αυτού δεν συνδέεται, δεν ημπορεί να συνδέεται πρωταρχικά, με σχήματα ποιμαντικής δεοντολογίας και τεχνικής. Η ερημική εσωτερικότης, που εκφράζει το γνήσιο και αυθεντικό Ευαγγελικό πνεύμα, υπενθυμίζει ζωηρά το μοναδικό μονοπάτι που ημπορεί να οδηγήση το σύγχρονο Χριστιανό σε μια ατομική μα και ομαδική συμπεριφορά Χριστιανικής μαρτυρίας. Είναι πάντοτε η «τεθλιμμένη οδός» σαν μια εκούσια και οδυνηρή «σπαζοκεφαλιά»! Είναι το αναίμακτο μαρτύριο της συνειδήσεως, που όμως ενώ κάνει το μαχητή να χύνη το αίμα της ψυχής του, του μεταγγίζει πνεύμα!

Αν δεν σπάση κανείς το κεφάλι του, με το νόημα της ασκητικής «βιαιοπραγίας», δεν έχει λοιπόν καμμιά ελπίδα να λάβη πνεύμα. Η μαρτυρία της Χριστιανικής ιδιότητος στηρίζεται εξάπαντος σε μια απώλεια (Ματθ. 10, 39). Γι’ αυτό, «δος αίμα και λάβε πνεύμα»!

1. "Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών". Τόμος Γ’, σελ. 300.

2. Ένθ’ ανωτ. σελ. 168.