ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Θεοδώρου

          Προσφώνησις κατά τον εορτασμό της μνήμης των Νεομαρτύρων Μπρινκοβεάνου, διά του Μητροπολίτου κ. Σεραφείμ Κυκκώτη.        

 

          ...H Αλεξανδρινή Εκκλησία συμμετέχει μαζί σας, Μακαριώτατε άγιε Ρουμανίας κ. Δανιήλ, για τις σημαντικές εκδηλώσεις ιεράς μνήμης για τα τρακόσια χρόνια από την άδικη και αποτρόπαια σφαγή των Νεομαρτύρων αγίων της Κοσταντίν και των υιών του. Η σφαγή των Νεομαρτύρων της Ρουμανικής Εκκλησίας, μας θυμίζουν τις ευθύνες της Διεθνούς Κοινότητας να προστατευθεί το αγαθόν της θρησκευτικής ελευθερίας, που δυστυχώς ακόμη και σήμερα, αθώοι πιστοί πεθαίνουν άδικα λόγω της αποτυχίας μας να προστατευθούν τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, όπως αυτά διακηρύσσονται μέσα από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
        Στην διαμόρφωση του Ευαγγελικού κηρύγματος καθοριστικό ρόλο για την όλη Έκκλησία διεδραμάτισαν οι υψιπετείς σκαπανείς της θεολογίας στην αγιοτόκο Αιγυπτιακή γη. Στην εύφορη χώρα του Νείλου, μετά το ζωηφόρο κήρυγμα και το μαρτύριο, περί το έτος 68 μ.Χ, του Φωτιστού της, Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου, εκκλησιαστικοί συγγραφείς, ως ο Ωριγένης, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς και ο Πάνταινος, ασκητές και μοναχοί ως ο Μ. Αντώνιος, οι Όσιοι Παχώμιος, Ποιμήν και Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης, Πατέρες και Διδάσκαλοι της Οικουμένης, ως οι Αρχιεπίσκοποι και Πατριάρχες Αλεξανδρείας Μ. Αθανάσιος, Άγιος Κύριλλος και Ιωάννης ο Ελεήμων, βρήκαν γόνιμο πνευματικά έδαφος και ανέπτυξαν την χριστιανική διδιασκαλία, μεταλαμπαδεύοντας ανά τους αιώνες την πολύτιμη αυτή παρακαταθήκη και στις λοιπές Ορθόδοξες Εκκλησίες.
         Η παρακαταθήκη αυτή απετέλεσε την αφορμή πνευματικών δεσμών μεταξύ της παλαιφάτου Εκκλησίας της Αλεξανδρείας και της Εκκλησίας της Ρουμανίας. Δεσμοί αιώνιοι και ακατάλυτοι, οι οποίοι σφυρηλατήθησαν στο διάβα του χρόνου, με την μορφή αμφίδρομης στήριξης σε κρίσιμες καμπές της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, ιδιαιτέρως από τα τέλη του 16ου έως τα τέλη του 18ου αιώνα, δημιουργώντας αυτήν την ευλογημένη συμπόρευση και φιλαδελφία.
         Η μεν Εκκλησία της Αλεξάνδρειας προσέφερε μέσω Πατριαρχών, Μητροπολιτών, Επισκόπων και απλών κληρικών και μοναχών, πολύτιμη ιεραποστολική και θεολογική βοήθεια προς την Εκκλησία της Ρουμανίας, στον αγώνα της να διατηρήσει την Ορθόδοξη της ταυτότητα ανόθευτη από δυτικές θρησκευτικές επιρροές.

         Η δε Εκκλησία της Ρουμανίας και οι Άρχοντες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, παρείχαν ως αντίδωρο προς τον Πατριαρχικό Θρόνο του Αγίου Μάρκου, υλικό επιστηριγμό, ζωτικό κατά τους χαλεπούς καιρούς της Οθωμανικής κυριαρχίας.
         Είναι χαρακτηριστικό ότι εκ των δεκαεπτά Πατριαρχών Αλεξανδρείας, από τα τέλη του 16ου έως τα τέλη του 18ου αιώνα, οι δέκα επορεύθησαν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, διδάσκοντας και πολεμώντας τη διαβρωτική παρουσία της Λατινικής προπαγάνδας. Δύο εξ αυτών, οι Πατριάρχες Μητροφάνης Κριτόπουλος και Νικηφόρος, απεβίωσαν κατά την διάρκεια της πορείας τους στις Ρουμανικές Χώρες, ενώ ο Πατριάρχης Ματθαίος ενθρονίστηκε στον Καθεδρικό Ναό του Βουκουρεστίου.

        Βεβαίως δεν είναι τυχαίο, ότι κατά την περίοδο αυτή ανέρχονται στο Θρόνο του Αγίου Μάρκου αφοσιωμένοι ποιμενάρχες της καθ' όλου Ανατολικής Εκκλησίας και διαπρεπείς υπερασπιστές των ορθών Της δογμάτων, με κορυφαίους τους λογίους Αγίους Πατριάρχες Μελέτιο Πηγά και Κύριλλο Λούκαρι.  Ο πρώτος εξ αυτών, Αγίος Μελέτιος ο Πηγάς (1590-1601), από την εποχή που ήταν Πρωτοσύγκελλος του Αλεξανδρινού Θρόνου, με επιστολές του προς τον Μίχνεα Β΄ της Ουγγροβλαχίας και τον Πέτρο τον Χωλό της Μολδαβίας, τους ενισχύει ηθικά. Παράλληλα χειρόγραφα με την Ορθόδοξη διδασκαλία του και το έργο του για την αναίρεση του πρωτείου του Πάπα της Ρώμης, κυκλοφορούσαν στις Ρουμανικές Χώρες προς φωτισμό του ποιμνίου.  Αλλά και ως Επιτηρητής του Οικουμενικού Θρόνου, μετά τον θάνατο του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιερεμία τον Σεπτέμβριο του 1597, ο Μελέτιος ο Πηγάς, υπερασπίστηκε τα Ρουμανικά δίκαια ως μεσολαβητής μεταξύ της Υψηλής Πύλης και του Ηγεμόνα της Βλαχίας Μιχαήλ του Γενναίου.
         Επίσης, ο δεύτερος εξ αυτών Άγιος Κύριλλος Λούκαρις, το 1613, συνοδευόμενος από τον μετέπειτα Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μητροφάνη Κριτόπουλο, ευρέθη στη Βλαχία, προσκεκλημένος του Ηγεμόνα Ράδου Μίχνεα.  Κατά την εκεί διετή παραμονή του, ακαταπαύστως περιόδευσε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και με ομιλίες και κηρύγματα προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες διαφωτίζοντας το ποίμνιο των Ρουμανικών Χωρών, σχετικά με τη δογματική διαφοροποίηση των Ορθοδόξων έναντι των Λατίνων. Ετέλεσε επίσης τα εγκαινία της Μονής της Αγίας Τριάδος στο Βουκουρέστι, ενώ παράλληλα έγινε δέκτης δωρεών, με κορυφαία την αφιέρωση στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας της επ' ονόματι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μονή Στανέστι.  Τα εισοδήματα των προσαρτημένων κτημάτων, τόσο της εν λόγω Μονής, όσο και των μετέπειτα αφιερωθεισών Μονών, συνέβαλλαν τα μέγιστα στη συντήρηση του Αλεξανδρινού Θρόνου μέχρι και τη δήμευση της μοναστηριακής περιουσίας τον Δεκέμβριο του 1863.
        Δεύτερη ιεραποστολική οδοιπορία στη Βλαχία θα αναλάβει ο Κύριλλος Λούκαρις στις αρχές του 1620, λίγο πριν η Ιερά Σύνοδος του χηρεύοντος Οικουμενικού Θρόνου τον μεταθέσει από την Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη. Η πολυκύμαντη ποιμαντορία του δεν του επέτρεψε να επισκεφθεί και πάλι τις Ρουμανικές  Χώρες με τους κατοίκους των οποίων διατήρησε δεσμούς ψυχής μέχρι και τον μαρτυρικό του θάνατο, την 27η Ιουνίου 1638. Ωστόσο οι ιεραποστολικές του οδοιπορίες συνεχίσθησαν από τους Αλεξανδρινούς Προκαθημένους στην Ρουμανική γη. Έτσι το 1618 μαρτυρείται η παρουσία του Πατριάρχη Γεράσιμου Σπαρταλιώτη (1620-1636), ως Αρχιμανδρίτη τότε, στην Τυργόβιστε, ενώ από την αλληλογραφία του προκύπτει ότι την δεκαετία του 1630 έλαβε μέριμνα για την αποστολή στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες ομάδας ιεροκηρύκων υπό τον τότε Ιερέα και μετέπειτα Πατριάρχη Ιωαννίκιο.
         Οδοιπορίες στις Ρουμανικές Χώρες προς πνευματικό επιστηριγμό τους ανέλαβε και Πατριάρχης Αλεξανδρείας Παρθένιος Α' (1678-1688), ο οποίος και έδωσε την απαιτούμενη ευλογία στο Ιάσιο το 1683 για την μετάφραση στη Ρουμανική γλώσσα των Θείων Λειτουργιών στη νέα έκδοση τους από τον Μητροπολίτη Δοσίθεο. Ο διάδοχος του Πατριάρχης, Άγιος Γεράσιμος ο Παλλαδάς (1688-1710), διατήρησε στενές επαφές με Ρουμάνους Ηγεμόνες. Μάλιστα κατά την τρίτη και τελευταία οδοιπορία του στις Ρουμανικές Χώρες, εγκατέστησε στον Μητροπολιτικό Θρόνο του Βουκουρεστίου, μαζί με τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο, τον από Ριμνίκου Άνθιμο, την Κυριακή της Ορθοδοξίας του 1708.
         Τις στενές επαφές με τους Ηγεμόνες και το Ρουμανικό έθνος διατήρησε και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Σαμουήλ Καπασούλης (1710-1723), το πρόσωπο του οποίου έχαιρε τέτοιας εκτίμησης και εμπιστοσύνης ώστε, κατά την τριετή παραμονή του στις Ρουμανικές Χώρες, από το 1715 έως το 1718, κλήθηκε, ως έχων τον τίτλο του Κριτή της Οικουμένης, να επιληφθεί ζητημάτων αμφιλεγομένων και προκαλούντων διχόνοια.
          Πνευματικός του Ηγεμόνα Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου ήταν ο από Λιβύης Μητροπολίτης και διατελέσας Ηγούμενος της Μονής Ζλατάρι του Βουκουρεστίου, Πατριάρχης Ματθαίος, ο επονομαζόμενος Ψάλτης (1746-1765). Καθ' όλη τη διάρκεια της Πατριαρχίας του, ο Ματθαίος διατήρησε στενή αλληλογραφία με τον Ηγεμόνα. Στις επιστολές του αποτυπώνεται η στοργή για τον ευεργέτη του, ως και η αστείρευτη διάθεση του να τον καθοδηγεί και να τον συμβουλεύει.
          Οι σχέσεις, επιμαρτυρούμενες από την Πατριαρχική αλληλογραφία, συνεχίστηκαν, ωστόσο οι αποδημίες των Αλεξανδρινών Προκαθημένων έπαυσαν, συνεπεία κατά κύριο λόγο των ιστορικών εξελίξεων και ανακατατάξεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
          Την παράδοση των επισκέψεων των Αλεξανδρινών Προκαθημένων στις Ρουμανικές Χώρες αναβίωσε τον Ιούνιο του 1958 ο Πατριάρχης Χριστοφόρος Β' (1939-1967), επ' ευκαιρία του εορτασμού της δεκαετηρίδος του αοιδίμου Πατριάρχου Ρουμανίας Ιουστινιανού (1948-1977). Είχε προηγηθεί τον Μάιο του 1927 η επίσκεψη στην Αλεξάνδρεια του πρώτου Πατριάρχη Ρουμανίας Μύρωνος (1925-1939), ως έκφραση ευγνωμοσύνης για την συναίνεση του παλαιφάτου Πατριαρχείου μας, τόσο στην ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Ρουμανικής Εκκλησίας (25/4/1885), όσο και στην ανύψωσή της στην τιμή του Πατριαρχείου (25/2/1925).
         Οι πνευματικοί δεσμοί ανανεώθηκαν με την επίσκεψη στα τέλη του έτους 1971 του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Νικολάου ΣΤ' (1968-1986), ο οποίος, συμμετείχε στον εορτασμό της μνήμης του σήμερον εορταζομένου Οσίου Δημητρίου του Νέου. Την επίσκεψη ανταπέδωσε ο Πατριάρχης Ρουμανίας κυρός Ιουστινιανός, ο οποίος, συμμετείχε στα εγκαίνια του Πατριαρχικού Οίκου Αλεξάνδρειας, την 21η Νοεμβρίου του ιδίου χρόνου.
          Τέλος, οι αλήστου μνήμης Προκάτοχοί μας, πολύς Παρθένιος Γ', ο και πνευματικός μας Πατέρας, και Πέτρος Ζ', επεσκέφθησαν την Εκκλησία της Ρουμανίας κατά τα έτη 1996 και 2003. Κατά την επίσκεψη του αειμνήστου Πατριάρχου Παρθενίου Γ' είχαμε την ευλογία να μετέχουμε της τιμία συνοδείας αυτού ως Επίσκοπος Κυρήνης.
          Προ τριετίας, δοξολογώντας τον Δομήτορα της Εκκλησίας Κύριο, ακολουθώντας την εκκλησιατική τάξη των Ειρηνικών Επισκέψεων των Προκαθημένων των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών, είχαμε την χαράν και την ευλογία να σας επισκεφθώμεν προσωπικώς και προσκυνηματικώς στο Βουκουρέστι, ως Προκαθήμενος πλέον της Δευτεροθρόνου Εκκλησίας των Ορθοδόξων και συνεχιστής των αδελφικών μας δεσμών.

        Πάντοτε θυμώμεθα της Αβραμιαίας Πατριαρχικής υμών φιλοξενείας, προσευχόμενοι υπέρ υμών αναμένοντες και τη δική σας Ειρηνική Επίσκεψη εις την έδρα του Πατριαρχικού Θρόνου του αγίου ενδόξου και Ευαγγελιστού Μάρκου.
          Μακαριώτατε Πατριάρχα Ρουμανίας κ. Δανιήλ, αγαπητέ Αδελφέ, αυτό που επιθυμούμε να υπογραμμίσουμε είναι, ότι οι αγαστές και ειλικρινείς σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών μας θα συνεχισθούν προς δόξαν Θεού, προς ωφέλεια του Χριστεπωνύμου πληρώματος των Πατριαρχείων μας, αλλά και προς κατάθεση της κοινής Ορθοδόξου μαρτυρίας στον σύγχρονο ταραχώδη κόσμο, ο οποίος ποθεί την Αλήθεια μέσα στις κάθε είδους ανακατατάξεις που παγκοσμίως συντελούνται.
         Ευθύνη μας αποτελεί η αδιάλειπτη διακήρυξη της ενότητός μας "εν τῳ συνδέσμῳ της αγάπης" και η αμετακίνητη στάση μας στα όσα η Αγία μας Εκκλησία διά των Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων εθέσπισε. Η ιστορική συνέχεια και ο σύνδεσμος της αγάπης αποτελούν την πλέον αδιαμφισβήτητη προϋπόθεση και συνάμα βεβαιότητα, ότι η πνευματική εμπειρία της Εκκλησίας θα συνεχίζεται και στο μέλλον. Θα συνεχίζεται μεν εντός των Εκκλησιαστικών Κέντρων και των διασαφηνισθέντων αμετακλήτως πνευματικών δικαιοδοσιών τους από τους Ιερούς Κανόνες και τους Ιδρυτικούς Τόμους, θα κηρύσσεται δε "εις πάντα τα έθνη", σύμφωνα με την εντολή του Αναστάντος Χριστού "πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη", με πιστότητα στην πνευματική παρακαταθήκη των Αγίων Αποστόλων. Αυτό απαιτούν τα νέα κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα, την συνδρομή και την συναντίληψη πάντων, καθώς το έργο των Πατριαρχείων, πρεσβυγενών και μεταγενεστέρων, είναι ενιαίο όπως και η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία είναι αδιαίρετη.
        Τιμούμε και σεβόμεθα τήν Εκκλησία Σας, Μακαριώτατε Πατριάρχα, και την περί Υμάς Ιερά Σύνοδο των αγίων Αρχιερέων. Σε όλους αποδίδουμε την στιγμή αυτήν τον εν Κυρίω αδελφικό ασπασμό της αγάπης, ως και προς τον ιερό Κλήρο, τον αγωνιζομένους μοναχούς και μοναχές και τον πιστό λαό Σας, προς τους οποίους προσφέρουμε εγκαρδίως την ευλογία του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου, του Φωτιστοῦ και Εφόρου του Πατριαρχείου μας, διά του Παυλείου λόγου: «...ο Θεὸς του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ο πατὴρ της δόξης, δώη υμίν πνεύμα σοφίας και αποκαλύψεως εν επιγνώσει αυτού, πεφωτισμένους τους οφθαλμοὺς της καρδίας υμών εις το ειδέναι υμάς τις εστίν η ελπὶς της κλήσεως αυτού, και τις ο πλούτος της δόξης της κληρονομίας αυτού εν τοις αγίοις... (Εφεσ. 1, 17-18). Αμήν! »

Ἱστορικό ἔκδοσης...ΚΑΝΟΝΑ...ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ, π. Δημ. Ἀθανασίου

          Με την έκδοση του Παρακλητικού Κανόνα στο Άγιο Πνεύμα, στην ελληνική υμνογραφική γλώσσα, κλείνει η ενότητα που αφορά την έκδοση  των  υμνογραφικών έργων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού. Μια προσπάθεια, που είχε ξεκινήσει πριν αρκετά χρόνια ο μακαριστός  Αρτινός ιστορικός και ερευνητής Κώστας Τσιλιγιάννης. Υπενθυμίζουμε ότι ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός συνέθεσε τα εξής υμνογραφικά ποιήματα:

1. Παρακλητικό Κανόνα στον Τίμιο Πρόδρομο.
2. Ακολουθία στον Άγιο Έρασμο.
3. Παρακλητικό Κανόνα στο Θείο και Προσκυνούμενο, Πανάγιο και Παράκλητο Πνεύμα.

           Η συγκεκριμένη όμως  έκδοση  του  Παρακλητικού Κανόνα  είναι ΜΟΝΑΔΙΚΗ και ως εκ τούτου ΙΣΤΟΡΙΚΗ για τους παρακάτω λόγους.

          Α. Είναι  ο μοναδικός Παρακλητικός Κανόνας προς το Πανάγιο Πνεύμα, που υπάρχει στην Εκκλησιαστική υμνογραφία.  Ο  Άγιος Μάξιμος  ο Γραικός είναι ο πρώτος που συνέθεσε, ως μοναχός στην Μονή Βατοπαιδίου, Παρακλητικό Κανόνα  στον Τίμιο Πρόδρομο, αλλά και  ο   πρώτος που συνέθεσε Παρακλητικό Κανόνα στο Πανάγιο Πνεύμα, ως έγκλειστος στη Μονή  Βολοκολάμσκ.

          Β. Το υμνογραφικό κείμενο  δίνεται για πρώτη φορά  στο Χριστεπώνυμο πλήρωμα στην Ελληνική Ορθόδοξη  υμνογραφική γλώσσα, για προσευχητική χρήση, μετά από 462 χρόνια από την σύνθεσή του στη Ρωσοσλαβονική.

          Γ. Περιλαμβάνει θεολογικό και φιλολογικό σχολιασμό του Κανόνα.

          Δ. Έχει τον Παρακλητικό Κανόνα σε δύο μορφές. Μία σε ήχο δ' και μία σε ήχο πλάγιο δ', του στυλ της Μικρής Παράκλησης, για να είναι πιο  προσιτό το κείμενο στο χριστεπώνυμο πλήρωμα. Έτσι δημιουργήθηκαν και παρουσιάζονται και νέα τροπάρια στον Άγιο Μάξιμο.

          Ε. Για πρώτη φορά δημοσιεύονται Χαιρετισμοί στον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό.

 

         Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στην Έκδοση και η αντιμετώπισή τους.

         Η προσπάθεια έκδοσης του Κανόνα ξεκίνησε στα τέλη του 2012. Οι κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε ήταν.

         Α. Η εύρεση εξειδικευμένου μεταφραστικού Κέντρου, για τη μετάφραση  του κειμένου από τη Ρωσοσλαβονική γλώσσα, στην Νεοελληνική γλώσσα.

         Β. Η εύρεση Υμνογράφου, ο οποίος θα αποδεχόταν τη σύνθεση υμνογραφικού κειμένου με βάση τη μετάφραση του Κανόνα.

          Γ. Ο έλεγχος των κειμένων (νεοελληνικού και  υμνογραφικού κειμένου).

         Αφήσαμε τα θέματα αυτά στις πρεσβείες και στην πρόνοια του Αγίου, του οποίου η παρουσία ήταν εμφανέστατη σε όλη μας την προσπάθεια, ιδιαίτερα δε από το Μάρτιο του 2014 μέχρι την έκδοση του Κανόνα (Αύγουστος 2014).

          Το πρόβλημα της  εύρεσης εξειδικευμένου Μεταφραστικού Κέντρου λύθηκε σχετικά νωρίς. Έτσι  το Φεβρουάριο του 2013 είχαμε στα χέρια μας τη μετάφραση του Κανόνα από τη Ρωσοσλαβονική γλώσσα  στην Νεοελληνική. Δημοσιεύτηκε δε στο Ιστολόγιο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ, για πρώτη φορά θεολογικός σχολιασμός  του Κανόνα.

          Παράλληλα άρχισε και η έρευνά μας για Υμνογράφο. Στη διάρκεια αυτής της προσπάθειας μας υποδείχτηκε να γίνει ο έλεγχος της μετάφρασης. Έτσι, «προνοία»  του Οσίου Μαξίμου και «προτάσει» Υμνογράφου της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας, ήρθαμε σε επαφή με τον Μητροπολίτη Κυρήνης κ.κ.Αθανάσιο, Έξαρχο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στη Μόσχα. Ο συγκεκριμένος Μητροπολίτης, με ειδικές σπουδές στη Βυζαντινή Υμνογραφία και ποίηση, έχει ιδιαίτερη ευλάβεια στον Άγιο Μάξιμο το Γραικό και αποδέχτηκε με μεγάλη χαρά και προθυμία τον έλεγχο της μετάφρασης. Αυτό έγινε σε συνεργασία του Σεβασμιοτάτου με Ελληνιστές Ρώσους καθηγητές. Έτσι τελικά το καλοκαίρι του 2013 περιήλθε στα χέρια μας, μετά από το σχετικό  έλεγχο, το μεταφρασμένο κείμενο. Οπότε έπρεπε να βρεθεί ο Υμνογράφος εκείνος  που θα αναλάμβανε την μεταφορά του Κανόνα από τη Νεοελληνική στην Ορθόδοξη υμνογραφική γλώσσα. Αυτό όμως το γεγονός, δημιουργούσε δυσκολίες πολλές στους Υμνογράφους, γιατί τους έβαζε όρια και περιορισμούς. Έπρεπε να μεταφέρουν  υμνογραφικά τη θεολογική γλώσσα  και να αποδώσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα  ενός Αγίου της Εκκλησίας μας.

 

          Η επιλογή του Υμνογράφου

          Τον Καθηγητή και Υμνογράφο κ.Αντώνιο Μάρκου τον γνωρίζαμε από τις δραστηριότητες του Αγιολογικού Κέντρου «΄Οσιος Συμεών ο Μεταφραστής». Ιδιαίτερα γνωρίζαμε  τη συγγραφική  και υμνογραφική  δραστηριότητα του κ. Καθηγητή  για τους Ρώσους Αγίους, τις θαυματουργικές εικόνες της Θεοτόκου στη Ρωσία κ.α. Επίσης η ενασχόλησή μας  με τους  Ηπειρώτες Νεομάρτυρες μας έφερε σε επαφή με τον άγνωστο Νεομάρτυρα Άγιο Νικόλαο τον εξ Ιωαννίνων, ο οποίος μαρτύρησε στη Σόφια και του οποίου την Ακολουθία συνέθεσε ο κ.Μάρκου. (Συμπεριλαμβάνεται δε η συγκεκριμένη Ακολουθία στην εκδοθείσα διπλωματική εργασία του Αρχιμανδριτου του Οικουμενικού θρόνου π. Θωμά Ανδρέου,  με τίτλο ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ. Ο  Πανοσιολογιότατος  συγγραφέας   αφιερώνει την εργασία του   στον  Παναγιότατο  Οικουμενικό  Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο  και  εκείνος  επιδαψιλεύει  τις  ευχές  του προς  το συγγραφέα,  διά  δύο  Πατριαρχικών  Γραμμάτων, τα  οποία  δημοσιεύονται  εισαγωγικά).

          Βρισκόμαστε στον Μάρτιο του 2014. Η μέχρι τότε έρευνα για Υμνογράφο ήταν άκαρπη.Τα υμνογραφικά κείμενα του κ. Καθηγητή προς την Παναγία και ιδιαίτερα ο  Παρακλητικό Κανόνας της Παναγίας του Καζάν, τον οποίο διαβάζαμε εκείνο τον καιρό, μας οδήγησαν στην απόφαση  να προτείνουμε την ανάθεση της εργασίας  μεταφοράς του Κανόνα από τη Νεοελληνική γλώσσα στην Ορθόδοξη υμνογραφική, στο συγκεκριμένο Υμνογράφο. Ο κ. Καθηγητής αποδέχτηκε με μεγάλη χαρά την πρότασή μας και έτσι ξεκίνησε η νέα φάση της εργασίας, που ήταν και η πιό δύσκολη, λόγω της πρωτοτυπίας του εγχειρήματος. Όμως, η Θεομητορική μεσιτεία και προστασία  της Παναγίας του Καζάν, καθώς και η πρόνοια  του Αγίου,  διέλυσαν κάθε εμπόδιο και κάθε δυσκολία που παρουσιαζόταν. Έτσι ο κ. Καθηγητής μας παρέδωσε τον Μάϊο του 2014 ολοκληρωμένο το έργο σε δύο Κανόνες. Ένα στον δ' ήχο και ένα στον πλάγιο δ'. Μικρό δείγμα εργασίας του Υμνογράφου δημοσιεύουμε στη συνέχεια:

Ρωσικό Πρότυπο.           Αυτός, που με το μάννα έθρεψε τον Ισραήλ στην έρημο παλιά και τη ψυχή μου, Δέσποτα, γέμισε με το Πνεύμα το Πανάγιο, για να Σε υπηρετώ θεάρεστα πάντοτε.          Ἦχος πλ. δ’. Ὑγράν  διοδεύσας.          Ὁ  θρέψας τῷ μάννᾳ τόν Ἰσραήλ,* ἐν  ἐρήμῳ  πάλαι,* Σύ νῦν πλήρωσον  τήν ἐμήν*  ψυχήν, Δέσποτα, Πνεύματος Ἁγίου,* ἵν’ εὐαρέστως θεραπεύω Σοι πάντοτε.           Ρωσικό πρότυπο.         Την σωτηρία μου από τα καταστροφικά πάθη και πνεύματα που συνεχώς βασανίζουν την ψυχή μου  σε Σένα, παμμακάριστε Παράκλητε, σαν Θεό επαφίω.          Δόξα Σοι, ὁ  Θεός  ἡμῶν, δόξα  Σοι.         Νενίκημαι, Παράκλητε Ἀγαθέ,* ὑπό  τῶν  πνευμάτων*  καί παθῶν τῶν  ὀδυνηρῶν,* ἅτινα  κολάζουσι ψυχήν  μου·* ἡ  σωτηρία  μου ὁ Θεός, Σοί ἀφίημι.          Ρωσικό πρότυπο.         Από τη δίνη των κάθε είδους άνομων λογισμών σκοτισμένος πικρά, Σε παρακαλώ να με απαλλάξεις από τη θέληση της καταστροφικής αυτής ασθένειας.         Δόξα Σοι, ὁ  Θεός  ἡμῶν, δόξα  Σοι.        Ἐσκότισμαι  τῇ δίνῃ  τῶν  λογισμῶν* τῶν τῆς ἀνομίας* και νῦν πτῶμα κεῖμαι οἰκτρόν·* ὅθεν ἱκετεύω Σε  ρυσθῆναι* τῆς  ἀσθενείας  αὐτῆς ἥ  κατέχει  με.

       Ο έλεγχος των υμνογραφημάτων έγινε από το Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κυθήρων κ. κ. Σεραφείμ, που είναι και ο ίδιος Υμνογράφος. Ο μουσικολογικός έλεγχος και οι αντίστοιχες διορθώσεις έγιναν από το Μουσικοδιδάσκαλο κ. Γ. Χρονόπουλο.

       Και τέλος το εισαγωγικό σημείωμα, που αναφέρεται στο βίο και την πολιτεία του Οσίου Μαξίμου του Γραικού ανέλαβε, μετά από πρότασή μας, ο κ. Βλάσιος Σαββίδης, Ομότιμος Καθηγητής του Ca.S.University της Σχολής Ἑλληνικών Σπουδών, της έδρας της Κλασσικής Φιλολογίας.

 

          Την έκδοση  του βιβλίου ανέλαβε ο Εκδοτικός Οίκος ΣΤΑΜΟΥΛΗ, που έχει και την αποκλειστική διάθεση των αντιτύπων.

          Βιβλιοπωλεία: Αθήνα: Ἀβέρωφ 2, τ.κ. 10433, τηλ.: 2105238305, fax: 2105238959.

          Πειραιάς: Καραολή & Δημητρίου 87, τ.κ. 18534, τηλ.: 2104227504, fax: 2104227577.

          Email: info@stamoulis.gr

          Έτσι ολοκληρώθηκε η προσπάθεια της Ά Έκδοσης του Παρακλητικού Κανόνα στο Θείο και Προσκυνούμενο, Πανάγιο και Παράκλητο Πνεύμα του Αγίου Μαξίμου του Γραικού.

        Το βιβλίο κατοχυρώθηκε ΙSΒΝ: 978-960-93-6214-6  στην Εθνική Βιβλιοθήκη και έχουν κατατεθεί αντίτυπα στα σπουδαστήρια Θεολογικών, Εκκλησιαστικών  και Φιλολογικών  Σχολών.

 

          Μία αξιοσημείωτη λεπτομέρεια.

        Αρχικός μας σκοπός ήταν να συμπεριλάβουμε στο βιβλίο ολόκληρο το κείμενο στη Ρωσοσλαβονική γλώσσα. Η έρευνά μας έδειξε ότι το κείμενο αυτό βρίσκεται σε βιβλίο στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος.

         Την 29^η Απριλίου 2014 υποβάλαμε στην Ιερά Μονή αίτηση, με την οποία ζητούσαμε να μας παραχωρηθεί είτε σε φωτοτυπική είτε σε ηλεκτρονική μορφή το κείμενο του συγκεκριμένου Κανόνα, προκειμένου να εξασφαλίσουμε καλύτερη ανάλυση για να χρησιμοποιηθεί στην Έκδοση. Στις 26 Ιουνίου η Μονή μας ενημέρωσε ότι: «….το συγκεκριμένο κείμενο δεν υπάρχει στον κατάλογο της βιβλιοθήκης της Μονής. Ένα αντίγραφο του κειμένου (προσωπικό) υπήρχε σε κελλί μοναχού Σ. (αναφέρεται το όνομά του) και αυτό κάηκε μαζί με το κελλί του στη μεγάλη πυρκαγιά του 2004..».

         Έτσι αναγκαστήκαμε να δημοσιεύσουμε μόνο ένα μικρό μέρος του Κανόνα, επειδή η μορφή του Κανόνα που είχαμε στα χέρια μας δεν εξασφάλιζε καλή ανάλυση για έκδοση ολόκληρου του κειμένου. Ήδη όμως εξασφαλίσαμε από ρωσικές πηγές ολόκληρο τον Κανόνα σε ηλεκτρονική μορφή και θα χρησιμοποιηθεί σε μελλοντική έκδοση.

 

Στίχοι·

 

 Εὐχαῖς Μαξίμου θεράποντος Σῆς δόξης,*

δόξης οὐρανίου τοῖς  δούλοις Σου παράσχου,*

Παράκλητε Ἀγαθέ· Πατρός τοῦ Προανάρχου,*

Υἱοῦ τε Συνανάρχου, ἐν ᾯ ἐπαναπαύει,*

Σύνθρονε, Ὁμοούσιε καί  Ὁμόδοξε Θεότης

Κόπον τόν ἐλάχιστον δέχου ἀντί πταισμάτων*

λῦτρον, Ἀγαθέ, τάλαινος  Ἀντωνίου·*

Δημήτριον θύτην δέ, οἰκογενεῖς  αὐτοῦ τε,*

σκέπε  καί  διάσωζε τῶν προσβολῶν Βελίαρ·*

οὗτος γάρ ἔσχεν φωτισμόν, τόν παρά Σοῦ, ποιῆσαι*

τήνδε  τήν  ἀνασύνθεσιν, Κανόνος πρός  Σήν Χάριν.

 

          Πρεσβείαις τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ, Παράκλητε Ἀγαθέ, φώτισον ἡμᾶς τῷ φωτί Σου. Ἀμήν.

ΚΑΝΟΝΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑ ΑΓ. ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ, π. Δημ. Ἀθανασίου

Σύντομα ἱστορικά στοιχεῖα

 Πρωτοπρεσβυτέρου  Δημητρίου Ἀθανασίου

Οἱ  συνθῆκες  συγγραφῆς  ἀπό τόν ἅγ. Μάξιμο τόν Γραικό τοῦ Κανόνα πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα, περιγράφονται ὡς ἑξῆς  στό  Συναξάριό του.

«Ὁ  Ἅγιος καταδικάσθηκε, ὡς  δῆθεν αἱρετικός, σέ ἰσόβια φυλάκιση  σιδηροδέσμιος, σέ ἱσόβια στέρηση τῆς Μετάληψης τῶν Θείων Μυστηρίων  καί  σέ  ἰσόβια ἀπομόνωση  καί  ἀπαγόρευση  τῆς  ἐπικοινωνίας  μέ  τούς  ὑπόλοιπους  πιστούς. Παράλληλα  τοῦ  ἀπαγορεύθηκε  ἡ  ἀλληλογραφία  καί  ἡ  ἀνάγνωση βιβλίων.

Στήν φυλακή, ὁ πρωταίτιος  τῶν  δεσμῶν  τοῦ  Μαξίμου Μητροπολίτης Δανιήλ, τοποθέτησε δύο μοναχούς γνωστούς γιά τή σκληρότητα  καί  ἀπανθρωπιά  τους, πού τόν βασάνιζαν  γιά ἕξι ὁλόκληρα χρόνια χωρίς οἰκτιρμό, ὅπως ὁ ἴδιος  ὁ  Μάξιμος  βεβαίωνε, γράφοντας  ἀργότερα  πρός τόν Μόσχας Μακάριο: «Ἐτηρούμην ἐγκάθειρκτος ἐν δεσμοῖς καί ἐθανατούμην  διά τοῦ ψύχους, τοῦ καπνοῦ  καί τῆς  πείνης»!

Ὁ  βιογράφος  του  Κούρμπσκιη ἀναφέρει, ὅτι «πολλά  ὑπέστη  ἐκ τῶν  ἐπαχθῶν  δεσμῶν  καί τῆς  πολυχρονίου ἐν φρικτοτάταις  φυλακαῖς ἐγκαθείρξεως… ταλαιπωρηθείς  εἰς  τό  ἔπακρον  καί  ἀνοικτιρμόνως βασανισθείς, σωματικῶς τε  καί ψυχικῶς, ὑπό ἀφορήτων δοκιμασιῶν ἑξαετοῦς ἐν δεσμοῖς σιδηροῖς εἰρκτῆς…».

Ἐξαιτίας αὐτῶν τῶν βασάνων πολλές φορές ὁ Μάξιμος, ἔπεφτε σέ πλήρη  ἀπώλεια τῶν αἰσθήσεων, μέχρι νεκρώσεως! Θέλοντας κάποτε νά παρηγορήσει τήν θλίψη  του ἀπό τούς βασανισμούς, ἔγραψε Κανόνα στό Ἅγιο Πνεῦμα πάνω  στόν  τοῖχο τῆς φυλακῆς, χρησιμοποιῶντας κάρβουνο, ἐπειδή δέν  τοῦ  ἐπέτρεπαν  νά  ἔχει χαρτί  καί  νά  γράφει!

…Κατά τήν πρώτη φυλάκισή του στή Μονή Βολοκολάμσκ καί στή συνέχεια κατά τήν δεύτερη μετακίνησή του στή Μονή  Ὀτρότς, ἦταν φυλακισμένος σέ ὑγρή  καί σκοτεινή - ὑπόγεια στά ἔγκατα τῆς γῆς – φυλακή, στερούμενος φωτός καί θέρμανης, στερούμενος κάθε ἀνθρώπινη παρηγορία, πού δικαιοῦται καί ὁ τελευταῖος κακούργος. Ἐπιπλέον ἦταν σιδηροδέσμιος μέ βαριές ἁλυσίδες σάν ὁ αἴσχιστος τῶν ἐγκληματιῶν, καταδικασμένος ἀπό συναγωγή πονηρευομένων, ὁ Φωτιστής ὡς αἱρετικός, ὁ Θεοφόρος ὡς βλάσφημος πρός τά θεῖα, μή μπορῶντας νά συμμετέχει στά Θεῖα Μυστήρια.

…Κάποια  μέρα Ἄγγελος  κατέβηκε στή φυλακή  καί  πρόσφερε σ’ αὐτόν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ  καί  ἐξ’ αἰτίας  αὐτοῦ  τοῦ θαύματος  καί «τῆς  ὑπέρ  νοῦν  θείας ὁράσεως  καί  ἀντιλήψεως», μέ  θεία  ἔξαρση, σύνθεσε  καί  ἔγραψε  μέ  κάρβουνο  στόν  τοῖχο  τῆς  φυλακῆς τήν  ἀνωτέρω ἀναφερθεῖσα Ὠδή πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού  ἀρχίζει: «Ὁ τῷ μάννᾳ ποτέ ἐν  ἐρήμῳ  διαθρέψας τόν Ἰσραήλ…»  καί  στή  συνέχεια «σύν τοῖς ἀσωμάτοις Σου Λειτουργοῖς ἄδω Σοι κἀγώ…», πού ὑπονοοῦν  τήν θεία ὁπτασία τοῦ Ἀγγέλου, πού τοῦ  μετέδωσε τό Σῶμα καί τό Αἷμα  τοῦ Κυρίου».[1]

Σύμφωνα  μέ  τόν  ἐρευνητή/μελετητή  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ, Δικηγόρο παρ’ Ἀρείῳ  Πάγῳ κ. Κων. Τσιλιγιάννη, ὁ  Κανόνας στήν  Ρωσική  γλῶσσα  καί  πιό  συγκεκριμένα  στήν Ρωσο-Σλαβωνική, γράφτηκε  μεταξύ τῶν ἐτῶν 1525 – 1531  Ὅμως, ὅπως ἴδιος μελετητής σημειώνει,  «οὐδείς δύναται νά ἀμφισβητήσει τό ἐνδεχόμενο, ὅτι ὁ ἅγ. Μάξιμος πρίν παραδώσει στούς πατέρες τῆς Λαύρας τοῦ ἁγ. Σεργίου τόν Παρακλητικό Κανόνα πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα στήν Ρωσική γλῶσσα, δέν τόν εἶχε προηγουμένως  συνθέσει στήν Ἑλληνική, κατά  παγίαν συνήθειά του».[2] 

Καί σέ ἄλλη  σχετική ἐργασία  του  ὁ  ἴδιος μελετητής  γράφει: «Τελικά, ὅταν πλέον  κατεῖχε καλῶς  τήν Ρωσοσλαβωνική γλῶσσα, τό  1552 (μετά τήν  ἀποφυλάκισή  του), εἰς τό  Ζαγκόρσκ, κατόρθωσε νά  συνθέσει  τόν  Κανόνα  στήν Ρωσοσλαβωνική γλῶσσα». [3]

Ἐξ’ αἰτίας  αὐτοῦ  τοῦ  γεγονότος, εὐγνώμονες  οἱ  Ρῶσοι  μοναχοί, ὅταν ὁ  ἅγ. Μάξιμος κοιμήθηκε  τό  1556, τόν  ἐνταφίασαν  τιμητικά  στόν  βορεινό  τοῖχο  τοῦ  περίτεχνου  Ναοῦ  τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, στήν Λαύρα  τῆς  Ἁγίας  Τριάδος - ἁγ. Σεργίου, στό Σεργκίεβ Ποσάντ τῆς Μόσχας.

Δηλαδή, ὁ  ἅγ. Μάξιμος  ἔγραψε τόν Κανόνα  στήν ἀρχική  του  μορφή  στήν  Ἑλληνική  γλῶσσα,  μέ  κάρβουνο  στόν  τοῖχο  τοῦ  κελλιοῦ  του, κατά τήν ἑξαετία τῆς φυλακίσεώς του στήν  Μονή Βολοκολάμσκ  (1525 – 1531). Αὐτό προκύπτει καί ἀπό τήν  ἀκόλουθη ἱστορική λεπτομέρεια. Τό  1531, κατά τήν μεταφορά του στή Μονή Ὄτροτσυ τῆς Ἐπισκοπῆς Τβέρ, ὁ  μετριοπαθής ἐπ. Ἀκάκιος τοῦ ἐπέτρεψε  τήν χρήση γραφικῆς ὕλης, ὁπότε δέν  ἦταν ἀναγκασμένος  νά  γράφει  μέ  κάρβουνο  στόν  τοῖχο  τοῦ  κελλιοῦ  του. Ἀργότερα, τό  1552, μετά τήν ἀπελευθέρωσή του καί  γνωρίζοντας πλέον καλά τήν Ρωσο-σλαβωνική γλῶσσα,  τόν  ἔγραψε  στήν  τελική  του  μορφή  στήν γλῶσσα  αὐτή  καί  τόν  παρέδωσε  στούς  πατέρες  τῆς  Λαύρας Ἁγίας Τριάδος - ἁγ. Σεργίου.

Ὁλόκληρος ὁ Κανόνας δημοσιεύθηκε  ἀπό τήν Λαύρα Ἁγίας Τριάδος - ἁγ. Σεργίου  τό  1908, στό τέλος  ἑνός βιβλίου (στίς  σελίδες 109 – 123)  γιά  τόν  Βίο  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου  τοῦ  Γραικοῦ, μέ  τόν  τίτλο «MAΚCHMA ΓΡEKA». Τό βιβλίο αὐτό διασώζεται  στήν  Σερβική Ἱερά  Μονή  Χιλανδαρίου Ἁγίου Ὄρους  καί  μέ  τήν  εὐλογία  τοῦ  μακαριστοῦ Καθηγουμένου  τῆς  Μονῆς  Γέροντος  Μωϋσέως, δόθηκε  φωτοαντίγραφό  του  στόν  Κ. Τσιλιγιάννη, ὁ  ὁποῖος  συμπεριέλαβε  τόν  Κανόνα  ὡς  ἐπίμετρο  στό  βιβλίο  του, «Ἁγίου  Μαξίμου  τοῦ Γραικοῦ - Παρακλητικός Κανόνας εἰς  τόν  Τίμιον Πρόδρομον» (Ἅγιο  Ὄρος 2001). Προηγουμένως, ὁ  ἴδιος  ἐρευνητής εἶχε γνωστο-ποιήσει τήν ὕπαρξη τοῦ συγκεκριμένου ἁγιολογικοῦ  κειμένου μέ τήν δημοσίευση τῆς μελέτης του, «Τά ἕξ γνωστά ἐπιγράμματα  τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ» (Ἅγιο Ὄρος 1994).

Χαρακτηριστικά  τοῦ  Κανόνα

Τό συγκεκριμένο ὑμνογραφικό ἔργο τοῦ ἁγ. Μαξίμου, ἀνήκει στήν μορφή τῶν Παρακλητικῶν Κανόνων, οἱ ὁποῖοι καλύπτουν ἕνα ἀξιόλογο τμῆμα  τῆς  Ἐκκλησιαστικῆς Ὑμνογραφίας.[4] Ὁ Κανόνας[5] εἶναι ὑμνογραφική  σύνθεση  πού  ἀποτελεῖται  ἀπό  ἑννέα ὁμάδες Τροπαρίων, οἱ ὁποῖες ὀνομάζονται Ὠδές, στήν πράξη ὅμως ἀντί τῶν ἑννέα ἀριθμοῦνται ὀκτώ Ὠδές (λείπει ἡ β’). Το πρῶτο Τροπάριο κάθε Ὠδῆς ὀνομάζεται Εἱρμός  καί εἶναι τό μουσικό  καί  μετρικό πρότυπο[6] γιά τά ὑπόλοιπα Τροπάρια τῆς Ὠδῆς, τά ὁποῖα  ὀνομάζονται Προσόμοια, ἐκτός ἄν κάποιο Τροπάριο  ἔχει δικό  του, ἰδιόμορφο μέλος, ὁπότε  ὀνομάζεται Ἰδιόμελο.[7]

Ὁ Κανόνας  τοῦ ἁγ. Μαξίμου πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα: 

1.       Ἀποτελεῖται  ἀπό ὀκτώ Ὠδές.

2.       Ὁ  Ἦχος  πού ψάλλεται  εἶναι ὁ Τέταρτος.

3.       Οἱ Εἱρμοί τοῦ Κανόνος εἶναι οἱ  αὐτοί  τοῦ  ἰαμβικοῦ Κανόνος τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς, ποιήματος Ἰωάννου τοῦ Ἀρκλᾶ.

Α’  Ὠδή: «Θείῳ καλυφθείς ὁ βραδύγλωσσος γνόφῳ…».

Γ’  Ὠδή: «Ἔῤῥηξε γαστρός ἠτεκνωμένης πέδας…».

Δ’  Ὠδή: «Ἄναξ ἀνάκτων, οἷος ἐξ οἴου μόνος…».

Ε’  Ὠδή: «Λυτήριον κάθαρσιν ἀμπλακημάτων…».

Στ’ Ὠδή: «Ἱλασμός ἡμῖν Χριστέ  καί σωτηρία…».

Ζ’  Ὠδή: «Σύμφωνον ἐθρόησεν ὀργάνων μέλος…».

Η’  Ὠδή: «Λύει τά δεσμά  καί  δροσίζει  τήν  φλόγαν…».

Θ’  Ὠδή: «Χαίροις Ἄνασσα, μητροπάρθενον κλέος…».

4.       Οἱ Ὠδές α’, δ’, ε’, στ’ καί ζ’ ἔχουν ἑπτά  (7) Τροπάρια. Ἡ Ὠδή γ’ ἔχει ἑννέα (9) Τροπάρια, ἡ Ὠδή η’ ἔχει ὀκτώ (8) καί   ἡ Ὠδή θ’ ἔχει δώδεκα (12) Τροπάρια.

5.       Ἔχει δύο Κοντάκια, Ἰδιόμελα σέ ἦχο Δεύτερο (Τά ἄνω ζητῶν…), ἕνα μεταξύ τῶν Ὠδῶν γ’ καί  δ’ καί  ἕνα μεταξύ τῶν Ὠδῶν στ’ καί ζ’.

6.       Πρωτοτυπίες  τοῦ  συγκεκριμένου Κανόνα  εἶναι  καί  οἱ  ἑξῆς:

Α. Ὁ ἀριθμός τῶν Θεοτοκίων  κάθε Ὠδῆς εἶναι διαφορετικός. Συνήθως στούς Κανόνες, τό τελευταῖο Τροπάριο  κάθε  Ὠδῆς (Καί νῦν…) εἶναι  Θεοτοκίο, ἀφιερωμένο δηλαδή  στήν  Ὑπεραγία Θεοτόκο. Στόν συγκεκριμένο Κανόνα ὑπάρχουν  Θεοτοκία  καί  ἐνδιάμεσα.

Β. Οἱ  Τριαδικοί ὕμνοι  δέν  ἐμφανίζονται μόνο  στά  Δοξαστικά  κάθε  Ὠδῆς, ἀλλά  καί  ἐνδιάμεσα. Ἔτσι

Στήν α’ Ὠδή ὑπάρχουν ἕνας Τριαδικός ὕμνος  καί  δύο Θεοτοκία.

Στήν γ’ Ὠδή ὑπάρχουν  ἕνας Τριαδικός ὕμνος  καί  τρία  Θεοτοκία.

Στήν δ’ Ὠδή ὑπάρχουν ἕνας Τριαδικός ὕμνος  καί τρία Θεοτοκία.

Στήν ε’ Ὠδή ὑπάρχουν ἕνας Τριαδικός ὕμνος  καί  δύο Θεοτοκία.

Στήν  στ’ Ὠδή ὑπάρχουν δύο Τριαδικοί ὕμνοι  καί δύο Θεοτοκία.

Στήν ζ’ Ὠδή ὑπάρχουν ἕνας Τριαδικός ὕμνος  καί δύο Θεοτοκία.

Στήν η’ Ὠδή ὑπάρχουν ἕνας Τριαδικός ὕμνος καί δύο Θεοτοκία.

Στήν θ’ Ὠδή ὑπάρχουν τέσσερις Τριαδικοί ὕμνοι  καί δύο Θεοτοκία.

Θεολογικός σχολιασμός τοῦ Κανόνα   

Τό ἦθος  τοῦ  ἁγίου Ποιητοῦ  διαμορφώνει  καί  καθορίζει  καί  τό  ὕφος  τοῦ  συγκεκριμένου θρησκευτικοῦ  ποιήματος. Τό  ὕφος  τῶν Τροπαρίων  κάθε  Ὠδῆς  τοῦ  Κανόνα, εἶναι  ἔντονα  λυρικό  καί  παρακλητικό, μέ ἔντονο  νηπτικό χαρακτήρα, χωρίς  νά  καταντάει πεζό  καί  ἀνιαρό. Ὁ ἅγ. Μάξιμος   δέν  ἐκτρέπεται  σέ  ρητορισμούς, οὔτε  σέ  ἐξεζητημένα σχήματα. Ὁ  ἔντονος  νηπτικός χαρακτήρας  τοῦ  Κανόνα ὀφείλεται  στό  γεγονός, ὅτι ὁ Ἅγιος  ἀπέκτησε  πλήρως ἐπίγνωση ὅτι  ἐκπληρώνει  θεῖο θέλημα, μετά ἀπό σχετική θεία πληροφορία.

«Βρισκόμενος  σέ  ἄκρα  ταπείνωση πνεύματος (ὁ Ἅγιος), ἔβαλε στήν καρδιά  του, ὅτι αὐτός  εἶναι ὁ τελευταῖος ἄνθρωπος  πάνω  στή γῆ, ταπεινούμενος  μέ  θεία ἐπίγνωση, ὅτι ὁ Κύριος ἐπέτρεψε τά δεινά, διότι - μέσα ἀπό τό δρόμο τῆς ἄκρας ταπείνωσης - ἤθελε νά τόν ὁδηγήσει  στήν ἠθική τελειότητα· ἔγκλειστος  καί τέλειος ἡσυχαστής, προσευχόμενος ἔντονα  μέ  ἀλάλητους στεναγμούς  τῆς  καρδίας  καί  ἀδιαλείπτως, μέ τή νοερά ἀπό τά βάθη τῆς καρδίας ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ γλυκυτάτου Νυμφίου του Ίησοῦ Χριστοῦ…

Ὁ ἅγ. Μάξιμος ἦταν ἀνάμεσα στούς λίγους Ὁσίους  πού  διεξήγαγαν τόν πνευματικό τους ἀγῶνα χωρίς ὁδηγό  καί  συμπαραστάτη, χωρίς Πνευματικό Πατέρα  πρός χειραγωγία, χωρίς Γέροντα  γιά  νά  πεῖ τόν λογισμό του - κατά τό κοινῶς λεγόμενο – γιά παρηγορία  καί ἐνίσχυση στήν ἄρση τοῦ Σταυροῦ. Ἀλλ’ ἀκόμη χωρίς συμπαράσταση  ἀπό ἀδελφούς ὁμοϊδεάτες, κατά τό «ἀδελφός ὑπό ἀδελφοῦ βοηθούμενος ὡς πόλις ὀχυρά καί τετειχισμένη». Αὐτό διήρκησε πολλά  χρόνια, ὅσα τοῦ εἶχε ἀπαγορευθεῖ ἡ κοινωνία μέ τούς πιστούς. Παράλληλα στερεῖτο  καί  αὐτοῦ τοῦ ὅπλου τῆς συμμετοχῆς στή Θεία Ευχαριστία.

…Ὁ Μάξιμος πάλευε μόνος ἐν μέσῳ «θηρίων πολλῶν», πού ἐπιβουλεύονταν αὐτόν καθημερινῶς μέχρι θανάτου. «Ἔξωθεν μάχαι», «ἐτηρεῖτο ἐγκάθειρκτος ἐν δεσμοῖς  καί  ἐθανατοῦτο  διά τοῦ ψύχους, τοῦ καπνοῦ  καί  τῆς  πείνης», ἀλλά  καί «ἔσωθεν φόβοι», μήπως καί γογγύσει κατά τοῦ Θεοῦ  γιά τό πλῆθος  τῶν  δοκιμασιῶν, μήπως παραβιάσει  τίς  ἐντολές  τοῦ Θεοῦ, ὁργιζόμενος  ἐναντίον  αὐτῶν  πού  τόν  ἀδικοῦσαν, ὑβρίσει αὐτούς ἤ μνησικακίσει  ἐναντίον τους, ἀλλά  καί  ὅλος ὁ ὑπόλοιπος συρφετός τῶν παθῶν μαίνονταν ἐναντίον τοῦ Ἁγίου, μόνου  αὐτοῦ παλαίοντος. Γιγαντιαῖα ἡ μάχη, ὄχι μόνον ἀπροσπέλαστες, ἀλλά  καί  ἀπερινόητες γιά  μᾶς συνθῆκες  τοῦ ἀγῶνα τοῦ Ἁγίου, ἀλλά  νίκησε  μέ  τή  συμμαχία  τοῦ  ἀγαπήσαντος αὐτόν Κυρίου  καί  δόντος Ἑαυτόν  εἰς  θάνατον ὑπέρ πάντων».[8]

Γνώριζε ὁ ἅγ. Μάξιμος ὡς γνήσιος Ἁγιορείτης μοναχός ὅτι:

Α. Ὁ  ἀληθινός προορισμός τοῦ Χριστιανοῦ, εἶναι νά ἀποκτήσει τό Ἅγιο Πνεῦμα καί πώς κανένα καλό ἔργο δέν φέρνει τούς  καρπούς Του, ἄν δέν γίνεται γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ.

Β. Γιά τήν Ὀρθοδοξία δέν ὑπάρχει θρησκευτική ζωή αὐτονομημένη καί ἀνεξάρτητη  ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα. Μόνο ἡ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μᾶς κάνει ἀληθινούς πνευματικούς ἀνθρώπους. Μόνο ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἁγιάζει τούς ἀνθρώπους, διαμορφώνει ἕνα σεμνό  καί ἀληθινό ἦθος καί δίνει ἀληθινό νόημα  στήν κάθε πράξη μας. Τό Ἅγιο Πνεῦμα μᾶς εἰσάγει σέ νέα ζωή. Εἶναι «Πνεῦμα ἐνεργοῦν».

Γ. Κάθε αὐτονόμηση  ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα, κάνει τήν πνευματική ζωή μία πλάνη  καί  ὁδηγεῖ  σέ πλήρη ἀποτυχία.

Δ. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι τό «ὕδωρ τό ζῶν», πού ζωοποιεῖ «πᾶσαν σάρκαν», πού ἀνακαινίζει τόν κόσμο μας  καί τόν μεταμορφώνει  ἀπό κόσμο φθορᾶς  καί  ἔρημη χώρα σέ Ἐδεμικό Παράδεισο. Μεταμορφώνει τούς ἀνθρώπους ἀπό βιολογικές «σάρκες» σέ πνευματικές προσωπικότητες.

Γιά τόν ἅγ. Μάξιμο τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ Παράκλητος, τό Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας, «τό πάνσεπτον, τό παντουργόν, τό παντεπίσκοπον, τό ὑπέρσοφον, τό ἀπειρόδωρον, τό ἀπειράγαθον, ἡ αὐτοζωή  καί  ἡ  πηγή  τῆς  ζωῆς».

Παράκλητος σημαίνει ὁ παρήγορος, ὁ παρηγορητής, ἡ παραμυθία μας, τό φάρμακο ὅλων τῶν ἀσθενειῶν. Ἄν ὁ Ἰησοῦς εἶναι ὁ ἰατρός τῶν ψυχῶν  καί τῶν  σωμάτων μας, τότε ὁ Παράκλητος εἶναι τό φάρμακο, εἶναι τό ἔλαιον  καί ὁ οἶνος  πού  ὁ  Καλός Σαμαρείτης Χριστός,  ἐπιχέει στίς πληγές  μας κάθε ἡμέρα (πρβλ. Λουκ. 10,34).

Ὁ Παράκλητος θεραπεύει τίς ψυχικές ἀσθένειες, τήν κατάθλιψη, τό ἄγχος, τήν μοναξιά, τήν ταραχή, τόν φόβο, τήν ἀνασφάλεια. Παράκλητος σημαίνει ὤθηση οὐράνια  καί  πρός τόν οὐρανό. Αὐτό  ἀνάβει  στήν  καρδιά  μας  τή φλόγα  τῆς  πίστεως, μᾶς ἀνορθώνει ὕστερα  ἀπό  κάποια πτώση στήν ἁμαρτία, μᾶς  στηρίζει  στήν  ἀπόφαση  μετανοίας, καλλιεργεῖ  μέσα  μας  τή  διάθεση  γιά  τόν  ἀγῶνα  τῆς  ἀρετῆς. Αὐτό  ἐπίσης  παρηγορεῖ  σέ   κάποια δύσκολη ὧρα  καί   στηρίζει  τήν  τσακισμένη ψυχή ὕστερα  ἀπό  κάποια δοκιμασία, ἀσθένεια ἤ πάθος.

 Ὅπως σημειώνει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, «τό Πνεῦμα συναντιλαμβάνεται ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν» (Ρωμ. 8, 26), δηλαδή μᾶς βοηθᾶ καί μᾶς στηρίζει στίς φυσικές καί ἠθικές ἀδυναμίες μας. Κι ὅταν ἀκόμη ἔχουμε ἰσχυρή θέληση, ἀγωνιστική διάθεση, σταθερότητα, χαρά, εἰρήνη ψυχῆς, ὅλα αὐτά τί ἄλλο εἶναι παρά δῶρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος; Ὅλα εἶναι δικά Του, διότι «πάντα χορηγεῖ τό Πνεῦμα τό Ἅγιον».

Ὅπως στόν καύσωνα τῆς ἡμέρας  τό δροσερό ἀεράκι μᾶς ἀνακουφίζει, ἔτσι καί στόν καύσωνα τῶν κοσμικῶν θλίψεων  καί τῶν παθῶν μας, ὁ  ἀέρας  τοῦ οὐρανοῦ, τό Πνεῦμα, τό  Ὁποῖο «ὅπου θέλει πνεῖ» (Ἰω. 3,8), πνέει καί σέ  μᾶς  καί μᾶς δροσίζει  τήν  ψυχή σάν αὔρα  καί  μᾶς ἀνακουφίζει.

Παράκλητος ὅμως, δέν σημαίνει  μόνο Παρήγορος, ἀλλά  καί  Βοηθός  και Στήριγμα. «Ὡσαύτως δέ  καί  τό Πνεῦμα  συναντιλαμβάνεται ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν» (Ρωμ. 8, 26), δηλαδή μᾶς βοηθᾶ  καί  μᾶς  ὑποστηρίζει  στίς  ἀδυναμίες  μας  καί «αὐτό τό Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπέρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις» (Ρωμ. 8,26), συμμετέχει στήν προσευχή μας, μεσιτεύει γιά μᾶς καί  ἐμπνέει τήν προσευχή μας  καί  μᾶς φέρνει  τήν κατάνυξη. Ὅταν τά πνευματικά  μας γόνατα λυγίζουν  ἀπό τίς δυσκολίες, αὐτό τό Πεῦμα φωνάζει μέσα μας: «Ἰσχύσατε χεῖρες ἀνειμέναι καί γόνατα παραλελυμένα…Ἰσχύσατε  καί μή φοβεῖσθε» (Ἠσ. 35, 3-4). Αὐτός εἶναι ὁ Συνοδοιπόρος τῆς ζωῆς μας. Ἄλλοτε μᾶς παίρνει  ἀπό τό χέρι, ὅπως ὁ πατέρας  τό μικρό παιδί, καί μᾶς ὁδηγεῖ  στήν  ὁδό τοῦ Κυρίου  καί  ἄλλοτε,  ὅταν ἀδυνατοῦμε  ἐμεῖς νά βαδίσουμε, μᾶς παίρνει  στήν  ἀγκαλιά Του.

Παράκλητος σημαίνει  καί  Σύμβουλος, Παραινέτης, Διδάσκαλος. Ὁ Κύριος εἶπε: «Ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα  καί ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα, ἅ εἶπον ὑμῖν» (Ἰω. 14, 26).

Τό νηπτικό ἔργο τοῦ Παρακλήτου, περιγράφεται πλήρως στό ὑμνογραφικό αὐτό ἔργο τοῦ  ἁγ. Μαξίμου. Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦμα:

Α. Ἀπαλάσσει τήν ψυχή ἀπό τά πάθη καί τούς ἀνόμους λογισμούς.

Νενίκημαι  παθῶν* καί πνευμάτων ὀδύνης,* ἅτινα ψυχήν* τήν ἐμήν τυρρανοῦσι·* ἡ σωτηρία μου ὁ Θεός ὑπάρχεις μόνη,* Παράκλητε Ἀγαθέ, τῶν Σῶν δούλων ἡ δόξα,* εἰς Σέ, ὡς Θεῷ, ἐπαφίημι. (Α3).

 Ἐσκότισμαι  δεινῶν* λογισμῶν ἀνομίας,* ὅθεν καί οἰκτρόν* πτῶμα κεῖμαι  ἐν  δύνῃ·* διό καθικετεύω Σέ ῥυσθῆναι  ἐν τάχει,* ἀσθενείας ἧς  κατέχει*  νοός  μου  πασχούσας φρένας,* ἵνα γαιρέρω Σε ἐνθέοις ἄσμασι. (Α4).

Β. Χορηγεῖ τήν ταπείνωση καί καλλιεργεῖ ἁγιοπρεπεῖς λογισμούς.

Γέμων τῶν σαρκός παθῶν τῶν βεβηλούντων* ψυχήν ἐμήν, διάλυσον αἰτοῦμαι*  καί  ἐξαφάνισον πάντα ἅ μέ μολύνουσι,*  ἱκετεύω Σε  καί  ὑπερηφανείας* ἄμοιρον  δεῖξον  με,* Σέ τόν  κριτήν Δεσπότην. (Γ3).

Ἡσυχίᾳ ψυχῆς καί λογισμοῖς  εὐλαβείας,* καταστόλισον  νοῦν τῷ πάθει αἰχμαλώτῳ,* δωρήμασι ἐνθέοις τοῖς Σοῖς, Παντελεήμων,* ἵνα ἐπαξίως ὑμνῶ Σε  καί  δοξάζω,* ἁγιοπρεπῶς* ὡς ἁρμόζει Σοι τῷ Παρακλήτῳ. (Γ2).

Γ. Σώζει τήν ψυχή ἀπό τήν ἀπώλεια, λόγῳ τῆς πνευματικῆς ἀπροσεξίας.

Ἱλάσθητι, Ἀγαθή,* Σοί βοῶ, ἰλάσθητί μοι,* τῷ παραλογισμοῦ*   καί  ἀπροσεξίας κειμένῳ*  εἰς  βάθος  ἀπύθμενον, Θεοτόκε Μαρία,*  καί  ἀπό  τῆς  αὐτοῦ  διώσεως  σῶσον  Σόν δοῦλον,*τῷ Σοί, Μῆτερ, προσπίπτοντι. (Α5).

Δ. Συγκρατεῖ καί ἐξαφανίζει τίς ὁρμές/πάθη τῆς ψυχῆς.

Ῥῦσαι  τοῖς  σεπτοῖς ἠνίοις Σου  καί  θείοις,* ὁρμήματα  ψυχῆς, χαλινῷ δέ Σοῦ φόβου,* Σύ μέ συγκράτησον, ἵνα μετ’ εὐλαβείας*  καί  διανοίας  καθαρᾶς* ὕμνους  Σοί  προσάγω,* τῷ εὐεργέτῃ,* θεῖε Παράκλητε. (Γ4).

Ε. Φωτίζει τήν ἐσκοτισμένη ψυχή καί τήν σώζει  ἀπό τούς ἀκάθαρτους δαίμονες.

Γέμων τῶν σαρκός παθῶν τῶν βεβηλούντων* ψυχήν ἐμήν, διάλυσον αἰτοῦμαι*  καί  ἐξαφάνισον πάντα ἅ μέ μολύνουσι,*  ἱκετεύω Σε  καί  ὑπερηφανείας* ἄμοιρον  δεῖξον  με,* Σέ τόν  κριτήν Δεσπότην. (Γ3).

Διάσωσον,* ἀπό κακῶν  τόν δοῦλον Σου, Παράκλητε,* τόν ἀγρίως καί συνεχῶς ὑπό δαιμόνων προσβαλόμενον,* αἰσχροῖς λογισμοῖς καί φαντασίαις ἀθλίαις. (Γ8).

 Ναόν τῆς Σῆς* χάριτος ἐσκοτισμένην,* ποίησον ψυχήν,* Παράκλητε, Σοῦ δούλου,* μανίας δεινῆς τό σκότος ἐκδιώκων,* φωτίζων φωτί, φωτός πηγή ὑπάρχων,* ὁμοῦ τῷ Πατρί*  καί Λόγῳ  τιμωμένη. (Ε3).

Στ. Ἀπαλάσσει ἀπό τά μιαρά ἔργα  καί τά σαρκικά πάθη – Ζωοποιεῖ  τήν νενεκρωμένη ψυχή.

Θεέ Ἀγαθέ,* ἡμέρας καί νυκτός τε* κινοῦσι εἰς ὀργήν* παμμίαραί μου πράξεις*  καί  λόγοι  τήν Σήν  πρός με μακροθυμίαν·* Σοί οὖν ἐκπλιπαρών* προσπίπτω  καί βοῶ Σοι,* ἐχθίστης αὐτῆς* ἀπάλλαξον ἀτιμίας. (Ε4).

Νενίκημαι τοῖς πάθεσι τῆς σαρκός, Σωτήρ μου,* βεβυθισμένος  ἐνυπάρχων τε ἐσχάτῃ ἀβύσσῳ,* Αὐτός με  ζώωσον θερμῶς καθικετεύω,* ῥύαξι  τῆς  Σῆς*  πηγῆς  τῆς  ζωοδόχου,* ἀρδεύων τήν ἐμήν* ψυχήν τήν καιομένην. (Στ1).

Ζ. Καλλιεργεῖ  τήν μετάνοια, πού εἶναι βασική προϋπόθεση τῆς θεραπείας τῆς ψυχῆς.

Καρπούς μοί δίδου, Παράκλητε μετανοίας,* ψυχήν καί ζωήν ἐμήν βεβηλωμένην,* καθαῖρον, Ἀγαθέ, βεβήλου  ἀντικειμένου,* τάς ἀπό νεότητος κινήσεις τάς βεβήλους,* ἅς τρόποις πολλοῖς* ἐμέ ἔπλησεν ῥύπου. (Στ4).

Η. Λυτρώνει τόν νοῦ  ἀπό τήν σύγχυση  καί τόν πνευματικό κλυδωνισμό τῶν λογισμῶν.

Οἶμοι τῷ ἀθλίῳ, τόν νοῦν κατειλημένῳ* συγχύσεως δεινῆς καί πίπτοντι παντοίοις* κακοῖς, ὡς ἡ ναῦς θαλάσσῃ κυματώδῃ* καί πνεύμασι σφοδροῖς* παντί κλονιζομένῃ·* Παράκλητε Ἀγαθέ,* ἐκλύτρωσον με ἐν τάχει. (Στ5).

Θ. Ἐλευθερώνει ἀπό κάθε κακία – Μεταμορφώνει τήν σκληρότητα  τῆς ἁμαρτωλῆς καρδιᾶς.

Ναόν με δεῖξον, Σῶτερ, Πατρός ὁ Λόγος,* παθῶν τε ἐλεύθερον, κακίας τῆς τοῦ ἤθους,* ἁγίαις δωρεαῖς τοῦ θείου Παρακλήτου,* πλουτίζων με  τόν ἄδοντα Σοί εὐφροσύνως·* ὁ τῶν Πατέρων Θεός, εὐλογητός εἶ. (Ζ1).

Ἐλέησον, Σῶτερ, ἐμήν καρδίαν,* λίθου ἀρραγοῦς σιδήρου τε σκληροτέραν,* γλυκύτητος δέ πλήρωσον, ἵνα κραυγάζω* σωζόμενος, Σοί τῷ μόνῳ εὐεργέτῃ·* ὁ τῶν Πατέρων Θεός, εὐλογητός εἶ. (Ζ2).

Ι. Διώχνει ἀπό τήν ψυχή τούς καταστροφικούς λογισμούς  καί ἐλευθερώνει ἀπό τούς λογισμούς ὑπερηφανείας.

Καταστροφικῶν ἐπιθέσεων ῥῦσαι,* ἐχθρῶν ἐμέ νικούντων τῶν ἀοράτων·* ψυχῇ τῇ ἐμοί δέ, ὡς γῇ ἐρημωτάτῃ,* τήν χάριν Σου ἐμφύτευσον τήν ζωηφόρον,* Παράκλητε σεπτέ, ὁ Θεός, καταδέχου. (Η3).

Ἤρθησαν ὑπέρ κεφαλήν μου ἀθλίαν* Βελίαρ λογισμοί πάθους κενοδοξίας* Σύ, Δέσποτα οἰκτίρμων, θεράπευσον ψυχήν μου* δαιμόνων ῥυπαρῶν βολαῖς τήν ὀχλουμένην,* ὅν τρόπον, Ἀγαθέ, Σύ ἐπιγινώσκεις. (Η5).

ΙΑ. Εἶναι Παρηγορητής - Βοηθός - Στήριγμα

Ἰδεῖν ἀξίωσον* Σῶν δικαίων τήν δόξαν,* καί εὐαρεστησάντων Σοι* ἐν οὐρανοῖς ἑορτήν·* ὑμνεῖν Σε μετ’αὐτῶν* δώρησαι, θεῖε* Πανάγιε Παράκλητε,* δοῦλος ὁ Σός ἐκζητεῖ·* ὅπως Σε συμφώνως δοξάζομεν. (Θ5).

ΙΒ. Εἶναι Διδάσκαλος θείων δογμάτων  καί ἠθῶν - Ἀπαλάσσει  καί  ἐξαλείφει  ἀπό τήν ψυχή  κακίες  καί  ἀδυναμίες.

Ἀγαθότητα* ἠθῶν καί  τοῦ Σοῦ νόμου* διδαχήν καί νόησιν* θείων Σου δογμάτων,* δίδαξον, Παράκλητε,* ὅπως θεαρέστως*  ὑμνῶ Σέ  τόν Θεόν,* τόν ἕνα τῆς Τριάδος·* Ἥν συμφώνως δοξάζομεν. (Θ9).

Ὠράϊσον ψυχῆς* τῆς ἐμῆς τήν κακίαν,* φόβον ἀποδίωξον* ἀπό αὐτῆς  τοῦ κακοῦ,* ἀδυναμίαν δ’ἐξάλειψον* καί τῷ στεφάνῳ* τῶν ἀρετῶν, Παράκλητε,*  κατακόσμησον·* ὅπως Σέ συμφώνως δοξάζομεν. (Θ6).

Καί τέλος ὁ Ἅγιος ἱκετευτικά παρακαλεῖ:

Σῆς χάριτος, σεπτέ* καί Παράκλητε θεῖε,* μή μέ δοῦλον Σόν* ἀποκλείσης ἱκέτην,* τόν Πόρνην ὑπερβάντα* καί Ἠσαΰ ἀνομίᾳ* προσφεύγοντι τῇ Σῆ* παρακλήσει τῶν δώρων,*  ἥν δίδου μοι,* μετανοοῦντι δέ δεῖξον με. (Η6).

Ἡ πνευματική προσωπογραφία τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ, μέσα ἀπό ἕνα ὑμνογραφικό ποίημα τοῦ Γέροντος Ἰωσήφ τοῦ Βατοπεδινοῦ.

Ἀντί ἄλλου  ἐπιλόγου  τοῦ  παρόντος Εἰσαγωγικοῦ Σημειώματος, παραθέτουμε σύντομό κείμενό μας (2013) ὑπό τόν ἀνωτέρω τίτλο.

Ἕνα ἀπό τά ὑμνογραφικά κείμενα τοῦ μακαριστοῦ Γέροντος Ἰωσήφ τοῦ Βατοπαιδινοῦ,  εἶναι καί ἡ  «Ἱερά Ἀκολουθία τοῦ Ὁσίου καί Θεοφόρου Πατρός  ἡμῶν Μαξίμου τοῦ Βατοπαιδινοῦ». Ὁ Κανόνας τοῦ Ἁγίου τοῦ Ὄρθρου ἀρχίζει μέ παρακλητική προσευχή τοῦ μακαριστοῦ Γέροντος («Βεβαρημένον τοῖς πολλοῖς μου πταίσμασι, τὸν νοῦν Φιλάνθρωπε, φώτισον καὶ λῦσον τὴν ἐμὴν διάνοιαν,  ὅπως ὑμνήσω Μάξιμον, τὸν σὸν δοῦλον ἀξίως, καὶ τὸν αὐτοῦ μέγαν ἔπαινον, πλέξω εὐφροσύνως γηθόμενος») καί ἔχει τήν ἀκροστιχίδα «Βατοπαιδίου  Μάξιμον  Κλεινόν γεραίρω, Ἰωσήφ». Ὁλόκληρο τό ὑμνογράφημα  μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ  ὡς  μία ὁλοκληρωμένη πνευματική προσωπογραφία τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ.

Μέ τό πρόσωπο τοῦ Ἁγίου  ἀσχολήθηκαν διάφοροι ἐρευνητές, μή ἔχοντας ὅμως τίς πνευματικές προϋποθέσεις νά ἑρμηνεύσουν τήν προσωπικότητά του, τόν  χαρακτήρισαν κοινωνικό ἀναμορφωτή, φορέα τοῦ οὐμανιστικοῦ πνεύματος  τῆς Δύσεως στήν Ρωσία,  κ.ἄ. Ὁ μακαριστός Γέρων Ἰωσήφ ὅμως, εἶχε τίς πνευματικές προϋποθέσεις  καί  ἔτσι  στό ἔργο  του σκιαγραφεῖται μία ὁλοκληρωμένη - ὅπως προαναφέραμε – πνευματική προσωπογραφία τοῦ Ἁγίου.

Ὁ Μάξιμος ἦρθε στό Ἅγιο Ὄρος τό 1506 γιά νά γίνει μοναχός, ἔγινε Ἁγιορείτης καί σάν Ἁγιορείτης μετέβη στήν Ρωσία. «Ὁ ἅγ. Μάξιμος ἔμεινε Ἁγιορείτης, ὑπέμεινε ὡς Ἁγιορείτης, δίδαξε καί ἔδρασε ὡς Ἁγιορείτης. Καί αὐτή ἡ Ὀρθόδοξη Ἡσυχαστική Παράδοση τόν ἀνέδειξε σέ πρώτου μεγέθους πνευματικό διδάσκαλο  καί ἀναμορφωτή τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας καί κοινωνίας» (π. Γεώργιος Καψάνης). Ὁ ἅγ. Μάξιμος εἶναι γνήσια Πατερική προσωπικότητα, φορέας τοῦ ἤθους  καί τῆς παραδόσεως τοῦ Ἁγίου Ὄρους, κήρυκας τῆς μετανοίας, τῆς ἀγάπης, τῆς ἀνεξικακίας, τῆς μακροθυμίας, τῆς ὑπομονῆς, μιμητής  τῶν  Παθῶν  τοῦ Χριστοῦ, μιμητής  τοῦ Τιμίου Προδρόμου  καί  τοῦ  Ἀποστόλου Παύλου, Διδάσκαλός, Ὁμολογητής  καί Μάρτυρας.

Γιά τόν Γέροντα Ἰωσήφ ὁ Ὅσιος εἶναι πρῶτα Ἁγιορείτης, «βλάστημα τοῦ Ἄθωνος, Βατοπεδίου θεῖον βλάστημα, ἐγκαλλώπισμα  καί  στέφανος», ἀποτελεῖ δέ ἕνα παράδειγμα τῆς προφητικῆς, ἀποστολικῆς  καί  μαρτυρικῆς ζωῆς  τοῦ Ἁγιορείτη μοναχοῦ καί ὡς γνήσιο τέκνο  τοῦ  Ἄθωνος  τόν χαρακτήριζε:

Α. Ἡ  ἀποταγή  καί  ξενιτεία  τοῦ  κόσμου, γιά τήν ἀγάπη  τοῦ Χριστοῦ. «Ὑπὲρ Χριστοῦ, παθεῖν ἀγάπης ἑλόμενος, ἔξω κόσμου καὶ πατρίδος γέγονας, τὴν ἐμπαθῆ σάρκα καὶ θνητήν, καὶ τὰς κάτω φέρειν προφάσεις ἀποδυσάμενος, τὸ ὕψος ἀπαθείας καὶ τῆς θεολογίας, ἀπεκόμισας Μάξιμε χάρισμα».

Β. Ἡ αὐταπάρνηση, ταπείνωση  καί μοναχική ὑπακοή. «Ὄρει θείῳ ἐν Ἄθῳ, πρότερον οἰκήσας ὅσιε Μάξιμε, τοῖς σοφοῖς πατρᾶσι ὑπετάγης φρονίμως μακάριε, καὶ δικαίως ὤφθης, χαρίτων πλήρης τῶν ἐκείνων, καὶ διδάσκεις ἃ πείρᾳ μεμάθηκας.(Ἀπό τόν Κανόνα τοῦ Ὄρθρου). «Ὄρους ἐπέβης θεωρίας, Μάξιμε θεόφρον τῇ σπουδῇ σου, καὶ ὑψώσεις Θεοῦ, ἀνέλαβες κραυγάζων, εὐλογητὸς εἶ Κύριε, ὁ Θεὸς εἰς τοὺς αἰῶνας».

Γ. Ἡ Ὀρθόδοξη ἡσυχαστική ζωή, ὡς θεραπευτική ἀγωγή τῆς ψυχῆς. «Μετανοίας τοῖς πόνοις, πάθη καθηράμενος, ναὸς πανέντιμος, ὅλος τοῖς πατρᾶσι μιμητὴς ἐχρημάτισας ὅσιε, ἀρετῶν δοχεῖον, ὅλον σαυτὸν μεταμορφώσας, ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν τῇ χάριτι».

Δ. Ἡ μέχρις θανάτου πίστη στά Ὀρθόδοξα δόγματα, ὡς ἄριστος θεολόγος καί θεματοφύλακας τῶν πατρώων Ὀρθοδόξων Παραδόσεων. «Ὡραῖός σου ὁ βίος καὶ ἡ σεπτή, ἣν ἐτέ­λεσας Μάξιμε ἔνθεος, ἀποστολή, ὡς ἱεροκῆρυξ καὶ φωτιστής, τῆς ἀχανοῦς Ῥωσσίδος γῆς, σκότει ἀγνωσίας καὶ μαρασμῷ, ἣν ἔστρεψας εὐχαῖς σου, ὀρθῶν δογμάτων πίστιν καὶ τῶν ἠθῶν πρὸς ἐπανόρθωσιν». «Συνέσει καὶ σοφίᾳ πνευματικῇ, ἀνεδεί­χθης διδάσκαλος ἄριστος, θεολογῶν, καὶ Λατίνων θραύων δεινὴν ὀφρύν· τὰ δὲ πατέρων δόγματα, ῥώμῃ ἀνεκήρυξας καὶ σπουδῇ, τοῦ βίου μαρτυροῦντος· καὶ τῇ ὁμολογίᾳ, ἡ τελευτή σου ἐστεφάνωται».

Ε. Θεοτοκοφιλία. Ὡς Ἁγιορείτης ὁ Ὅσιος ἔτρεφε  ἀπεριόριστη ἀγάπη  καί σεβασμό, πρός  τό  ἐξαγνισμένο  καί πάνσεπτο  πρόσωπο  τῆς  Θεομήτορος, γεγονός πού ἡ ἴδια ἡ Παναγία τό ἐπιβεβαίωσε καί μέ τό ὁσιακό του τέλος, κατά  τήν 21^η Ἰανουαρίου  1556. Τήν  ἡμέρα  αὐτή  ἡ  Ἐκκλησία   τιμᾶ  τόν ὁμώνυμο  καί  προστάτη  του  ἅγ. Μάξιμο τόν Ὁμολογητή  καί  στήν Ἱερά  Μονή  τῆς  μετανοίας  του, στό Βατοπαίδι, οἱ  πατέρες  καί  ἀδελφοί  του  τιμοῦν  κατά τό  ἔθος  τήν  ἑορτή  τῆς Παναγίας τῆς Παραμυθίας. Αὐτή  τήν  ἡμέρα παρέδωσε  τό  πνεῦμα  του στά χέρια τοῦ ἀγαπημένου του Κυρίου, γιά νά τόν παραμυθήσει  ἀπό  τούς  κόπους  καί  πόνους  του ἡ  Κυρία  Θεοτόκος, ἡ Βατοπαιδινή μητέρα  του Παραμυθία.

«Τὸ τῆς Πανάγνου θεοφρούρητον Ὄρος, πολλαπλῶς σωτήριον ἀναδειχθέν, ποικίλως τοῖς πᾶσι παρέχει ἀντίληψιν. Καὶ τοῖς μὲν ἐν μετανοίᾳ ζητοῦσι τὸ θεῖον ἔλεος, τὰ κρείττω χαρίζεται. Τοὺς δὲ ὑπερβαλλώντως ἀγωνιζομένους, πατέρας ὁσίους καὶ δικαίους, χάριτος θείας πεπληρωμένους ἀναδείκνυσι. Ὧν εἷς καὶ ὁ παρ᾿ ἡμῖν σήμερον τιμώμενος, ἐπὶ τῇ διπλῇ αὐτοῦ προσφορᾷ, Ὁσίου τε καὶ Διδασκάλου· διὸ εἰκότως αὐτῷ κράζομεν· Χαίροις, πάτερ ἱερώτατε.»

Χαρακτηρισμοί  τοῦ  Ὁσίου  Μαξίμου  ἀπό τόν Γέροντα Ἰωσήφ.

Α. Πιστός καί φρόνιμος οἰκονόμος τοῦ Χριστοῦ - τοῦ Ἄθωνος φοιτητής, «ὁ ἀράμενος τόν Σταυρόν τοῦ Κυρίου» - δόκιμος  ἐργάτης  τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Χάριτος - ἀρετῆς  δοχεῖον - καλλιεργητής  ἀνθρωπίνων  καρδιῶν.

«Οὗτος γὰρ οἰκονομήσας ἀρίστως, τὸ δοθὲν αὐτῷ τάλαντον, ἐμέρισε πανσόφως ὡς πιστὸς οἰκονόμος. Πάντα γὰρ καταλιπών, τὸν τοῦ Κυρίου Σταυρὸν ἀράμενος, καὶ τῷ περιβλέπτῳ Ἄθωνι φοιτήσας, ἔξω σαρκὸς καὶ κόσμου ἐγένετο·

«Τοῦ Εὐαγγελίου τῆς χάριτος, δόκιμος ἐργάτης ὤφθης, ὡς ἀρετῆς δοχεῖον, Ὅσιε Μάξιμε· τὸν τῆς πίστεως γὰρ σπόρον, κεχερσωμέναις καρδίαις καλλιεργήσας, προθέλυμνα ἐξέτεμες, ὀθνείων παραδόσεων ζιζάνια·….» (Δοξαστικό Μικροῦ Ἑσπερινοῦ).

Β. «Μάρτυς τῇ ἀσκήσει, τῇ προθέσει, τῇ ἀθλήσει» - κόσμημα τῆς Ἐκκλησίας - ὁδηγός μετανοίας τῶν λαῶν.

                «Ὡς γενναῖον ἐν Μάρτυσι τῇ ἀσκήσει τὸ πρότερον, τῇ ἀθλήσει τὸ δεύτερον, τῇ προθέσει γέγονας  Μάρτυς Μάξιμε,  ἐν διωγμοῖς  ταπεινούμενος, βαστάζων  ἐπ᾿ ὤμων σου, τὸν σταυρὸν καὶ ὁδηγῶν,  τοὺς λαοὺς  πρὸς μετάνοιαν καὶ εὐσέβειαν· τῆς σεπτῆς Ἐκκλησίας κόσμος ὤφθης, ἀπονέμων σαῖς πρεσβείαις, τὸν ἱλασμὸν τοῖς τιμῶσί σε. (Προσόμοιο Μεγάλου Ἑσπερινοῦ).

«Μάρτυς κλεινός, τῇ προαιρέσει γενόμενος, τῶν μισούντων, μάστιγας ὑπέμεινας, καὶ τὰ δεσμὰ φέρεις καρτερῶν, καὶ εἱρκτὴν ζοφώδη, ἐν ᾗ ἐκ φθόνου σε ᾤκιζων, δοκοῦντές σε κωλύειν, τοῦ κράζειν ἀνενδότως, τῇ δυνάμει σου δόξα Φιλάνθρωπε».

Γ. Φωτισμένος διδάσκαλος τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας - κανόνας, τύπος  καί ὁδηγός εὐσεβείας.

«Τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι, ἐλλαμφθεὶς τὴν διάνοιαν, τά  γεώδη ἅπαντα κατεφρόνησας, καὶ περιὼν ἐξεπαίδευσας, λαοὺς πρὸς εὐσέβειαν, θεολόγῳ διδαχῇ, καὶ τῷ ἔργῳ Πατὴρ ἡμῶν, θείᾳ χάριτι, ποδηγῶν πρὸς Χριστὸν πιστῶν τὰ πλήθη, ὁδηγὸς κανὼν καὶ τύπος, καὶ πρεσβευτὴς ἐχρημάτισας».

Δ. Ἄνθρωπος γενναίου φρονήματος - ὑπέρμαχος  τῆς  ἀληθείας καί τῆς εὐσεβείας - Ἀπόστολος  καί Φωτιστής  λαῶν.

                «Πλήρης γενναίου φρονήματος, τῆς σῆς Μονῆς ἀποστάς, τὸν   πλησίον ἐζήτησας, ἄλλος ὡς Ἀπόστολος, εὐσεβείας ὑπέρμαχος, θυμὸν μισούντων οὐκ ἐδειλίασας, εἰρκτῇ καὶ πόνοις οὐ κατενάρκησας· ὢ τῆς ἀνδρείας σου, Μάξιμε πανόλβιε!»

«Τὸ τοῦ Ἄθωνος βλάστημα, καὶ Μονῆς σου ἐντρύφημα, συνελθόντες ἅπαντες σὲ γεραίρομεν, ὡς ἀριστέα πανθαύμαστον, ὡς ἄλλον ἀπόστολον ὡς φωτίσαντα λαούς, ἀληθείας ὑπέρμαχον, ὡς κρατύναντα, εὐσεβείας τὰ δόγματα σπουδῇ σου».

Ε. Ὑπόδειγμα πραότητος  και ὑπομονῆς.

                «Πᾶσαν τοῦ   ἐχθροῦ  τὴν ἔφοδον,  καὶ τῶν φθονούντων ποινάς, ὑπομείνας πραότατα, τὰ τῆς νίκης γέρα σοι, ἐκομίσω μακάριε, τῆς σῆς προθέσεως οὐ διήμαρτες, πεπλανημένους λαοὺς ἐφώτισας, θείαν ἐπίγνωσιν, βίου τὴν ὀρθότητα ποδηγετῶν, μάρτυς τὴν προαίρεσιν, Μάξιμε γέγονας».

«Τῆς κε­κρυμ­μέ­νης ἐν Χρι­στῷ ζω­ῆς, καρ­πο­φο­ρῶν τὴν λαμ­πρό­τη­τα τοὺς ποι­κί­λους πει­ρα­σμοὺς καὶ θλί­ψεις καὶ βα­σά­νους, ἀνεν­δό­τως ἤνεγ­κας, θε­ο­φό­ρε πά­τερ Μά­ξι­με· δι᾿ ὧν ὡς χρυ­σὸς ἐν κα­μί­νῳ δο­κι­μα­σθείς, ὑπὲρ ἥλι­ον ἔλαμ­ψας, καὶ τῶν πα­θῶν τοῦ Σω­τῆ­ρος, σύμ­μορ­φος γέ­γο­νας· καὶ νῦν τῆς δό­ξης αὐ­τοῦ κα­τα­τρυ­φῶν καὶ τῷ τῆς ὁμο­λο­γί­ας στε­φά­νῳ λαμ­πρῶς πε­ποι­κιλ­μέ­νος, ἀδι­α­λεί­πτως πρέ­σβευε, ὑπὲρ τῶν ψυ­χῶν ἡμῶν.(Ἀπό τήν Λιτή).

Στ. Ὑπόδειγμα ἀγάπης, ἀμνησικακίας, συγχωρητικότητας καί μακροθυμίας, «εἰς τύπον  τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ».

         «Πᾶσαν  ὑπερβὰς  προσπάθειαν, διὰ  τὴν  μείζω πασῶν, ἀρετῶν καὶ ἀκρότητα, Μάξιμε μακάριε, ἐν δεσμοῖς ἐκαρτέρησας, ἀμνησικάκως ὡς ὁ Δεσπότης σου, τῶν διωκτῶν σου ὑπερευχόμενος, τούτων μετέβαλες, τὴν πρὸς σὲ διάθεσιν, μακροθυμῶν».

Ζ’. Θεοειδής Διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας.

                « Ὡραῖός σου ὁ βίος καὶ ἡ σεπτή, ἣν ἐτέλεσας Μάξιμε ἔνθεος, ἀποστολή, ὡς ἱεροκῆρυξ καὶ φωτιστής, τῆς ἀχανοῦς Ῥωσσίδος γῆς….».

….. «καὶ σὺ σκίρ­τα καὶ χό­ρευε, ἡ ἐν Ῥωσ­σίᾳ Ἐκ­κλη­σία τοῦ Θε­οῦ, τοι­οῦ­τον ὁδη­γὸν πλου­τή­σα­σα, καὶ θε­ο­ει­δῆ δι­δά­σκα­λον, ἀσφα­λῶς σε ὁ­δη­­γοῦν­τα, πρὸς σω­τη­ρί­ους νο­μας».

Η’. Μύστης τῆς ἀληθινῆς σοφίας - ἐλεγκτής τῶν αἱρετικῶν δοξασιῶν - ἄριστος ἀθλητής  στούς  ἱερούς  ἀγώνες.

«….τῆς ἀλη­θοῦς γὰρ σο­φί­ας, μύ­στης γε­νό­με­νος, δο­κη­σι­σό­φων φλη­να­φή­μα­τα, καὶ αἱ­ρε­τι­κῶν γλωσ­σαλ­γί­ας, τῷ σῷ λό­γῳ δι­ή­λεγ­ξας καὶ πόῤ­ῥω ταῦ­τα ἀπέῤ­ῥι­ψας, τοῦ εὐ­σε­βοῦς πλη­ρώ­μα­τος».

«Τὸν ἐν σο­φίᾳ πε­ρι­φα­νῆ, καὶ ἐν ἱε­ροῖς ἀγῶ­σιν ἀρι­στεύ­σαν­τα, Μά­ξι­μον τὸν φε­ρω­νύ­μως μέ­γαν, πᾶς ὁ τοῦ Θε­οῦ λα­ὸς καὶ ἐξαι­ρέ­τως ὁ Ἄθως, ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς εὐ­φη­μή­σω­μεν».

«Τῇ φιλοσόφῳ σπουδῇ σου, τὸν ἔξω ἄνθρωπον, ἐπλούτησας θεόφρον, καὶ ἀσκήσει τὴν χάριν, τῶν θείων ἀποστόλων ἔνδον λαβών, Ἐκκλησίας τὸ πλήρωμα, ταῖς διδαχαῖς σου, στηρίξας ἀθλητικῶς, ταύτας Μάξιμε ἐσφράγισας».

Θ. Μιμητής  τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στούς κόπους  καί τίς θλίψεις.

                «...οὗ­τος γὰρ κα­τὰ Παῦ­λον, ὡς αὐ­τοῦ ζη­λω­τής, ἐν κό­ποις καὶ θλί­ψε­σιν ὑπερ­βαλ­λών­τως, καὶ ἐν φυ­λα­καῖς πε­ρισ­σο­τέ­ρως, ὑπὲρ τῆς εὐ­σε­βεί­ας δο­κι­μα­ζό­με­νος, τὴν ζω­ὴν δι­ε­λή­λυ­θε».

Ι. Μιμητής τῶν Πατέρων - αὐστηρός τηρητής  τῆς  Πατερικῆς Παραδόσεως  καί  Θεολογίας.

                «Τὴν  τῶν Πατέρων  ζηλώσας, θείαν  παράδοσιν, πράξει καὶ θεωρίᾳ τὸν σὸν βίον τυπώσας, ἐσφράγισας ἀγάπῃ λαοὺς νουθετῶν, καὶ Ἐκκλησίας τὰ δόγματα, τῇ θεολόγῳ σου γλώσσῃ ἐπικροτῶν».

ΙΑ. Μιμητής  τοῦ ζήλου  τοῦ  ἁγ. Ἰωάννη  τοῦ Βαπτιστή.

                «Τοῦ  Βαπτιστοῦ  σὺ  τὸν ζῆλον, ἐκμιμησάμενος, μετάνοιαν διδάσκεις τοῖς  λαοῖς  θεῖε  Πάτερ, πλὴν  φθόνῳ  τῶν κρατούντων διαβληθείς, τῇ εἰρκτῇ κατακέκλεισαι, χρόνοις τριάκοντα Μάξιμε καὶ εὐχαῖς, ἐπεσφράγησας τὸν βίον σου».

ΙΒ. Ὁ «παιδαγωγήσας ἑαυτόν ἐν Ὄρει τοῦ Ἄθωνος» - νέος Ἱσαπόστολος.

                «Ἀσκήσει τὸ πρότερον, παιδαγωγήσας σαυτόν, ἐν ὄρει τοῦ Ἄθωνος, καὶ νεκρωθεὶς τῷ Θεῷ, τὸν κόσμον κατέλαβες· μέγας φανεὶς παμμάκαρ ἰσαπόστολος νέος, ἔστρεψας πλανωμένους εἰς ὁδοὺς τοῦ Κυρίου, διὸ θεόφρον Μάξιμε, ἡμῶν μνημόνευε». (Ἀπολυτίκιον).

ΙΓ. Ἡσυχαστής – Ποιμένας  και Διδάσκαλος.

                «Ὑπετάγης  τῷ Θεῷ,  καὶ ὑπετάγη σοι σοφέ, σαρκὸς τὰ πάθη καὶ ὁ νοῦς, τῆς ἀπαθείας τῷ φωτί, τῇ θεωρίᾳ τοῦ κρείτονος κατελάμθη· σοφίᾳ παιδευθείς, τὰ θεῖα πάσχων λαλεῖς, καὶ γέγονας ποιμήν, σώζων ἐκ πλάνης λαοὺς, Πνεύματος θείου ὤφθης δοχεῖον, τοῦ ἀπροσίτου καὶ θείου φωτός. Μάξιμε θεῖε…»

ΙΔ. Πηγή ὑδάτων ζωῆς διψώντων  καί πτωχῶν λαῶν - κοινωνός τῶν ἄθλων τῶν Ἀποστόλων καί Μαρτύρων - Ὁμολογητής.

                «Ὅσιε πάτερ, τοῦ Παρακλήτου φωτὶ ἐλαμφθείς, ποταμοὺς ὑδάτων ζωῆς ἀνέβλυσας, καὶ διψῶντας λαοὺς ἐνδείᾳ τηκομένους, εἰς λειμῶνας ζῶντας μετέβαλες· τὰ ἤθη δὲ τούτων ἀναπλάσας, λαὸν Κυρίου τούτους ἀπετέλεσας. Ἀποστόλων καὶ Μαρτύρων κοινωνήσας τοῖς ἄθλοις, ὁμολογίᾳ τὸν βίον σου ἐσφράγισας…».

ΙΕ. Φύλακας καί πρόβολος τῶν Ὀρθοδόξων θεσμῶν - κληρονόμος θεοφθόγγων ρητόρων - μιμητής  τῶν  θεοφθόγγων Ἁγίων Ἀποστόλων.

«Δεσμοῖς προ­σω­μί­λη­σας, καὶ φυ­λα­καῖς ζο­φε­ραῖς, ὡς φύ­λαξ καὶ πρό­βο­λος, τῶν ὀρ­θο­δό­ξων θε­σμῶν, θε­ό­σο­φε Μά­ξι­με…».

«Ρητόρων ἐδείχθης κληρονόμος, θεο­φθόγγων τῶν θείων Ἀποστόλων, τὴν τούτων ὁδὸν ἐβάδισας προθύμως, γράφων καὶ διδάσκων, τὸν Κύριον ὑμνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.(Ἀπό τόν Κανόνα τοῦ Ὄρθρου).

ΙΣΤ. Μυστικός θεολόγος, συγγραφέας  καί φιλόσοφος - ἰχνηλάτης  τῶν βημάτων τῶν Ὀρθοδόξων Πατέρων  καί μιμητής - σοφός συγγραφέας διδαγμάτων - δοχεῖον ἀρετῶν.

                «Ἀνακαθάρας σου τὸν νοῦν, ἐν πράξει καὶ θεωρίᾳ, θεολόγος ὄντως πάτερ ἐγένου, καὶ διδάγματα σοφά, συγγράφων διετέλεσας, καὶ ἐκκλησίας κόσμος, λαμπρὸς ἐδείχθης μακάριε». (Ἀπό τόν Κανόνα τοῦ Ὄρθρου).

«Ἰχνηλατῶν πάσῃ σπουδῇ, τοῖς βήμασι τῶν Πατέρων, μιμητὴς τούτων ἐδείχθης θεόφρον, καὶ ἐπ᾿ ὤμων τὸν Σταυρόν, ὁδὸν στενὴν διήνυσας, καὶ νῦν γῆν τῶν πρᾳέων, σὺν τούτοις Μάξιμε εἴληφας». (Ἀπό τόν Κανόνα τοῦ Ὄρθρου).

«Μετανοίας τοῖς πόνοις, πάθη καθηράμενος, ναὸς πανέντιμος, ὅλος τοῖς Πατρᾶσι μιμητὴς ἐχρημάτισας Ὅσιε, ἀρετῶν δοχεῖον, ὅλον σαυτὸν μεταμορφώσας, ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν τῇ χάριτι».

«Τῇ φιλοσόφῳ σπουδῇ σου, τὸν ἔξω  ἄνθρωπον,  ἐπλούτησας θεόφρον, καὶ  ἀσκήσει τὴν χάριν, τῶν θείων Ἀποστόλων ἔνδον λαβών, Ἐκκλησίας τὸ πλήρωμα, ταῖς διδαχαῖς σου, στηρίξας ἀθλητικῶς, ταύτας Μάξιμε ἐσφράγησας».

ΙΖ. Στέφανος, ἔπαινος καί καύχημα τῆς Μονῆς Βατοπαιδίου - παραμυθία καί διδάσκαλος τῶν Μοναχῶν - κήρυκας τῶν εὐσεβῶν - στῦλος τῆς Ὀρθοδοξίας.

«Χαίροις τῆς ἱερᾶς σου Μονῆς, στέφανος ὄντως ἔπαινός τε καὶ καύχημα, καὶ θεία παραμυθία, τῶν ἐν αὐτῇ μαθητῶν, οὓς διδάσκεις Πάτερ ἐκ τοῦ βίου σου, συνέσει κοσμούμενος, ἀρετῶν καταγώγιον· πρᾷος τῷ ὄντι, καὶ εὐθὺς τὴν προαίρεσιν, τοῖς αἰτοῦσί σε, τὰ σωτήρια ἔλεγες. Μάξιμε καρτερώτατε, οὐράνιε ἄνθρωπε, Ὀρθοδοξίας ὁ στῦλος, τῶν εὐσεβῶν κήρυξ γέγονας, παιδεύων διδάσκων, καὶ πρὸς θείαν  πολιτείαν τούτους ὡδήγησας». (Ἀπό τούς Αἴνους).

ΙΗ. Θεολόγος θεόληπτος - μύστης σοφότατος - «πύρινος γλῶσσα τάς αἱρέσεις φλογίζουσα» - μάχαιρα  ὀξύτατη  καί δίστομος.

«Ἔχων τὸν εὐσεβῆ λογισμόν, διαφερόντως τῶν παθῶν αὐτοκράτορα, ἐπέβης ἀνεπιστρέπτῳ, τῇ προαιρέσει ὀρθῶς, θείᾳ θεωρίᾳ διὰ πράξεως, θεολόγος θεόληπτος, μυστογράφος σοφώτατος, πύρινος γλῶσσα, τὰς αἱρέσεις φλογίζουσα, ὥσπερ μάχαιρα ὀξυτάτη καὶ δίστομος, πλάνας τὰς ἐκ τῆς Δύσεως, ἀνέτρεψας λόγοις σου, Μάξιμε θείων δογμάτων, ἡ ἀκριβὴς ἀναστήλωσις». (Ἀπό τούς Αἴνους).

ΙΘ. Ἁγνόν καταγώγιον (τόπος φιλοξενίας τοῦ θείου Πνεύματος καί τῆς σοφίας)  - κλίμαξ τῶν ἀρετῶν.

«Χαίροις  τὸ  τῆς  σοφίας  σεπτόν,  καὶ  Θείου  Πνεύματος ἁγνόν καταγώγιον, ἡ κλῖμαξ ἥν εἶδε τότε,  ὁ  Ἰακὼβ ἀρετῶν, ἃς ἐκτήσω Πάτερ ἱερώτατε· ἀγάπην τὴν κρείττονα, πρὸς Θεὸν συνεπλήρωσας, καὶ τὸν πλησίον, πρὸ σαυτοῦ σὺ τετίμηκας, τοῖς ποθοῦσι δὲ τὸν Χριστὸν πόθῳ ἔδειξας, Μάξιμε ἱερώτατε, φωτίζων τοῖς λόγοις σου, τὰς ἐκκλησίας στηρίζων, καὶ τῶν ἠθῶν τὴν ὀρθότητα, σφραγίσας τοῖς πόνοις, ὡς ἀπόστολός τις ἄλλος, τὴν μαρτυρίαν σου. (Ἀπό τούς Αἴνους).

Κ. Διδάσκαλος  καί Φωτιστής τῶν πλανεμένων λαῶν.

«Τὸ  κατ᾿  εἰκόνα  τηρήσας  ἀκέραιον, Μάξιμε πάτερ, πρὸς τὸ   καθ᾿   ὁμοίωσιν, δ’ ὡς δυνατὸν  προσπελάσας, υἱὸς  Θεοῦ πρεπόντως κεκλήρωσαι. Τῆς γὰρ φωνῆς Κυρίου, τοῦ Θεοῦ ἐπακούσας, «στήριξον τὸν ἀδελφόν σου», οὐκ ἔδωκας ὕπνον σοῖς ὀφθαλμοῖς. Τῆς δὲ κρείττονος ὁδοῦ, τὸ πέρας ἐκπληρώσας, τοῖς βορείοις ἀπεδήμησας λαοῖς, σκότει ἀγνωσίας καὶ ἀχλύει αἱρέσεων πεπλανημένοις· οὓς διδάσκων καὶ φωτίζων ἐπέστρεψας, πρὸς νομὰς σωτηρίους· φθόνῳ δὲ τοῦ ἐχθροῦ διασυρείς, φυλακαῖς πολυετὴς ἐκαρτέρησας, σφραγίσας σου τὸ ἔργον δι᾿ ὁμολογίας· καὶ νῦν ἐν οὐρανοῖς, τῶν πόνων σου τὰ ἔπαθλα κομιζόμενος, μνήσθητι καὶ ἡμῶν, τῶν εὐφημούντων σε».

Εὐχόμενος τό διά πρεσβειῶν  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου ἔλεος  τοῦ  Θεοῦ  ἐπί  πάντας ἡμᾶς,

Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Ἀθανασίου

Ἄρτα, Ἅγιον Πάσχα 2014.

---

[1] Ἀρχιμ. Ἐφραίμ Καθηγουμένου, «Ἐγκώμιο στόν Ἅγιο Μάξιμο τόν Γραικό»· Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπεδίου, «Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Βατοπεδινός - Ὁ ἀκατάβλητος κήρυκας τῆς Πατερικῆς Παραδόσεως»· Περιοδικό ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ, φ. 20/Ἀπρίλιος-Ἰούλιος 2006, σελ.114 - 121.

[2] Κ. Τσιλιγιάννη, «Ἡρωελεγειακά Ἔπη τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ», Ἅγιο Ὄρος 1997, σελ. 11, 14 καί 17.

[3] Κ. Τσιλιγιάννη, «Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ - Παρακλητικός Κανόνας εἰς τόν Τίμιον Πρόδρομον», Ἅγιον Ὄρος 2001· Ἐπίμετρο, σελ. 74.

[4] Ἡ Ἐκκλησιαστική ὑμνογραφία εἶναι ἡ Λειτουργική καί λατρευτική ποίηση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί  ἔχει τίς  καταβολές της  στούς ὕμνους  καί τίς  ἔμετρες προσευχές τῆς πρωτοχριστιανικῆς περιόδου. Γιά τίς καταβολές καί τήν  ἐξέλιξή  της βλ. μεταξύ ἄλλων· Kumbacher, «Ἱστορία…», σελ. 644 - 720· Egon Wellesz, «A History of Byzantine Music and Hymnography»· Θ. Ξύδη, «Βυζαντινή Ὑμνογραφία», σελ. 5 - 30· Κ. Μητσάκη, «Βυζαντινή Ὑμνογραφία», σελ. 5 κ. ἑ.

[5] Βλ. μεταξύ ἄλλων· Gr. De Matons, «Liturgie et hymnographie kontakion et canon», DOP 34 – 35 (1980), σελ. 31 – 43· καί Π. Τρεμπέλα, «Ἐκλογή…», σελ. 37 κ. ἑξ.

[6] «Στή Βυζαντινή Ὑμνογραφία τό μέτρο  συνδέεται  μέ τό  μέλος, τό  ὁποῖο  εἶναι δυνατόν νά μεταβάλλει τήν ποιότητα τῶν συλλαβῶν (τονισμένες - ἄτονες), μέ  τόν  μουσικό  χρόνο  νά  αὐξάνει  σέ  κάθε  στίχο  τόν  ἀριθμό  τῶν  συλλαβῶν. Ὁ  συνδιασμός  αὐτός  δίνει  στούς  ὑμνογράφους  ἀπεριόριστες μουσικές  καί  μετρικές  δυνατότητες»·  Ἀρχιμ. Χερουβείμ Ἀποστόλου, «Ἡ Ἀσματική Ἀκολουθία  τοῦ  Ἁγίου Γερμανοῦ τῆς Ἀλάσκας», σελ. 103.

[7] Βλ. E. Wellesz, «A History of Byzantine Music and Hymnography», σελ. 75 - 76· Θ. Ξύδη, «Βυζαντινή Ὑμνογραφία», σελ. 45 - 48· Κ. Μητσάκη, «Βυζαντινή Ὑμνογραφία», σελ. 46 – 47· Π. Τρεμπέλα, «Ἐκλογή…», σελ. 46 – 47.

[8] Ἀρχιμ. Ἐφραίμ Καθηγουμένου, «Ἐγκώμιο στόν Ἅγιο Μάξιμο τόν Γραικό»…, σελ. 11.