ΟΣΙΟΣ  ΝΕΙΛΟΣ  ΤΗΣ  ΣΟΡΑΣ  (+ 1508)

Αρχιμ. Βασιλείου Grolimund, Ηγουμένου της Ι. Σκήτης Αγ. Σπυρίδωνος, Geilnau (Γερμανία). «Του εν Οσίοις Πατρός ημών Νείλου Σόρσκυ - Άπαντα τα σωζόμενα Ασκητικά" , Εκδόσεις Ορθοδόξου Κυψέλης.

Πηγή: fdathanasiou.wordpress.com

 Ο Όσιος Νείλος του Σόρκυ καταγόταν από την ευγενή οικογένεια των Μάικωφ και γεννήθηκε στη Μόσχα το 1433 από ευσεβείς γονείς. Όταν ήταν νέος, εργάσθηκε ως ταχυγράφος στην υπηρεσία του Mεγάλου Hγεμόνα της Μόσχας.

Η αγάπη του προς το μοναχικό βίο οδήγησε τα βήματά του στη Μονή της Λευκής Λίμνης, που είχε iδρύσει ο ασκητής Κύριλλος. Λίγο αργότερα μεταβαίνει στο Άγιον Όρος, με το συμμοναστή του μοναχό Ιννοκέντιο και ασκητεύει στη Σκήτη του Ξυλουργού. Υπάρχει βέβαια η πληροφορία, ότι έμεινε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη Μονή του Αγίου Διονυσίου του Αγίου Όρους, η οποία εκείνη την εποχή βρισκόταν σε μεγάλη ακμή.

Ο Όσιος Νείλος και ο μοναχός Ιννοκέντιος επιστρέφουν στη Ρωσία περί το 1480. Η αναζήτηση της ησυχίας τον κάνει να αποσυρθεί σε ένα μικρό ερημικό μέρος, λίγο μακρύτερα από τη Μονή της Λευκής Λίμνης, στον ποταμό Σόρα. Εκεί κτίζει και ένα μικρό ναό προς τιμήν της Δεσποτικής εορτής της Υπαπαντής του Κυρίου και επιδίδεται στο θεωρητικό βίο και την αδιάλειπτη προσευχή. Αλλά και εδώ ο Όσιος Νείλος συνιστά προσοχή και διάκριση. Γνωρίζει καλά ότι υπάρχει καιρός αδιάλειπτης προσευχής και καιρός χαλαρώσεως και αναπαύσεως. Γνωρίζει ότι δεν πρέπει να μπει κάποιος πρόωρα σε ανώτερες πνευματικές περιοχές.

Το συγγραφικό έργο του Οσίου Νείλου είναι πολύ πλούσιο. Τα κυριότερα έργα του είναι ασκητικά και αφορούν τον ασκητικό βίο και την ερημική ζωή. Ο Όσιος Νείλος κοιμήθηκε με ειρήνη την Κυριακή των Μυροφόρων του 1508.

Μετά την κοίμηση του οσίου Νείλου του Θαυματουργού, ήλθε στη Λευκή Λίμνη στη Μονή του Κυρίλλου ο ευσεβής Τσάρος και Μέγας Ηγεμόνας Ιβάν Βασίλιεβιτς (δηλαδή ο Ιβάν Δ΄ ο τρομερός) και έκανε στο μοναστήρι Παράκληση. Και είδε τον ερημικό τόπο, ο οποίος προκαλεί σε όλους μελαγχολία και λύπη. Πήγε στη σκήτη του Νείλου του Θαυματουργού και έψαλε Παράκληση για ψυχική ωφέλεια και δόξασε το Θεό και θαύμασε το βίο του Θαυματουργού. Διέταξε να κτιστεί πέτρινος ναός. Εκείνο τον καιρό φανερώθηκε σε αυτόν ο Νείλος ο Θαυματουργός και διέταξε να μην κτίσει πέτρινη εκκλησία και να μην γίνει οποιαδήποτε διακόσμηση ούτε στις εκκλησίες, ούτε στα κελλιά, εκτός από τα αναγκαία, επειδή προείδε ο Όσιος, ότι έμελλε να συμβεί αρπαγή από κλέφτες. Και έτσι έγινε. Μετά τη φανέρωση αυτή ο ευσεβής Τσάρος Ιβάν Βασίλιεβιτς έδωσε στη Σκήτη ιδιόχειρο χαριστήριο έγγραφο, με το οποίο παραχωρούσε μία ρόγα σιταριού και μία δωρεά χρημάτων για τη διατροφή των αδελφών. Και το έγγραφο αυτό βρίσκεται μέχρι σήμερα στο σκευοφυλάκιο.

Κάποιος αιχμάλωτος από τη Μόσχα, ο οποίος πολλά χρόνια ήταν στην Τουρκική γη, προσευχόταν πολύ στο Θεό και παρακαλούσε τους θεράποντές Του, για να τον ελευθερώσει ο Θεός από την αιχμαλωσία. Λυπόταν για το σπίτι του, τη γυναίκα και τα παιδιά του, επειδή ήταν πολύ πλούσιος και στενοχωριόταν με μεγάλη θλίψη. Φανερώθηκε σ’ αυτόν τη νύκτα ο Νείλος ο Θαυματουργός και του ζήτησε να υποσχεθεί ότι θα φτιάξει την εικόνα του και του είπε:  «Θα είσαι στο σπίτι σου απελευθερωμένος από την αιχμαλωσία». Αναπήδησε ο άνθρωπος εκείνος από ένα λεπτό ύπνο και θέλησε να τον προσκυνήσει και να τον ρωτήσει για το τί πρέπει να κάνει, αλλ’ ο Όσιος μεταβλήθηκε σε δυνατό φως. Ο άνθρωπος αυτός χάρηκε πολύ και σκεπτόταν: «Ποιός είναι ο όσιος Νείλος, δεν γνωρίζω, και δεν άκουσα πού βρίσκεται». Μετά τη σκέψη αυτή άρχισε να προσεύχεται και να επικαλείται τη βοήθεια του Νείλου του Θαυματουργού και υποσχέθηκε ότι θα εκτελέσει την εντολή του. «Δεν γνωρίζω ποιά εικόνα να φτιάξω και σε ποιά περιοχή να τη στείλω». Και έκλαψε πικρά από το βάθος της καρδιάς του, πως θα μπορούσε να ελευθερωθεί από τη αιχμαλωσία των ειδωλολατρών. Την άλλη νύκτα φάνηκε σ’ αυτόν πάλι ο Όσιος και είπε «Στη περιοχή της Λευκής Λίμνης. Είμαι ο Νείλος του Σόρα, από το μοναστήρι του Κυρίλλου 12 βέρστια». Αναπήδησε γρήγορα από το κρεβάτι και θέλησε να δει τον Όσιο με τα μάτια του, να τον προσκυνήσει και να τον ρωτήσει λεπτομερώς. Έγινε πάλι φως μεγάλο και πολλή ευωδιά, όπως και την πρώτη φορά. Άρχισε τότε ο άνθρωπος αυτός να φωνάζει με δυνατή φωνή και να λέει : «Κύριε ο Θεός μου, αληθώς μου έστειλες σε βοήθεια τον Όσιό Σου!». Έκλαψε και όλη τη νύκτα παρέμεινε άγρυπνος και εβόησε λέγοντας: «Κατά ποιά ομοίωση να γράψω την εικόνα; Γιατί δεν είδα το πρόσωπό σου αισθητά». Έπειτα του φανερώθηκε για τρίτη φορά ο Όσιος και του πρόσφερε ένα σχέδιο της εικόνας σε φύλλο χαρτιού και το άφησε στο προσκέφαλό του και του είπε «Άνθρωπε του Θεού, λάβε τούτο το φύλλο και πήγαινε στη Ρωσική γη!». Αυτός σηκώθηκε αμέσως και βρήκε στο προσκέφαλό του το φύλλο με το σχεδιάγραμμα και η καρδία του χάρηκε χαρά ανεκλάλητη και ευχαρίστησε, το Θεό για το μεγάλο θαύμα, πώς ο Θεός δοξάζει τον Θεράποντά Του. Και άρχισε να σκέφτεται πώς θα ήταν δυνατό να αναχωρήσει, ελπίζοντας στο Θεό και στον θεράποντά Του Νείλο τον Θαυματουργό. Όμως δεν γνώριζε πώς να διασχίσει τη στέππα. Άρχισε να προσεύχεται στο Θεό και στον θεράποντά Του με δάκρυα και στεναγμούς με όλη τη καρδιά του, πώς να γνωρίσει το δρόμο και να διαφυλαχθεί από την τιμωρία των απίστων. Εκείνη την ώρα άκουσε μία φωνή: «Άνθρωπε, πήγαινε τη νύκτα στη στέππα και θα είναι μπροστά σου αστέρι φωτεινό· πορεύου οπίσω του και θα διαφυλαχθείς από τους άθεους Αγαρηνούς!». Άκουσε εκείνος ο φιλόθεος άνθρωπος τη φωνή αυτή, ενισχύθηκε και πείσθηκε. Έφυγε τη νύκτα στη στέπα και του φάνηκε ένα φωτεινό αστέρι, το οποίο πορευόταν μπροστά του. Αυτός ακολούθησε πίσω και αδιαλείπτως παρακαλούσε το Θεό και τον άγιό Του Νείλο τον Θαυματουργό. Με δύναμη και παρρησία πορευόταν διά μέσου της άγνωστης στέππας, έχοντας λίγη τροφή για την ανάγκη. Έγινε ημέρα και οι άθεοι Αγαρηνοί έφιπποι κατέφθασαν με τους σκύλους τους στη στέππα. Είδε εκείνος ο άνθρωπος την καταδίωξη των αθλίων βαρβάρων που με γυμνά ξίφη έτρεχαν πίσω του θέλοντας να τον κατακόψουν. Αυτός δε από το φόβο και τον τρόμο του έπεσε κάτω στη γη και έκλαψε πικρά και μετανόησε ενώπιον του Θεού για τις αμαρτίες του και συγχωρήθηκε με όλους τους Ορθοδόξους Χριστιανούς, απελπισμένος για τη ζωή του. Είδε ο Κύριος τον μετανοήσαντα και τον σκέπασε με την αόρατη δύναμή Του και υπερπήδησαν αυτόν οι ίπποι και οι σκύλοι τους και καθόλου δεν τον έβλαψαν. Φώναξαν εκείνοι οι άθλιοι μεταξύ τους λέγοντας· «Πώς τον είδαμε, δεν γνωρίζουμε. Πού κρύφτηκε από εμάς;». Τον αναζήτησαν και δεν τον βρήκαν και επέστρεψαν πίσω. Όταν δε ο άνδρας εκείνος είδε ότι επέστρεψαν, σηκώθηκε από τη γη, κοίταξε γύρω του και δεν είδε κανένα. Ευχαρίστησε το Θεό και τον άγιό Του Νείλο τον Θαυματουργό, χάρηκε και λούσθηκε με πολλά δάκρια για τη λύτρωσή του από τον άδικο θάνατο. Ημέρα και νύχτα, περπατούσε και δεν έδωσε ανάπαυση στον εαυτό του περνώντας τη στέππα και έφθασε σε κάποιο ποταμό. Ο δε ποταμός αυτός ήταν πολύ βαθύς και ορμητικός, αλλ’ όχι παρά πολύ πλατύς. Πέρασμα δεν υπήρχε σε κανένα σημείο του μέχρι τη θάλασσα. Εκείνοι οι άθεοι βάρβαροι γνώριζαν εκείνον τον ποταμό και ότι κανείς δεν μπορούσε να ξεφύγει και ακολούθησαν τα ίχνη του μέχρι το ποτάμι. Δεν υπήρχε τόπος εκεί να κρυφτεί και εκείνοι όρμησαν γρήγορα και έβγαλαν τα ξίφη τους για να τον κατακόψουν. Αυτός είδε ότι ήδη έπεσε στα χέρια τους, αλλά δεν ήθελε να παραδοθεί για να τον βασανίσουν και να τον σκοτώσουν. Έκανε το σημείο του Σταυρού και έπεσε στον ποταμό. Το νερό τον μετέφερε γρήγορα σαν πουλί. Αυτός δε πάνω στο νερό έπλεε με το ρεύμα του πόταμου σαν να βρίσκεται πάνω σε σανίδα. Εκείνοι οι κακοί άνθρωποι άρχισαν από τη όχθη να τοξεύουν επάνω του, αλλά με κανένα τρόπο και με κανένα μέσο δεν μπορούσαν να τον βλάψουν και έτσι σώθηκε με τη Χάρη του Θεού και τις πρεσβείες του Νείλου του Θαυματουργού. Οι άθεοι Αγαρηνοί τον αναζήτησαν μακρύτερα, κοντά στον ποταμό και νόμισαν ότι πνίγηκε και γύρισαν στον τόπο τους. Εκείνον δε τον άνθρωπο έφερε το ρεύμα του ποταμού για πολλή ώρα και τον μετέφερε στην άλλη όχθη. Βλέποντας δε ότι βρέθηκε κοντά στην όχθη κρατήθηκε και βγήκε στη ξηρά ευχαριστώντας το Θεό και τον Άγιό Του Νείλο τον Θαυματουργό. Χωρίς φόβο ημέρα και νύκτα περπατούσε και τρεφόταν από βότανα της στέππας. Έφθασε μέχρι των πόλεων της Ρωσίας και διηγήθηκε σε όλους όσα του συνέβησαν. Ήλθε στη Μόσχα σώος και αβλαβής, αν και είχε υποφέρει πολλά παθήματα και θλίψεις και ανάγκες. Έφθασε στο σπίτι του, όμως δεν μπήκε μέσα. Πήγε γρήγορα στον αγιογράφο και του έδωσε το φύλλο με το σχέδιο του Νείλου του Θαυματουργού και παρήγγειλε την εικόνα του, όπως ήταν σχεδιασμένη πάνω στο φύλλο και έπειτα μπήκε στο σπίτι του με ψυχική χαρά και αγαλλίαση. Κάλεσε ιερή σύναξη και έκανε Παρακλητικό Κανόνα και διέταξε να παρατεθεί μεγάλη τράπεζα. Συγκέντρωσε πολλούς πτωχούς και όλους τους φιλοξένησε με φαγητό και ελεημοσύνη. Ήταν χαρά μεγάλη στο σπίτι του. Διηγήθηκε σε όλους όσα του συνέβησαν. Πώς γλύτωσε από την αιχμαλωσία και όσοι άκουσαν αυτά έλεγαν το «Κύριε ελέησον» και πολύ θαύμασαν γι’ αυτό το θαύμα. Ο δε αγιογράφος έκανε την εικόνα του Οσίου Νείλου του Θαυματουργού και την έφερε σ’ αυτόν τον φιλόθεο. Αυτός δε με πολύ ζήλο και φόβο πήρε την εικόνα του αγίου Νείλου και τη περιέλουσε με δάκρυα χαράς, επειδή ο Θεός τον αξίωσε να δει την εικόνα του Αγίου Του Νείλου του Θαυματουργού. Ο άνθρωπος εκείνος χάρισε στον αγιογράφο πολλά δώρα. Μετά από αυτά τέλεσε μεγάλη πανήγυρη και εόρτασε τη εορτή του Νείλου του Θαυματουργού και έψαλε Παρακλητικό Κανόνα. Τη δε εικόνα συνόδευσε στη Σκήτη του Νείλου και την έστειλε με τους δούλους, με πολλά αφιερώματα για τις ανάγκες της εκκλησίας. Τη μετέφερε και την κατέθεσε στον τάφο του Οσίου Νείλου του Θαυματουργού, όπου μέχρι σήμερα βρίσκεται η εικόνα αυτή πάνω στη σωρό του και δίνει ίαση στους με πίστη προσερχόμενους. Από την αγία εικόνα αυτή γίνονται και μέχρι τώρα πολλά θαύματα. Και εμείς οι αμαρτωλοί μοναχοί του ερημητηρίου αυτού είδαμε πολλά θαύματα και δοξάζουμε την Αγία Τριάδα, Πατέρα και Υιό και Άγιο Πνεύμα, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

Προσθήκη  ἀπό  τήν  ἐργασία  τοῦ  Καθηγητοῦ  Ἀντ. Μάρκου, "Ρωσική  Πολιτική  καί  Ἐκκλησιαστική  Ἱστορία".

Ὁ  ἅγ. Νεῖλος  τῆς  Σόρας  εἶναι  ἀπό  τούς  πρωταγωνιστές  τῆς  διαμάχης  μεταξύ  τῶν  Μοναχικῶν  ρευμάτων  τῶν  Κατόχων  καί  τῶν  Ἀκτημόνων  στήν  Ρωσία  τοῦ  15ου  αἰ.

Ἀρχικά τό Ρωσικό μοναχικό ἰδεῶδες ἐκφράζοταν ἀπό τόν ὅσ. Κύριλλο τῆς Λευκῆς Λίμνης (+ 1429) καί τόν συνεχιστή του ὅσ. Διονύσιο τοῦ Γκλουσέτσκ (+ 1437) καί συνίστατο στήν πνευματική ἐργασία, μέ τήν ταυτόχρονη εὐποιϊα καί θεραπεία τῶν ἀναγκῶν τῶν ἀνθρώπων. Τήν πρακτική αὐτή τηροῦσαν κυρίως οἱ Μονές τῆς Θηβαΐδας τοῦ Βορρᾶ. Στή συνέχεια μέ τήν εἴσοδο στίς Μονές πολλῶν μοναχῶν καί μοναζουσῶν εὐγενοῦς καταγωγῆς καί τήν ἵδρυση Ἡγεμονικῶν Μονῶν, ἐπικράτησε τό πνεῦμα τῆς ἀποκτήσεως περιουσίας ἀπό τίς Μονές, μέ τήν δικαιολογία τῆς στηρίξεως τοῦ φιλανθρωπικοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας. Κύριοι ἐκφραστές τοῦ πνεύματος αὐτοῦ ἦσαν ὁ ὅσ. Παφνούτιος τοῦ Μπορόβσκ (+ 1447) καί ὁ ὅσ. Ἰωσήφ τοῦ Βολοκολάμσκ (+ 1515).

Οἱ ὀπαδοί τοῦ δευτέρου αὐτοῦ ρεύματος ὀνομάσθηκαν Κάτοχοι καί οἱ Μονές τους βρίσκοταν κυρίως στή Μόσχα καί τήν περιφέρειά της.

Οἱ Κάτοχοι ἔδιναν ἔμφαση στήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἔθνους καί γι' αὐτό στήριζαν τήν "ἐλέῳ Θεοῦ" ἀπολυταρχία τῶν Μεγ. Ἡγεμόνων - Τσάρων (μέρος αὐτῆς τῆς ἀπολυταρχίας ἦταν καί τό δικαίωμα τοῦ Μονάρχη νά ἐπεμβαίνει στά ἐσωτερικά τῆς Ἐκκλησίας). Ἐπειδή, ὅπως πίστευαν, ἡ ἑνότητα κινδύνευε ἀπό τήν "ἄλλη γνώμη", ὑποστήριζαν τόν διωγμό τῶν αἱρετικῶν! Ἔτσι, ἀντιγράφωντας τήν Ἱερά Ἐξέταση τῶν Παπικῶν, ἀντιμετώπισαν τούς αἱρετικούς μέ διωγμούς, βασανιστήρια καί τόν διά πυρᾶς θάνατο! (Σημειώνουμε, ὅτι ἡ Ἱερά Ἐξέταση δημιουργήθηκε τό 1227 – 1231 ἀπό τόν Πάπα Γρηγόριο Θ’, ἀσκήθηκε κυρίως ἀπό τούς Δομηνικανούς μοναχούς καί καταργήθηκε μόλις τό 1834. Βλ. Διονυσίου Νίκα, «Ἱερά Ἐξέταση – Τό ὄνειδος τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ», Περιοδικό «Ἱστορικά Θέματα», φ. 68/Δεκ. 2007, σελ. 40 – 51).

Ἦσαν καλοί διοικητές καί κατεῖχαν πλούσιες μονές - παρά τήν καταδίκη τοῦ μοναστηριακοῦ πλούτου ἀπό τόν Μητροπολίτη Κυπριανό (+ 1406) καί τήν Σύνοδο τοῦ 1503 - ὑποστηρίζοντας ὅτι ἡ περιουσία στήν Ἐκκλησία καί τίς μονές εἶναι ἀπαραίτητη, γιά τήν ἐπιτέλεση τοῦ ποιμαντικοῦ καί κοινωνικοῦ τους ἔργου. Οἱ σπουδαιότεροι ἐκπρόσωποι τῶν Κατόχων κατά τόν 15ο καί 16ο αἰ. ἐκτός ἀπό τόν ὅσ. Ἰωσήφ Ἡγούμενο τοῦ Βολοκολάμσκ (1439 - 1515), ἦσαν ὁ Μητροπολίτης Ρωσίας Δανιήλ (1521 - 1539) καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Νόβγκοροντ Γεννάδιος (+ 1505).

Γιά τούς Κατόχους ὁ Καθηγητής Ἰω. Κόντσεβιτς γράφει χαρακτηριστικά: “Οἱ διάδοχοι (τῶν Ὁσίων Παφνουτίου καί Ἰωσήφ) δέν εἶχαν τίς δικές τους θεόσδοτες ἀρετές. Γι’ αὐτούς κύριος σκοπός ἦταν ἡ διατήρηση τῶν Κανόνων καί τοῦ Τυπικοῦ. Ἀδιαλλαξία, στεγνός ἀσκητισμός, αὐστηρότητα καί ἡ ἰδέα μιᾶς ἀμείλικτης δικαιοσύνης πού ἀμαυρώνει τήν ἰδέα τοῦ ἐλέους, ἦταν τά κύρια χαρακτηριστικά τους. Οἱ Κανόνες καί τό Τυπικό κυριαρχοῦν στό καθετί καί δίνουν βασική σημασία στήν τήρηση τῶν ἐξωτερικῶν τύπων, ἀγνοῶντας ὅτι «τό Πνεῦμα ζωοποιεῖ». Σέ ἕνα τέτοιο ἔδαφος ρίζωσε τό Σχίσμα τῶν Πααλιοπίστων» (αὐτ. σελ. 29).

"Ὁ Ἰωσήφ - κατά τόν π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ - ὑπερασπιζόταν καί πειστικά κήρυττε τήν αὐστηρή κοινοτική ζωή. Ἦταν πολύ αὐστηρός καί σκληρός, ἀλλά ἀκόμα πιό αὐστηρός ἦταν μέ τόν ἑαυτό του. Ἡ ζωή του στή Μονή ἦταν ἀφόρητα ὀδυνηρή καί σκληρή καί ἀπαιτοῦσε μιά ὑπερβολική ἐπαγρύπνηση τοῦ νοῦ καί μεγάλη ἀφοσίωση. Αὐτή ἡ ἀφοσίωση εἶχε σχέση μ' ἕνα μετρημένο καί συνηθισμένο τρόπο ζωῆς...

Ὡς μεγάλος εὐεργέτης καί ἄνθρωπος πού συμπάσχει μέ τούς πάσχοντες, ὁ Ἰωσήφ ὑπερασπίστηκε τήν ἰδιοκτησία τῶν μοναστικῶν χωριῶν (βακούφια), ἀκριβῶς μέ βάση τίς φιλανθρωπικές καί κοινωνικές πεποιθήσεις του. Στήν πραγματικότητα ὁ ἴδιος δέχτηκε τά χωριά ἀπό τούς ἰσχυρούς καί εὔπορους, μέ πρόθεση νά διαμοιράσει καί νά διαθέσει τίς εἰσπράξεις τους στίς κατώτερες τάξεις καί τούς πτωχούς. Ἡ φιλανθρωπία, καί ὄχι ἁπλός φόβος καί αἴσθηση ὑποχρέωσης, ἦταν ἐκείνη πού παρακίνησε τόν Ἰωσήφ νά πραγματοποιήσει μεγάλα ἔργα καί νά μετατρέψει τήν Μονή του σέ ὀρφανοτροφεῖο καί ἄσυλο, ἐνῶ παράλληλα ξεχώρισε ἕνα τμῆμα τοῦ κοιμητηρίου γιά τήν ταφή τῶν ξένων.

Σ' αὐτό τό σύστημα τῶν θεϊκῶν εὐθυνῶν ὁ Ἰωσήφ ἐντάσσει ἀκόμη καί τόν Τσάρο. Τό ἴδιο καί ὁ Τσάρος εἶναι κάτω ἀπό τό νόμο καί κάνει χρήση τῆς δυναμῆς του μόνο μέσα στά πλαίσια τοῦ Νόμου τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἐντολῶν Του. Δέν εἶναι ὑποχρεωμένος κανείς νά ὑπηρετεῖ τόν μή δίκαιο καί "ἀνυπάκουο" Τσάρο, ὅταν αὐτός δέν εἶναι ἕνας πραγματικός Τσάρος. " Ἕνας τέτοιος Τσάρος δέν εἶναι δοῦλος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά δοῦλος τοῦ σατανᾶ· ὄχι Τσάρος, ἀλλά τύραννος". Ἔτσι ὁ Ἰωσήφ θίγει τό πρόβλημα τῆς δικαίωσης τῆς βασιλοκτονίας". (Γ. Φλωρόφσκυ, "Σταθμοί τῆς Ρωσικῆς Θεολογίας", Μέρος Πρῶτο, ἔκδοσις Π. ΠΟΥΡΝΑΡΑ 1986, σελ. 40).

Ἀπό ἀντίδραση πρός τούς Κατόχους δημιουργήθηκε τό μοναχικό ρεῦμα τῶν Ἀκτημόνων, οἱ ὁποῖοι κήρυτταν τήν νηπτική ἐργασία καί τήν ἀκτημοσύνη. Οἱ Ἀκτήμονες ἦσαν λόγιοι καί μυστικιστές μέ φιλελεύθερες ἀντιλήψεις. Δέχονταν, ὅτι οἱ μοναχοί ἔπρεπε νά ἐξαρτῶνται ἀπό τήν προσωπική τους ἐργασία, γιά νά διατηροῦν τήν πνευματική τους ἀνεξάρτησία. Ἄν οἱ περιστάσεις τό ἐπέβαλαν, δέν δίσταζαν νά ἐλέγξουν ἀκόμη καί τόν Μονάρχη, ὅταν παραβίαζε τίς ἀρχές τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως. Καταδίκαζαν ἀκόμη τόν διωγμό τῶν αἱρετικῶν. Οἱ σπουδαιότεροι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀκτημόνων ὑπῆρξαν οἱ Ὅσιοι Νεῖλος τῆς Σόρας (1433 - 1508), Μακάριος τοῦ Κολυαζίν (+ 1483), Ἀλέξανδρος τοῦ Σβίρ (+ 1533), Κορνήλιος τοῦ Κόμελ (+ 1537), Δανιήλ τοῦ Περεγιασλάβλ (+ 1540), Ἀντώνιος τοῦ Σίγια (+ 1556), Νεῖλος τοῦ Στολμπένσκ (+1554) καί Νίκανδρος τοῦ Πσκώφ (+ 1581) καί ὁ Πρίγκιπος Βασσιανός Πατρίκιεφ (+ 1532), μέ τόν ὁποῖο συνδέθηκε ὁ Φωτιστής τῶν Ρώσων ὅσ. Μάξιμος ὁ Γραικός, ὁ ὁποῖος συμμερίζονταν τίς ἀπόψεις τῶν Ἀκτημόνων. (βλ. H. Dewey - M. Matejic, "Ἡ φιλολογική κληρονομιά τοῦ Βασσιανοῦ Patrikiev"· "Slavic and East European History", 1966, σελ. 140 - 152).

Ὁ ὅσ. Νεῖλος τῆς Σόρας, κατά κόσμον Νικόλαος Maikov, πῆρε τό ὄνομά του ἀπό τόν ποταμό Σόρα, στίς ὄχθες τοῦ ὁποίου ἵδρυσε μονή. Ἀρχικά μόνασε στό Ἅγιο Ὄρος, ὅπου γνώρισε τήν νηπτική διδασκαλία τοῦ ὁσ. Γρηγορίου τοῦ Σιναϊτη. Ἦταν ἀντίθετος στό θέμα τῆς ἰδιοκτησίας περιουσίας ἀπό τούς μοναχούς καί στήν ἀνάμειξή τους στήν κοινωνική καί κυρίως στήν πολιτική ζωή. Συγκαταλέγεται ἀνάμεσα στίς κυριώτερες φυσιογνωμίες τῶν Ἀκτημόνων, "τῶν Γερόντων τῆς ἐρήμου πέρα ἀπό τόν Βόλγα". Εἷναι ἀπό τούς πρώτους Ρώσους πού ἄφησε κείμενα γιά τήν μυστική ζωή (ἐπιστολές σέ μαθητές του καί τόν Σκητιωτικό Κανονισμό).

Ὁ Πρίγκιπας Βασσιανός Πατρίκιεφ, κατά κόσμον Βασίλειος, ἦταν γιός ἑνός τῶν συμβούλων τοῦ Ἰβάν Δ' τοῦ Τρομεροῦ. Τό 1499 παρ' ὁλίγον νά ἐκτελεστεῖ, ἀλλά σώθηκε χάρις στήν ἐπέμβαση τοῦ Μητροπ. Σίμωνα. Ἀναδείχθηκε ἡγέτης τῶν Ἀκτημόνων μετά τήν κοίμηση τοῦ ὁσ. Νείλου τῆς Σόρας (1509). Ἀπό τήν Σύνοδο τοῦ 1531 καταδικάστηκε μαζί μέ τόν ὅσ. Μάξιμο τόν Γραικό μέ τήν κατηγορία, ὅτι ἀκολουθοῦσε τήν φιλοσοφία τοῦ Πλάτωνα καί τοῦ Ἀριστοτέλη καί εἶχε μονοφυσιτικές ἰδέες! Ἀπεβίωσε τό 1532, φυλακισμένος στή Μονή Βολοκολάμσκ.

Τελικά καί τά δύο ρεύματα παρουσίαζαν ἀπόκλιση ἀπό τήν μέση ὁδό τοῦ ὁσ. Κυρίλλου: Οἱ Ἀκτήμονες μέ τόν τονισμό τῆς νηπτικῆς ἐργασίας καί τῆς ἀκτημοσύνης ἔχασαν τήν ἐπαφή μέ τήν κοινωνία καί οἱ Κάτοχοι μέ τόν τονισμό τῶν ἔργων εὐποιϊας καί τήν ταύτιση μέ τήν Πολιτεία, ἔχασαν στό ἐπίπεδο τῆς πνευματικῆς ἐργασίας.

Ἡ συνύπαρξη τῶν δύο ρευμάτων διακόπηκε ὅταν ὁ Μεγ. Ἡγεμόνας Βασίλειος Γ' ἀποφάσισε νά χωρίσει τήν σύζυγό του - διότι δέν εἶχε παιδιά - καί νά νυμφευθεῖ ἄλλη. Ὁ Μητροπολίτης Βαρλαάμ (1511 - 1521), προσκείμενος στούς Ἀκτήμονες, ἀρνήθηκε νά εὐλογήσει αὐτό τόν γάμο. Οἱ Κάτοχοι ἀντίθετα διακήρυξαν, ὅτι τό μέλλον τοῦ Ἔθνους εἶναι μεγαλύ-ερη ὑπόθεση ἀπό τήν τύχη μιᾶς γυναῖκας! Τό ἀποτέλεσμα ἦταν ὁ Βαρλαάμ νά ἐκθρονισθεῖ καί στή θέση του νά τοποθετηθεῖ ὁ Δανιήλ (1521 - 1539), ὁ ὁποῖος τό 1522 στεφάνωσε τόν Βασίλειο Γ' μέ τήν Λιθουανή Πριγκίπισσα Ἑλένη Glinskaia. Καρπός αὐτοῦ τοῦ γάμου ἦταν ὁ Ἰβάν Δ' ὁ Τρομερός.

Ἐπιλογή Βιβλιογραφίας περί τοῦ Μοναχισμοῦ τῆς Μοσχοβίτικης Τσαροκρατίας:

   Ἀρχιμ. Ἡλία Μαστρογιαννόπουλου, "Ἅγιοι τῆς Ρωσίας", 1973.

 "Ἅγιοι τῆς Ρωσίας"· ἔκδοσις ΤΗΝΟΣ, 1973.

  Ἀνωνύμου (στή Ρωσική), "Βίοι Ρώσων Ἁγίων", 1977.

  Ἀρχιμ. Χαρ. Βασιλοπούλου, "Ὁ Μοναχισμός καί τά Ρωσικά Μοναστήρια", 1980.

"Ἡ Θηβαϊδα τοῦ Βορρᾶ", μετάφρασις - ἔκδοσις Π. Μπότση, 1981.

 Τοῦ ἰδίου, "Τό Γεροντικό τοῦ Βορρᾶ", 2001.