ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΣΧΑ
μέ ὁδηγό τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τούς Ἁγίους τοῦ Τριωδίου
μέ ὁδηγό τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τούς Ἁγίους τοῦ Τριωδίου
Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου
Κείμενο ὁμιλίας σέ ἑσπερινή ἐκδήλωση τῆς Β' Κυριακῆς τῶν Νηστειῶν 2003, στόν Ἱερό Ναό ἁγ. Δημητρίου Ἀχαρνῶν, κατόπιν προσκλήσεως καί παρουσίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπ. Μεσογαίας καί Λαυρεωτικῆς κ. ΚΗΡΥΚΟΥ.
Ἐπιθυμῶ κατ' ἀρχήν νά ἐκφράσω τήν εὐχαριστία μου πρός τόν "ἐν Τριάδι" προσκυνούμενο Ἅγιο Θεό, διότι ἐπέτρεψε νά πραγματοποιοῦμε σήμερα αὐτή τήν πνευματική ἐκδήλωση, "ὑπό τήν σκέπην" τοῦ ἁγ. Δημητρίου, ὁ ὁποῖος μᾶς φιλοξενεῖ στό Ναό του.
Ἐπιθυμῶ στή συνέχεια νά εὐχαριστήσω τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας, διότι μοῦ ἔκανε τήν τιμή νά μοῦ ἀναθέση γιά τέταρτη συνεχή χρονιά τήν ὁμιλία τῆς Ἑορταστικῆς Συνάξεως γιά τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.
Ἐπιθυμῶ, ἀκόμη, νά εὐχαριστήσω τούς Σεβαστούς Πατέρες πού παρίστανται, ἀλλά καί ὅλους ἐσᾶς, ἀγαπητοί ἀδελφοί καί ἀδελφές, τούς "ἐγγύς καί μακράν", διότι προσθέσατε κόπο στόν κόπο σας καί συμμετέχετε σ' αὐτή τήν πνευματική τράπεζα.
Κατά τήν Α' Κυριακή τῶν Νηστειῶν, κατά τήν ὁποία τιμᾶται ἡ νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας κατά τῶν παντοειδῶν αἱρέσεων καί ἡ ἀναστήλωσις τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων, ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ νά τοποθετηθοῦμε ἀπέναντι στόν ἀγῶνα Της καί ἀπέναντι στήν εὐθύνη τῆς συμμετοχῆς μας στόν ἀγῶνα αὐτό.
Σέ κάθε ἐποχή ἡ Ἐκκλησία δίδει τόν ἀγῶνα Της: Λ.χ.
· Τόν 1ο, 2ο καί 3ο αἰ. κατά τῶν διωκτῶν εἰδωλολατρῶν, μέ προμάχους τῆς Πίστεως τούς Ἁγίους Μάρτυρες καί Ὁμολογητές·
· Τόν 4ο αἰ. κατά τοῦ Ἀρειανισμοῦ, μέ προμάχους τόν Μέγα Ἀθανάσιο καί τούς Καππαδόκες Πατέρες·
· Τόν 5ο αἰ. κατά τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Κύριλλο Ἀρχιεπ. Ἀλεξανδρείας·
· Τόν 7ο καί τόν 8ο αἰ. κατά τῆς Εἰκονομαχίας, μέ προμάχους τόν Ἱερό Δαμασκηνό, τόν ἅγ. Ταράσιο Πατριάρχη ΚΠόλεως καί τούς Στουδίτες Πατέρες·
· Τόν 9ο αἰ. κατά τῶν ἐπεκτατικῶν τάσεων τῆς Ρωμαϊκῆς ἔναντι τῶν ἄλλων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, μέ πρόμαχο τόν Μέγα Φώτιο·
· Τόν 14ο αἰ. κατά κακοδοξιῶν τῆς Παπικῆς Ἐκκλησίας, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ·
· Τόν 15ο αἰ. κατά τοῦ ἑνωτικοῦ λεγομένου πνεύματος μέ τήν αἱρετική Παπωσύνη, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Μάρκο τόν Εὐγενικό·
· Στούς τέσσερεις αἰῶνες τῆς Τουρκοκρατίας κατά τοῦ κινδύνου τοῦ ἐξισ-λαμισμοῦ, μέ προμάχους τούς Ἁγίους Νεομάρτυρες καί Διδασκάλους τοῦ Γένους, τόν ἅγ. Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό καί τήν ὁσ. Φιλοθέη τήν Ἀθηναία·
· Τόν 20ο αἰ. κατά τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Ματθαῖο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν.
Ἕνας ἀγώνας ὅμως, ὅπως εἶναι εὐνόητο, γιά νά διεξαχθεῖ, δέν χρειάζεται μόνο Στρατηγούς (αὐτοί σέ κάθε ἐποχή εἶναι Ὀρθόδοξοι Ἐπίσκοποι)· οὔτε μόνο Συνταγματάρχες καί Λοχαγούς (αὐτοί εἶναι οἱ Ὀρθόδοξοι Πρεσβύτεροι καί Διάκονοι)· χρειάζεται κυρίως στρατιώτες (καί αὐτοί εἶναι ὅλοι οἱ πιστοί, ἀνεξαρτήτως θέσεως στήν ἱεραρχία τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας). Οἱ στρατιώτες λοιπόν τῶν ὁμολογιακῶν ἀγώνων τῆς Ἐκκλησίας, ὅλοι μας δηλαδή, ἔχουμε ἐκπαιδευτές τούς Ἁγίους πού ἀγωνίσθηκαν γιά τήν Πίστι, οἱ ὁποῖοι ὅμως προηγουμένως ἀγωνίσθηκαν γιά τήν πνευματική τους τελείωση.
Ἄς μήν λησμονοῦμε, ὅτι στήν "ἐν Χριστῷ" ζωή τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καί τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, προηγήθηκε ἡ ἄσκησις στό σπήλαιο τοῦ Πόντου καί ἀκολούθησαν οἱ ἀγῶνες κατά τῶν Ἀρειανῶν καί τῶν Πνευματομάχων. Τό ἴδιο ἰσχύει καί στόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ· προηγήθηκε ἡ βίωση καί ἐργασία τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί μετά ἀκολούθησε ὁ ἀγῶνας γιά τήν ὑπεράσπισή της.
Γιά τόν λόγο αὐτό διάλεξα γιά θέμα τῆς σημερινῆς πτωχῆς μου παρουσίας ἐνώπιόν σας, τήν "Πορεία πρός τό Πάσχα μέ ὁδηγούς τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τούς Ἁγίους τοῦ Τριωδίου".
Τό Τριώδιο μέ τούς Ἁγίους του μοιάζει μέ ἕναν ἀνθισμένο κήπο· καί ὅπως εἶναι δύσκολο νά διαλέξει κανείς τό ὡραιότερο ἄνθος, ἔτσι εἶναι δύσκολο νά ξεχωρίσει κανείς τόν μεγαλύτερο Ἅγιο. Ἐπειδή, ὅμως, ὁ χρόνος μιᾶς ὁμιλίας εἶναι ἀσφαλῶς περιορισμένος, θά ἀκολουθήσω τήν διάκριση πού ἔκανε ἡ Ἴδια ἡ Ἐκκλησία, ἀφιερώνοντας τρεῖς Κυριακές τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς σέ ἱσάριθμους Ἁγίους (στούς ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ἅγ. Ἰωάννη τῆς Κλίμακος καί ἁγ. Μαρία τήν Αἰγυπτία), κάνοντας μία μικρή προσθήκη εὐλαβείας, μιά ἀναφορά στούς Ἁγίους 40 Μάρτυρες (διότι ἡ μνήμη τους συμπίπτει πάντα μέσα στήν Τεσσαρακοστή).
Εἰσαγωγικά θά ἤθελα νά ἐπαναλάβω αὐτό πού κατ' ἐπανάληψη ἔχω πεῖ στό παρελθόν. "Ἕναν Ἅγιο, μόνον ἕνας ἄλλος Ἅγιος μπορεῖ νά τόν παρουσιάσει· διότι οἱ Ἅγιοι ἀντιλαμβάνονται τούς Ἁγίους, ὅπως οἱ μαθη-ματικοί τούς μαθηματικούς, οἱ γιατροί τούς γιατρούς καί οἱ νομικοί τούς νομικούς. Λ.χ. τόν Μέγα Ἀντώνιο βιογραφεῖ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος· τόν Μέγα Βασίλειο ὁ Ἱερός Γρηγόριος, ὁ ἅγ. Ἀμφιλόχιος καί ὁ ὅσ. Ἐφραίμ ὁ Σύρος· καί τόν ἁγ. Παλαμᾶ ὁ ἅγ. Φιλόθεος ὁ Κόκκινος, Πατριάρχης ΚΠόλεως. Αὐτό εἶναι φυσικό, διότι οἱ Ἁγιοπνευματικές ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων εἶναι κοινές καί οἱ ἁγιαστικές μέθοδοι ἴδιες, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἐποχή" (κατά τόν Μητροπ. Ναυπάκτου Ἱερόθερο Βλάχο). Ἔτσι σήμερα ἐγώ ἁπλᾶ θά μεταφέρω στήν ἀγάπη σας, ὅσα ἔγραψαν Ἅγιοι γιά τούς Ἁγίους στούς ὁποίους θά ἀναφερθοῦμε.
Οἱ Ἅγιοι 40 Μάρτυρες
Ἄς ἀρχίσουμε τήν περιήγησή μας στό Ἁγιολόγιο τοῦ Τριωδίου μέ τούς Ἁγίους 40 Μάρτυρες, τῶν ὁποίων τήν μνήμη ἑορτάσαμε χθές.
Οἱ Ἅγιοι 40 Μάρτυρες (4ος αἰ.) ἦσαν στρατιώτες κατά τήν βασιλεία τοῦ Λικινίου καί μαρτύρησαν στή Σεβάστεια τῆς Ἀρμενίας. Ἀρχικά φυλακίσθηκαν, στή συνέχεια τούς συνέτριψαν τά στόματα μέ πέτρες καί τελικά καταδικάστηκαν νά διανυκτερεύσουν στά παγωμένα νερά τῆς παρακείμενης λίμνης. (Ἡ λίμνη ἦταν - σήμερα ἔχει ἀποξηρανθεῖ - σέ ὑψόμετρο 940 μ. καί ἡ πόλη σέ ὑψόμετρο 1.300· τόν χειμῶνα ἡ μέση θερμοκρασία στήν περιοχή εἶναι -25 βαθμοί !). Μάλιστα, γιά νά γίνει τό μαρτύριό τους πιό φοβερό, ὑπῆρχε ἀναμμένη φωτιά στήν ὄχθη καί ζεστό λουτρό, γιά νά προκαλεῖ τήν ἀνθρώπινη φύση τους.
Οἱ Μάρτυρες μπῆκαν στήν λίμνη μέ τό σύνθημα, "δριμύς ὁ χειμών, γλυκύς ὁ Παράδεισος". Ὅλοι ἄντεξαν τό μαρτύριο ἐκτός ἀπό ἕνα πού ὑπέκυψε στόν πειρασμό καί βγῆκε, ἀλλά ἐνῶ βάδιζε πρός τό λουτρό ξεψύχησε. Ὁ Μέγας Βασίλειος νά πῶς περιγράφει τά αἰσθήματα τῶν λοιπῶν 39 στρατιωτῶν: "Μία ἧν πάντων εὐχή: "Τεσσαράκοντα εἰσήλθομεν εἰς τό στάδιον, οἱ τεσσαράκοντα στεφανωθείημεν, Δέσποτα· μή λείψῃ τῷ ἀριθμῷ μηδέ εἷς· τίμιος ἔστιν, ὅν ἐτίμησας τῇ νηστείᾳ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν, δι' οὗ νομοθεσία εἰσῆλθεν εἰς τόν κόσμον" (Πατρολογία Μιγνίου· 31, 520). Ταυτό-χρονα ὁ δεσμοφύλακας Ἀγλάϊος εἶδε θέαμα ἐξαίσιο καί φοβερό: 40 στεφάνια νά κατεβαίνουν ἀπό τόν οὐρανό· καί τά μέν 39 στάθηκαν στίς κεφαλές τῶν Ἁγίων, τό δέ 40ό "αἰωρεῖτο εἰς τόν ἀέρα καί ἐφαίνετο μή ἔχων τόπον νά σταθῆ". Τό ὅραμα αὐτό τόν ἔπεισε γιά τήν ἀλήθεια τῆς πίστεως τῶν Μαρτύρων καί μπῆκε μαζί τους στήν λίμνη.
Τό ἑπόμενο πρωϊ διέταξε ὁ Ἡγεμόνας Ἀγρίκολας νά βγάλουν ἀπό τήν λίμνη τά σώματα τῶν Μαρτύρων, νά τούς συντρίψουν τά σκέλη καί νά τά κάψουν στήν ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Ἅλυ. Ἐκτελῶντας τήν διαταγή του οἱ στρατιῶτες, βρῆκαν τό μ. Μελίτωνα ζωντανό καί ἐπειδή ἦταν νεαρός καί γιός μονογενής μιᾶς χήρας, λυπήθηκαν τήν μητέρα του καί τῆς τόν ἔδωσαν "μήπως ζήσει". Καί ἐνῶ μετέφεραν μέ ἅμαξες τά Μαρτυρικά Λείψανα γιά νά καοῦν, εἶδαν - ὦ τοῦ ψυχικοῦ μεγαλείου τῆς Χριστιανῆς μητέρας! - τήν χήρα νά τρέχει μέ τόν γιό της φορτωμένο στήν πλάτη λέγοντας: "Πήγαινε καί σύ, παιδί μου, μέ τούς συστρατιώτες σου, γιά νά μήν μείνεις ἀστεφάνωτος"!
Κυριακή Β' Νηστειῶν
Ὁ Ἱερός Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς γεννήθηκε στήν ΚΠόλη τό 1296, ἀπό γονεῖς εὐγενεῖς (ὁ πατέρας του Κωνσταντῖνος ἦταν Συγκλητικός τοῦ Αὐτοκράτορα Ἀνδρονίκου Β' τοῦ Παλαιολόγου, ἀλλά "πρωτίστως καί προηγουμένως" ἕνας ἐργάτης τῆς καρδιακῆς προσευχῆς μέσα στόν κόσμο"). Ἦταν μόλις 7 ἐτῶν ὅταν κοιμήθηκε ὁ πατέρας του καί τήν ἀνατροφή καί παιδεία του ἀνέλαβε ὁ ἴδιος ὁ Αὐτοκράτορας. Παρακολούθησε ἀνώτερες σπουδές Γραμματικῆς, Ρητορικῆς, Φυσικῆς καί Λογικῆς (μέ εἰδίκευση στόν Ἀριστοτέλη), ἀλλά ἀντί νά ἀκολουθήσει τό πολιτικό στάδιο καί νά διαπρέψει στόν στίβο τῶν κρατικῶν ὑποθέσεων, μόνασε σέ ἡλικία 20 ἐτῶν μέ ὅλη του τήν οἰκογένεια. Τήν Ἄνοιξη τοῦ 1317 ἔφθασε στό Ἅγιο Ὄρος καί ὑποτάχθηκε στόν ἀσκητή Νικόδημο, ἀπό τόν ὁποῖο διδάχθηκε τήν νοερά προσευχή. Ἀσκούμενος δέχθηκε τό δῶρο τῆς θεολογίας καί ἀξιώθηκε Ἁγιοπνευματικῶν καταστάσεων. Γιά ἕνα διάστημα ἡγουμένευσε στήν Μονή Ἐσφιγμένου.
Ἀναδείχθηκε Πρόμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, ὅταν ὁ αἱρετικός Βαρλαάμ ὁ Καλαβρός, μέ τήν πολεμική του κατά τοῦ Ἡσυχασμοῦ, προσπάθησε νά νοθεύσει τήν Ὀρθόδοξη Πίστη μέ Παπικές δοξασίες. Γιά τίς Ὀρθόδοξες θέσεις του διώχθηκε ἀπό τόν ἀθεολόγιτο Πατριάρχη Ἰωάννη ΙΔ' τόν Καλέκα (γιά τόν ὁποῖο ἔγραψε,"πᾶς ὁ περί τοῦ δόγματος λόγος, σκήψίς ἐστιν, ἐξευρημένη πρός ἐπίκρυψιν τοῦ μισεῖν τούς τήν εἰρήνην ποθοῦντας"· Ἐπιστολή πρός Φιλόθεον, φ. 172 β), "καταδικάσθηκε" ἀπό "Σύνοδο" καί φυλακίσθηκε. Ὅταν ἀναγνωρίσθηκε ἡ Ὀρθοδοξία τῶν θέσεών του, ἀποκαταστάθηκε καί χειροτονήθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Κατέλειπε σημαντικό θεολογικό συγγραφικό ἔργο, τό ὁποῖο τόν κατατάσει στήν χορεία τῶν Μεγάλων τῆς Ἐκκλησίας Ἱεραρχῶν καί Θεολόγων.
Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 1359, ἀφοῦ ἀξιώθηκε ἐμφανίσεως τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος τόν κάλεσε "πρός αὐτόν, ὡς ὁμότροπον καί ἀγαπητόν καί συγκάτοικον". Ἡ ἁγιότητά του διακηρύχθηκε Συνοδικά ἐπί πατριαρχείας τοῦ μαθητή του ἁγ. Φιλοθέου τοῦ Κόκκινου, ἑννέα μόλις χρόνια μετά τήν ὁσιακή του κοίμηση. Τά Λείψανά του φυλάσσονται στόν πρός τιμή του Μητροπολιτικό Ναό τῆς Θεσσαλονίκης. Ἡ ἁγιότητα τῆς μακαρίας του ψυχῆς φαίνεται καί ἀπό τήν "Ἐξομολογητική Εὐχή πρός τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον", τῆς ὁποίας παραθέτουμε ἀπόσπασμα:
"Παρθένε, Δέσποινα Θεοτόκε, ἡ τόν Θεόν Λόγον κατά σάρκα γεννήσασα. Οἶδα μέν, ὅτι οὐκ ἔστιν εὐπρεπές, οὐδέ ἄξιον, ἐμέ τόν οὕτω πανάσωτον, εἰκόνα καθορᾶν Σοῦ τῆς Ἁγνῆς, Σοῦ τῆς Ἀειπαρθένου· Σοῦ τό σῶμα καί ψυχήν ἐχούσης καθαρά καί ἀμόλυντα, ὀφθαλμοῖς μεμολυσμένοις ὁρᾶν καί χείλεσιν ἀκαθάρτοις καί βεβήλοις περιπτύσεσθαι ἤ παρακαλεῖν. Δίκαιον γάρ ἔστιν, ἐμέ τόν ἄσωτον, μισεῖσθε ὑπό τῆς Σῆς καθαρότητος. Πλήν, ἐπειδήπερ γέγονεν ὁ Θεός, Ὅν ἐγέννησας, ἄνθρωπος, ὅπως καλέση τούς ἁμαρτωλούς εἰς μετάνοιαν, θαρρῶν κἀγώ προσέρχομαί Σοι, μετά δακρύων δεόμενος.
Δέξαι μου τήν παροῦσαν τῶν πολλῶν καί χαλεπῶν πταισμάτων ἐξαγόρευσιν καί ταύτην προσάγαγε τῷ Μονογενεῖ Σου Υἱῷ καί Θεῷ, ἱκεσίαν ποιοῦσα, ὅπως γένηται ἵλεως τῇ ἀθλίᾳ μου καί ταλαιπώρῳ ψυχῇ. Διά γάρ τό πλῆθος τῶν ἀνομιῶν μου, κωλύομαι πρός Αὐτόν ἀτενῆσαι καί αἰτῆσαι συγχώρησιν. Διά τοῦτο Σέ προβάλλομαι πρέσβυν καί μεσίτην. Ὅτι πολλῶν ἀπολαύσας καί μεγάλων δωρεῶν παρά τοῦ πλαστουργήσαντός με Θεοῦ, ἀμνήμων τε πασῶν φανείς ὁ ἄθλιος καί ἀχάριστος, εἰκότως παρεσυνεβλήθην τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καί ὡμοιώθην αὐτοῖς.
Πτωχεύων ταῖς ἀρεταῖς· πλουτῶν τοῖς πάθεσι· αἰσχύνης πεπληρωμένος· παρρησίας θείας ἐστερημένος κατακεκριμένος ὑπό τοῦ Θεοῦ· θρηνούμενος ὑπό Ἀγγέλων· γελώμενος ὑπό δαιμόνων· μισούμενος παρά ἀνθρώπων· ἐλεγχόμενος ὑπό τοῦ συνειδότος· ὑπό τῶν πονηρῶν μου καταισχυνόμενος ἔργων· καί πρό θανάτου νεκρός ὑπάρχων· καί πρός τῆς Κρίσεως αὐτοκατάκριτος ὤν· καί πρό τῆς ἀτελευτήτου κολάσεως, αὐτοτιμώρητος τυγχάνων ὑπό τῆς ἀπογνώσεως.
Δι' ὅ δή, εἰς τήν Σήν καί μόνην καταφεύγω ἀντίληψιν, Δέσποινα Θεοτόκε, ὁ τῶν μυρίων ταλάντων ὀφειλέτης, ὁ ἀσώτως μετά πορνῶν τήν πατρικήν δαπανήσας οὐσίαν, ὁ πορνεύσας ὑπέρ τήν πόρνην, ὁ παρανομήσας ὑπέρ τόν Μανασσῆν, ὁ ὑπέρ τόν πλούσιον ἄσπλαχνος γεγονώς, ὁ λαίμαργος δοῦλος, τό τῶν πονηρῶν λογισμῶν δοχεῖον, ὁ τῶν αἰσχρῶν καί ρυπαρῶν λογισμῶν θησαυροφύλαξ, ὁ πάσης ἀγαθῆς ἐργασίας ἀλλότριος..."
Κυριακή Δ' Νηστειῶν
Ὁ ὅσ. Ἰωάννης τῆς Κλίμακος γεννήθηκε στήν Παλαιστίνη, περίπου τό ἔτος 523. Σέ ἡλικία 16 ἐτῶν ἀσπάσθηκε τόν μοναχικό βίο στήν Μονή Σινᾶ, "γενόμενος εἰς τόν Θεόν θυσία ἱερωτάτη". Μετά ἀπό κοινοβιακή ζωή 19 ἐτῶν καί ἀφοῦ ἀναδείχθηκε Ἡγούμενος τῆς Μονῆς, ἀναχώρησε στήν Σκήτη τοῦ Θωλᾶ καί ἔμεινε ἐκεῖ ἀγωνιζόμενος ἄλλα 40 ἔτη. Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό ἔτος 603. Στήν Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἔμεινε μέ τήν προσωνυμία "τῆς Κλίμακος", τῶν τριάντα δηλαδή λόγων πού ἔγραψε "περί Μοναχικῆς Πολιτείας, ἕκαστος τῶν ὁποίων ἀναφέρεται εἰς μίαν ἀρετήν καί ἀπό τῶν πρακτικῶν ἐπί τάς θεωρητικάς προχωρῶν, ἀναβιβάζει τόν ἄνθρωπον, ὡς διά βαθμίδων τινῶν, εἰς τόν οὐρανόν".
Τό πλῆθος τῶν σωζομένων καλλιτεχνικῶν χειρογράφων τῆς "Κλίμακος" πού ἔφθασαν μέχρι τήν ἐποχή μας καί οἱ ἀλλαπέλληλες ἐκδόσεις της "διά τοῦ τύπου", μαρτυροῦν τήν ἀξία της καί τό ἐνδιαφέρον τοῦ ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ. Διότι, ἄν καί ἀπευθύνεται κυρίως στούς μοναχούς, ἀνέκαθεν ὑπῆρξε ἀγαπημένο ἐντρύφημα καί τῶν "ἐν τῷ κόσμῳ" ἀγωνιζομένων Χριστιανῶν, ἀφοῦ τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ ἰσχύει γιά ὅλους, οἱ ἐντολές Του ἀπευθύνονται σέ ὅλους καί ἡ μετοχή στήν Βασιλεία Του εἶναι ὁ κοινός στόχος καί ὁ τελικός σκοπός καί προορισμός ὅλων τῶν μελῶν τοῦ Ἑνός καί Μόνου Σώματός Του, τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας Του.
Κυριακή Ε' Νηστειῶν
Ἡ ὁσ. Μαρία ἦταν Αἰγυπτιακῆς καταγωγῆς καί ἀπό τήν ἡλικία τῶν 12 ἐτῶν ἐργάσθηκε στήν Ἀλεξάνδρεια τό "θεομίσητον ἐπάγγελμα" τῆς πόρνης. Μετά ἀπό 17 χρόνια ἀσώτου βίου, ἀπό περιέργεια ἦρθε στά Ἱεροσόλυμα, κατά τήν Ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ὅμως ἐκεῖ "ἐδόθη εἰς πᾶν εἶδος ἀκολασίας καί ἀτοπημάτων καί πολλούς ἔσυρεν εἰς τόν βυθόν τῆς ἀπωλείας". Ὅταν ὅμως θέλησε νά μπεῖ στόν Ναό τῆς Ἀναστάσεως, αἰσθάνθηκε "τρίς καί τετράκις" ἀόρατη δύναμη νά τήν ἐμποδίζει καί τότε πῆρε τήν ἀπόφαση τῆς μετανοίας καί - ἀφοῦ ἐξομολογήθηκε - ἔφυγε στήν ἔρημο "πέραν τοῦ Ἰορδάνου". Ἐκεῖ τήν βρῆκε, κατ' οἰκονομία Θεοῦ, μετά ἀπό 47 χρόνια ἀσκήσεως καί μετανοίας ὁ Ἀββᾶς Ζωσιμᾶς. Στόν εὐλογημένο αὐτό Ἱερομόναχο (ὁ ὁποῖος τήν κοινώνησε καί τήν κήδευσε), ὀφείλεται ἡ διάσωση τοῦ Βίου της, τόν ὁποῖο κατέγραψε ὁ ἅγ. Σωφρόνιος Πατριάρχης Ἱερο-σολύμων.Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τήν μνήμη της τήν 1η Ἀπριλίου καί τήν Ε' Κυριακή τῶν Νηστειῶν. Ἡ δεύτερη αὐτή ἡμέρα μνήμης τοποθετήθηκε στό τέλος τῆς ἀγωνιστικῆς περιόδου τῆς Νηστείας, διότι τό παράδειγμα τῆς μετανοίας της πρέπει νά ἠχήσει σάν "κώδων πνευματικοῦ συναγερμοῦ", στίς συνειδήσεις τῶν ἀμελῶν καί ραθύμων ἁμαρτωλῶν.
"Ἄριστα ἐντεταγμένη εἰς τόν κύκλον τῆς Μεγ. Τεσσαρακοστῆς - γράφει ὁ Καθηγητής Εὐάγγ. Θεοδώρου - ἡ ἰδιαιτέρως ἐπισημαινομένη ὑπό τῶν ἀσμάτων Ε' Ἑβδομάς τῶν Νηστειῶν, εἰς τήν ὁποίαν ἡ μετάνοια καί ἡ ἐξ' αὐτῆς κατάνυξις, ἐξυμνεῖται κατ' ἀριστοτεχνικόν ὄντως τρόπον...Ἡ ἐκδήλωσις τοῦ πνεύματος τῆς μετανοίας, δέν κορυφοῦται μόνον κατά τόν Ὄρθρον τῆς Πέμπτης διά τοῦ Μεγάλου Κανόνος, ἀλλά καί κατά τήν Ε' Κυριακήν τῶν Νηστειῶν, ἥτις εἶναι ἀφιερωμένη εἰς τήν μετάνοιαν τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ - τό ὁποῖον, ὅπως τονίζει τό Ἀποστολικόν ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας (Ἑβρ. 9, 11 - 14), καθαρίζει "τήν συνείδησιν ἡμῶν ἀπό νεκρῶν ἔργων" - ὡς καί τό λουτρόν τῶν δακρύων τῆς μετανοίας, ἀνέδειξαν ἐκ τῆς πρώην ἁμαρτωλῆς τήν ἀξιοθαύμαστον ἀσκήτριαν, λιποῦσα ἡμῖν ἐξαίρετον παράδειγμα μετανοίας".
Συμπεράσματα
Ἀπό τά προηγούμενα προκύπτει, ὅτι ὁ "προκείμενος" ἀγώνας τῶν Ὀρθοδόξων πιστῶν, εἶναι δύο κατευθύνσεων, ἐσωτερικός καί ἐξωτερικός. Προηγεῖται ὁ ἐσωτερικός ἀγώνας γιά τήν κάθαρση τοῦ "ἔσω ἀνθρώπου" ἀπό τά πάθη, ἕπεται ὁ φωτισμός τῆς ψυχῆς ἀπό τήν Χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἀκολουθεῖ ὁ ἐξωτερικός ἀγώνας κατά τῶν αἱρέσεων (καί ὄχι κατά τῶν αἱρετικῶν), ὅταν χρειασθεῖ καί ὅποτε ζητηθεῖ. Λέγεται αὐτό διότι πολλοί ἐμφανίζονται αὐτόκλητοι στόν ἀγῶνα αὐτό. Ὅμως λ.χ. ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Σιναϊτης, ὁ μεγάλος αὐτός διδάσκαλος τῆς νοερᾶς προσευχῆς κατά τόν 14ο αἰ., ἄφησε στόν Ἱερό Παλαμᾶ τόν ἀγώνα "ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων" καί ὁ ἴδιος ἔφυγε ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος καί πῆγε στήν Βουλγαρία, ὅπου ἀντί νά πολεμήσει γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς νοερᾶς προσευχῆς, πολέμησε γιά τήν διάδοσή της. Τό ζητούμενο λοιπόν εἶναι ἄν εἴμεθα ὅπως μᾶς θέλει ὁ Θεός ἤ ὅπως μᾶς θέλει τό θέλημά μας. Δηλαδή, γιά νά ἀκολουθήσουμε τήν διδακτική δομή τοῦ Τριωδίου:
· Κατέχουμε στό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας τήν θέση τοῦ Τελώνη ὁ ὁποῖος θρηνεῖ γιά τίς ἁμαρτίες του ἤ τοῦ Φαρισαίου ὁ ὁποῖος καυχᾶται γιά τίς ἀρετές του;
· Κατέχουμε τήν θέση τοῦ μετανοοῦντος καί ἐπιστρέφοντος στόν Θεό Πατέρα Ἀσώτου ἤ τήν θέση τοῦ πρεσβυτέρου ἀδελφοῦ, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του "ριγμένο" ἀπό τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀδελφοῦ του;
· Θρηνοῦμε κρούοντες τήν θύρα τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ, γιά νά μᾶς φωτίσει τό σκότος ἤ ἐπιδιδόμεθα στόν... διαφωτισμό τῶν ἄλλων;
· Μήπως ἀσχολούμεθα περισσότερο μέ τά "Μυστήρια" τῶν ἄλλων καί καθόλου ἤ ἐλάχιστα μέ τήν συμμετοχή μας στά Μυστήρια τῆς Μητρός μας Ἐκκλησίας καί δή στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας;...
· Μήπως ἡ σχέση μας μέ τήν Ἐκκλησία εἶναι προσωπολατρεία ἑνός πνευματικοῦ πατέρα; Καταδικάζοντας αὐτή τήν νοσηρή κατάσταση ὁ Ἱερός Παλαμᾶς γράφει: "Μηδέ προσώποις τόν Χριστιανισμόν, ἀλλ' ἀληθείᾳ καί ἀκριβείᾳ Πίστεως χαρακτηρίζεσθαι μεμυήμεθα".
· Μήπως, τέλος, ἔχουμε τήν ἐντύπωση, ὅτι τό μέλλον τῆς Ἐκκλησίας βρίσκεται στά μέγαρα καί τήν ἐπισημότητα; Σ' αὐτό τό σημεῖο κρίνεται ἀναγκαία ἡ παράθεση τῆς σκέψεως τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, κορυφαίου θεολόγου τοῦ 20ου αἰ. καί Πανεπιστημιακοῦ Καθηγητή.
"Πολύ συχνά τό μέτρο τῆς ἀληθείας εἶναι ἡ μαρτυρία τῆς μειοψηφίας. Εἶναι δυνατό νά εἶναι Καθολική Ἐκκλησία τό "μικρόν ποίμνιον". Ἴσως ὑπάρχουν περισσότεροι ἑτερόδοξοι παρά Ὀρθόδοξοι. Εἶναι δυνατό νά ἐξα-πλωθοῦν οἱ αἱρετικοί παντοῦ καί νά καταλήξη ἡ Ἐκκλησία στό περιθώριο τῆς Ἱστορίας ἤ νά ἀποσυρθῆ στήν ἔρημο. Αὐτό συνέβη κατ' ἐπανάληψι στήν Ἱστορία καί εἶναι πολύ πιθανό νά συμβῆ καί πάλι...
Τήν Ἐκκλησία μέσα στούς αἰώνες τήν γνωρίσαμε ὀργανωμένη σέ Πατριαρχεία, σέ Συνόδους· τήν ταυτήσαμε μέ τήν ὀργάνωσή Της αὐτή, ξεχνῶντας ὅτι κατά τήν διάρκεια τῶν αἱρέσεων, ἡ ὀργάνωση αὐτή χανόταν γιά τούς Ὀρθοδόξους καί γινόταν τό ὅπλο τῆς κακοδοξίας ἐναντίον τους. Ὅμως στούς ἀποκαλυπτικούς καιρούς πού ζοῦμε, ἔχουμε ἀφήσει πιά πίσω τήν Ἱστορία καί μπήκαμε στήν ἐσχατολογία. Ἡ πνευματική μας ἐπιβίωση ἐξαρτάται ἀπό τήν συνειδητοποίηση αὐτοῦ τοῦ γεγονότος. Ἔπεσαν πιά ὅλα τά ἱστορικά μας ἀντερείσματα. Ἡ ἀποστασία ἄλλαξε τούς ποιμένες σέ λύκους καί ἡ ὀργανωμένη Ἐκκλησία πού ξέραμε εἶναι πιά σήμερα ἀγέλη λύκων καί θάνατος προβάτων. Ὁ διάβολος εἶναι πιά λυμένος. Γιά νά ἐπιβιώσουμε πρέπει νά δοῦμε τήν Ἐκκλησία στήν μυστική Της καί μυστηριακή Της οὐσία, γυμνωμένη ἀπό τήν διοικητική Της ὀργάνωση πού γνωρίσαμε στήν Ἱστορία...
Ἡ διαδικασία αὐτή εἶναι ἤδη ἀπά δεκαετίες γνωστή στήν Ρωσία. Ἡ λεγόμενη "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν", δέν εἶχε καμμία ἐξωτερική ὁμοιότητα μέ τίς ὀργανωμένες Ἐκκλησίες πού ξέρουμε καί μόνον μέ τίς Ἐκκλησίες τῶν μεγάλων διωγμῶν ἔμοιαζε μέχρι τήν ἀπό λίγα χρόνια. Ἡ κατάστασις αὐτή πού ἐπικρατοῦσε στήν Ρωσία σιγά - σιγά γενικεύεται παντοῦ... Ὀρθόδοξοι Ἐπίσκοποι ἐλάχιστοι, διάσπαρτοι στόν κόσμο, κρυμμένοι καί ἄγνωστοι στούς πολλούς. Ἱερεῖς μετρημένοι θά ἐκτελοῦν ἀποστολικές περιοδείες ἀπό πόλη σέ πόλη, ἀπό ἐνορία σέ ἐνορία, ἀπό χώρα σέ χώρα, ἀνακουφίζοντας τίς πνευματικές ἀνάγκες τῶν πιστῶν καί ἑνώνοντάς τους ὅλους, γνωστούς καί ἀγνώστους μεταξύ τους, μέ τούς ἄφθαρτους δεσμούς τοῦ Ἀναστημένου Σώματος καί Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, μνημονεύοντας "πάσης Ἐπισκοπῆς Ὀρθοδόξων", γιά νά μήν προδίδεται ὁ πλησιέστερος ἀληθινός Ἐπίσκοπος ἤ καί ἀπό πραγματική ἄγνοια γιά τό πού βρίσκεται ἀληθινός Ἐπίσκοπος...
Τό συνηθισμνένο λοιπόν ἐρώτημα, "καλά, νά φύγουμε ἀπό τόν Οἰκουμενισμό, ἀλλά σέ ποιά Ἐκκλησία νά πᾶμε;" δέν ἔχει τήν θέση του σήμερα. Γιατί δέν πρόκειται νά πᾶμε πουθενά, ἀλλά νά μείνουμε στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, στήν Ἐκκλησία τῶν Πατέρων· νά ἀρνηθοῦμε τίς παραποιήσεις καί νά μείνουμε στήν ἀλήθεια πού ἀπό ἀπαλῶν ὀνύχων γνωρίσαμε, ἀλλά δυσκολευόμεστε πιά ν' ἀναγνωρίσουμε σ' αὐτό πού μᾶς λέγουν ὅτι εἶναι δῆθεν Ἐκκλησία. Αὐτή τήν ἄρνηση τοῦ ψεύδους καί τῶν παραποιήσεων, θά τήν πραγματοποιήσουμε ἐκεῖ πού βρισκόμαστε, διακόπτοντας ἁπλᾶ κάθε κοινωνία μαζί της...
Τό καθῆκον τῆς ὑπακοῆς παύει, ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος παρεκκλίνη ἀπό τόν καθολικό κανόνα καί ὁ λαός ἔχει δικαίωμα νά τόν κατηγορήση, ἀκόμη δέ καί νά τόν καθαιρέση..." (Γ. Φλωρόφσκυ, "Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοσις", Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 71, 75).
Γιά τήν ταύτιση ἀληθείας καί Ἐκκλησίας ὁ Ἱερός Παλαμᾶς λέγει: "Καί γάρ οἱ τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας τῆς ἀληθείας εἰσί· καί οἱ μή τῆς ἀληθείας ὄντες, οὐδέ τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας εἰσί...Μηδέ γάρ προσώποις τόν Χριστιανισμόν, ἀλλ' ἀληθείᾳ καί ἀκριβείᾳ Πίστεως χαρακτηρίζεσθαι μεμυήμεθα" (ΕΠΕ, τ. 3, σελ. 308).
Κατά τόν Ἅγιο δηλαδή, χαρακτηριστικό γνώρισμα τῆς παρουσίας τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι τά πρόσωπα, ἀλλά ἡ ἀλήθεια καί ἡ ἀκρίβεια τῆς Πίστεως. Ἐκεῖ πού εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἐκεῖ εἶναι καί ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.
Ἐπιθυμῶ κατ' ἀρχήν νά ἐκφράσω τήν εὐχαριστία μου πρός τόν "ἐν Τριάδι" προσκυνούμενο Ἅγιο Θεό, διότι ἐπέτρεψε νά πραγματοποιοῦμε σήμερα αὐτή τήν πνευματική ἐκδήλωση, "ὑπό τήν σκέπην" τοῦ ἁγ. Δημητρίου, ὁ ὁποῖος μᾶς φιλοξενεῖ στό Ναό του.
Ἐπιθυμῶ στή συνέχεια νά εὐχαριστήσω τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας, διότι μοῦ ἔκανε τήν τιμή νά μοῦ ἀναθέση γιά τέταρτη συνεχή χρονιά τήν ὁμιλία τῆς Ἑορταστικῆς Συνάξεως γιά τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.
Ἐπιθυμῶ, ἀκόμη, νά εὐχαριστήσω τούς Σεβαστούς Πατέρες πού παρίστανται, ἀλλά καί ὅλους ἐσᾶς, ἀγαπητοί ἀδελφοί καί ἀδελφές, τούς "ἐγγύς καί μακράν", διότι προσθέσατε κόπο στόν κόπο σας καί συμμετέχετε σ' αὐτή τήν πνευματική τράπεζα.
Κατά τήν Α' Κυριακή τῶν Νηστειῶν, κατά τήν ὁποία τιμᾶται ἡ νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας κατά τῶν παντοειδῶν αἱρέσεων καί ἡ ἀναστήλωσις τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων, ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ νά τοποθετηθοῦμε ἀπέναντι στόν ἀγῶνα Της καί ἀπέναντι στήν εὐθύνη τῆς συμμετοχῆς μας στόν ἀγῶνα αὐτό.
Σέ κάθε ἐποχή ἡ Ἐκκλησία δίδει τόν ἀγῶνα Της: Λ.χ.
· Τόν 1ο, 2ο καί 3ο αἰ. κατά τῶν διωκτῶν εἰδωλολατρῶν, μέ προμάχους τῆς Πίστεως τούς Ἁγίους Μάρτυρες καί Ὁμολογητές·
· Τόν 4ο αἰ. κατά τοῦ Ἀρειανισμοῦ, μέ προμάχους τόν Μέγα Ἀθανάσιο καί τούς Καππαδόκες Πατέρες·
· Τόν 5ο αἰ. κατά τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Κύριλλο Ἀρχιεπ. Ἀλεξανδρείας·
· Τόν 7ο καί τόν 8ο αἰ. κατά τῆς Εἰκονομαχίας, μέ προμάχους τόν Ἱερό Δαμασκηνό, τόν ἅγ. Ταράσιο Πατριάρχη ΚΠόλεως καί τούς Στουδίτες Πατέρες·
· Τόν 9ο αἰ. κατά τῶν ἐπεκτατικῶν τάσεων τῆς Ρωμαϊκῆς ἔναντι τῶν ἄλλων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, μέ πρόμαχο τόν Μέγα Φώτιο·
· Τόν 14ο αἰ. κατά κακοδοξιῶν τῆς Παπικῆς Ἐκκλησίας, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ·
· Τόν 15ο αἰ. κατά τοῦ ἑνωτικοῦ λεγομένου πνεύματος μέ τήν αἱρετική Παπωσύνη, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Μάρκο τόν Εὐγενικό·
· Στούς τέσσερεις αἰῶνες τῆς Τουρκοκρατίας κατά τοῦ κινδύνου τοῦ ἐξισ-λαμισμοῦ, μέ προμάχους τούς Ἁγίους Νεομάρτυρες καί Διδασκάλους τοῦ Γένους, τόν ἅγ. Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό καί τήν ὁσ. Φιλοθέη τήν Ἀθηναία·
· Τόν 20ο αἰ. κατά τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, μέ πρόμαχο τόν ἅγ. Ματθαῖο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν.
Ἕνας ἀγώνας ὅμως, ὅπως εἶναι εὐνόητο, γιά νά διεξαχθεῖ, δέν χρειάζεται μόνο Στρατηγούς (αὐτοί σέ κάθε ἐποχή εἶναι Ὀρθόδοξοι Ἐπίσκοποι)· οὔτε μόνο Συνταγματάρχες καί Λοχαγούς (αὐτοί εἶναι οἱ Ὀρθόδοξοι Πρεσβύτεροι καί Διάκονοι)· χρειάζεται κυρίως στρατιώτες (καί αὐτοί εἶναι ὅλοι οἱ πιστοί, ἀνεξαρτήτως θέσεως στήν ἱεραρχία τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας). Οἱ στρατιώτες λοιπόν τῶν ὁμολογιακῶν ἀγώνων τῆς Ἐκκλησίας, ὅλοι μας δηλαδή, ἔχουμε ἐκπαιδευτές τούς Ἁγίους πού ἀγωνίσθηκαν γιά τήν Πίστι, οἱ ὁποῖοι ὅμως προηγουμένως ἀγωνίσθηκαν γιά τήν πνευματική τους τελείωση.
Ἄς μήν λησμονοῦμε, ὅτι στήν "ἐν Χριστῷ" ζωή τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καί τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, προηγήθηκε ἡ ἄσκησις στό σπήλαιο τοῦ Πόντου καί ἀκολούθησαν οἱ ἀγῶνες κατά τῶν Ἀρειανῶν καί τῶν Πνευματομάχων. Τό ἴδιο ἰσχύει καί στόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ· προηγήθηκε ἡ βίωση καί ἐργασία τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί μετά ἀκολούθησε ὁ ἀγῶνας γιά τήν ὑπεράσπισή της.
Γιά τόν λόγο αὐτό διάλεξα γιά θέμα τῆς σημερινῆς πτωχῆς μου παρουσίας ἐνώπιόν σας, τήν "Πορεία πρός τό Πάσχα μέ ὁδηγούς τόν ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τούς Ἁγίους τοῦ Τριωδίου".
Τό Τριώδιο μέ τούς Ἁγίους του μοιάζει μέ ἕναν ἀνθισμένο κήπο· καί ὅπως εἶναι δύσκολο νά διαλέξει κανείς τό ὡραιότερο ἄνθος, ἔτσι εἶναι δύσκολο νά ξεχωρίσει κανείς τόν μεγαλύτερο Ἅγιο. Ἐπειδή, ὅμως, ὁ χρόνος μιᾶς ὁμιλίας εἶναι ἀσφαλῶς περιορισμένος, θά ἀκολουθήσω τήν διάκριση πού ἔκανε ἡ Ἴδια ἡ Ἐκκλησία, ἀφιερώνοντας τρεῖς Κυριακές τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς σέ ἱσάριθμους Ἁγίους (στούς ἅγ. Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ἅγ. Ἰωάννη τῆς Κλίμακος καί ἁγ. Μαρία τήν Αἰγυπτία), κάνοντας μία μικρή προσθήκη εὐλαβείας, μιά ἀναφορά στούς Ἁγίους 40 Μάρτυρες (διότι ἡ μνήμη τους συμπίπτει πάντα μέσα στήν Τεσσαρακοστή).
Εἰσαγωγικά θά ἤθελα νά ἐπαναλάβω αὐτό πού κατ' ἐπανάληψη ἔχω πεῖ στό παρελθόν. "Ἕναν Ἅγιο, μόνον ἕνας ἄλλος Ἅγιος μπορεῖ νά τόν παρουσιάσει· διότι οἱ Ἅγιοι ἀντιλαμβάνονται τούς Ἁγίους, ὅπως οἱ μαθη-ματικοί τούς μαθηματικούς, οἱ γιατροί τούς γιατρούς καί οἱ νομικοί τούς νομικούς. Λ.χ. τόν Μέγα Ἀντώνιο βιογραφεῖ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος· τόν Μέγα Βασίλειο ὁ Ἱερός Γρηγόριος, ὁ ἅγ. Ἀμφιλόχιος καί ὁ ὅσ. Ἐφραίμ ὁ Σύρος· καί τόν ἁγ. Παλαμᾶ ὁ ἅγ. Φιλόθεος ὁ Κόκκινος, Πατριάρχης ΚΠόλεως. Αὐτό εἶναι φυσικό, διότι οἱ Ἁγιοπνευματικές ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων εἶναι κοινές καί οἱ ἁγιαστικές μέθοδοι ἴδιες, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἐποχή" (κατά τόν Μητροπ. Ναυπάκτου Ἱερόθερο Βλάχο). Ἔτσι σήμερα ἐγώ ἁπλᾶ θά μεταφέρω στήν ἀγάπη σας, ὅσα ἔγραψαν Ἅγιοι γιά τούς Ἁγίους στούς ὁποίους θά ἀναφερθοῦμε.
Οἱ Ἅγιοι 40 Μάρτυρες
Ἄς ἀρχίσουμε τήν περιήγησή μας στό Ἁγιολόγιο τοῦ Τριωδίου μέ τούς Ἁγίους 40 Μάρτυρες, τῶν ὁποίων τήν μνήμη ἑορτάσαμε χθές.
Οἱ Ἅγιοι 40 Μάρτυρες (4ος αἰ.) ἦσαν στρατιώτες κατά τήν βασιλεία τοῦ Λικινίου καί μαρτύρησαν στή Σεβάστεια τῆς Ἀρμενίας. Ἀρχικά φυλακίσθηκαν, στή συνέχεια τούς συνέτριψαν τά στόματα μέ πέτρες καί τελικά καταδικάστηκαν νά διανυκτερεύσουν στά παγωμένα νερά τῆς παρακείμενης λίμνης. (Ἡ λίμνη ἦταν - σήμερα ἔχει ἀποξηρανθεῖ - σέ ὑψόμετρο 940 μ. καί ἡ πόλη σέ ὑψόμετρο 1.300· τόν χειμῶνα ἡ μέση θερμοκρασία στήν περιοχή εἶναι -25 βαθμοί !). Μάλιστα, γιά νά γίνει τό μαρτύριό τους πιό φοβερό, ὑπῆρχε ἀναμμένη φωτιά στήν ὄχθη καί ζεστό λουτρό, γιά νά προκαλεῖ τήν ἀνθρώπινη φύση τους.
Οἱ Μάρτυρες μπῆκαν στήν λίμνη μέ τό σύνθημα, "δριμύς ὁ χειμών, γλυκύς ὁ Παράδεισος". Ὅλοι ἄντεξαν τό μαρτύριο ἐκτός ἀπό ἕνα πού ὑπέκυψε στόν πειρασμό καί βγῆκε, ἀλλά ἐνῶ βάδιζε πρός τό λουτρό ξεψύχησε. Ὁ Μέγας Βασίλειος νά πῶς περιγράφει τά αἰσθήματα τῶν λοιπῶν 39 στρατιωτῶν: "Μία ἧν πάντων εὐχή: "Τεσσαράκοντα εἰσήλθομεν εἰς τό στάδιον, οἱ τεσσαράκοντα στεφανωθείημεν, Δέσποτα· μή λείψῃ τῷ ἀριθμῷ μηδέ εἷς· τίμιος ἔστιν, ὅν ἐτίμησας τῇ νηστείᾳ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν, δι' οὗ νομοθεσία εἰσῆλθεν εἰς τόν κόσμον" (Πατρολογία Μιγνίου· 31, 520). Ταυτό-χρονα ὁ δεσμοφύλακας Ἀγλάϊος εἶδε θέαμα ἐξαίσιο καί φοβερό: 40 στεφάνια νά κατεβαίνουν ἀπό τόν οὐρανό· καί τά μέν 39 στάθηκαν στίς κεφαλές τῶν Ἁγίων, τό δέ 40ό "αἰωρεῖτο εἰς τόν ἀέρα καί ἐφαίνετο μή ἔχων τόπον νά σταθῆ". Τό ὅραμα αὐτό τόν ἔπεισε γιά τήν ἀλήθεια τῆς πίστεως τῶν Μαρτύρων καί μπῆκε μαζί τους στήν λίμνη.
Τό ἑπόμενο πρωϊ διέταξε ὁ Ἡγεμόνας Ἀγρίκολας νά βγάλουν ἀπό τήν λίμνη τά σώματα τῶν Μαρτύρων, νά τούς συντρίψουν τά σκέλη καί νά τά κάψουν στήν ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Ἅλυ. Ἐκτελῶντας τήν διαταγή του οἱ στρατιῶτες, βρῆκαν τό μ. Μελίτωνα ζωντανό καί ἐπειδή ἦταν νεαρός καί γιός μονογενής μιᾶς χήρας, λυπήθηκαν τήν μητέρα του καί τῆς τόν ἔδωσαν "μήπως ζήσει". Καί ἐνῶ μετέφεραν μέ ἅμαξες τά Μαρτυρικά Λείψανα γιά νά καοῦν, εἶδαν - ὦ τοῦ ψυχικοῦ μεγαλείου τῆς Χριστιανῆς μητέρας! - τήν χήρα νά τρέχει μέ τόν γιό της φορτωμένο στήν πλάτη λέγοντας: "Πήγαινε καί σύ, παιδί μου, μέ τούς συστρατιώτες σου, γιά νά μήν μείνεις ἀστεφάνωτος"!
Κυριακή Β' Νηστειῶν
Ὁ Ἱερός Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς γεννήθηκε στήν ΚΠόλη τό 1296, ἀπό γονεῖς εὐγενεῖς (ὁ πατέρας του Κωνσταντῖνος ἦταν Συγκλητικός τοῦ Αὐτοκράτορα Ἀνδρονίκου Β' τοῦ Παλαιολόγου, ἀλλά "πρωτίστως καί προηγουμένως" ἕνας ἐργάτης τῆς καρδιακῆς προσευχῆς μέσα στόν κόσμο"). Ἦταν μόλις 7 ἐτῶν ὅταν κοιμήθηκε ὁ πατέρας του καί τήν ἀνατροφή καί παιδεία του ἀνέλαβε ὁ ἴδιος ὁ Αὐτοκράτορας. Παρακολούθησε ἀνώτερες σπουδές Γραμματικῆς, Ρητορικῆς, Φυσικῆς καί Λογικῆς (μέ εἰδίκευση στόν Ἀριστοτέλη), ἀλλά ἀντί νά ἀκολουθήσει τό πολιτικό στάδιο καί νά διαπρέψει στόν στίβο τῶν κρατικῶν ὑποθέσεων, μόνασε σέ ἡλικία 20 ἐτῶν μέ ὅλη του τήν οἰκογένεια. Τήν Ἄνοιξη τοῦ 1317 ἔφθασε στό Ἅγιο Ὄρος καί ὑποτάχθηκε στόν ἀσκητή Νικόδημο, ἀπό τόν ὁποῖο διδάχθηκε τήν νοερά προσευχή. Ἀσκούμενος δέχθηκε τό δῶρο τῆς θεολογίας καί ἀξιώθηκε Ἁγιοπνευματικῶν καταστάσεων. Γιά ἕνα διάστημα ἡγουμένευσε στήν Μονή Ἐσφιγμένου.
Ἀναδείχθηκε Πρόμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, ὅταν ὁ αἱρετικός Βαρλαάμ ὁ Καλαβρός, μέ τήν πολεμική του κατά τοῦ Ἡσυχασμοῦ, προσπάθησε νά νοθεύσει τήν Ὀρθόδοξη Πίστη μέ Παπικές δοξασίες. Γιά τίς Ὀρθόδοξες θέσεις του διώχθηκε ἀπό τόν ἀθεολόγιτο Πατριάρχη Ἰωάννη ΙΔ' τόν Καλέκα (γιά τόν ὁποῖο ἔγραψε,"πᾶς ὁ περί τοῦ δόγματος λόγος, σκήψίς ἐστιν, ἐξευρημένη πρός ἐπίκρυψιν τοῦ μισεῖν τούς τήν εἰρήνην ποθοῦντας"· Ἐπιστολή πρός Φιλόθεον, φ. 172 β), "καταδικάσθηκε" ἀπό "Σύνοδο" καί φυλακίσθηκε. Ὅταν ἀναγνωρίσθηκε ἡ Ὀρθοδοξία τῶν θέσεών του, ἀποκαταστάθηκε καί χειροτονήθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Κατέλειπε σημαντικό θεολογικό συγγραφικό ἔργο, τό ὁποῖο τόν κατατάσει στήν χορεία τῶν Μεγάλων τῆς Ἐκκλησίας Ἱεραρχῶν καί Θεολόγων.
Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 1359, ἀφοῦ ἀξιώθηκε ἐμφανίσεως τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος τόν κάλεσε "πρός αὐτόν, ὡς ὁμότροπον καί ἀγαπητόν καί συγκάτοικον". Ἡ ἁγιότητά του διακηρύχθηκε Συνοδικά ἐπί πατριαρχείας τοῦ μαθητή του ἁγ. Φιλοθέου τοῦ Κόκκινου, ἑννέα μόλις χρόνια μετά τήν ὁσιακή του κοίμηση. Τά Λείψανά του φυλάσσονται στόν πρός τιμή του Μητροπολιτικό Ναό τῆς Θεσσαλονίκης. Ἡ ἁγιότητα τῆς μακαρίας του ψυχῆς φαίνεται καί ἀπό τήν "Ἐξομολογητική Εὐχή πρός τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον", τῆς ὁποίας παραθέτουμε ἀπόσπασμα:
"Παρθένε, Δέσποινα Θεοτόκε, ἡ τόν Θεόν Λόγον κατά σάρκα γεννήσασα. Οἶδα μέν, ὅτι οὐκ ἔστιν εὐπρεπές, οὐδέ ἄξιον, ἐμέ τόν οὕτω πανάσωτον, εἰκόνα καθορᾶν Σοῦ τῆς Ἁγνῆς, Σοῦ τῆς Ἀειπαρθένου· Σοῦ τό σῶμα καί ψυχήν ἐχούσης καθαρά καί ἀμόλυντα, ὀφθαλμοῖς μεμολυσμένοις ὁρᾶν καί χείλεσιν ἀκαθάρτοις καί βεβήλοις περιπτύσεσθαι ἤ παρακαλεῖν. Δίκαιον γάρ ἔστιν, ἐμέ τόν ἄσωτον, μισεῖσθε ὑπό τῆς Σῆς καθαρότητος. Πλήν, ἐπειδήπερ γέγονεν ὁ Θεός, Ὅν ἐγέννησας, ἄνθρωπος, ὅπως καλέση τούς ἁμαρτωλούς εἰς μετάνοιαν, θαρρῶν κἀγώ προσέρχομαί Σοι, μετά δακρύων δεόμενος.
Δέξαι μου τήν παροῦσαν τῶν πολλῶν καί χαλεπῶν πταισμάτων ἐξαγόρευσιν καί ταύτην προσάγαγε τῷ Μονογενεῖ Σου Υἱῷ καί Θεῷ, ἱκεσίαν ποιοῦσα, ὅπως γένηται ἵλεως τῇ ἀθλίᾳ μου καί ταλαιπώρῳ ψυχῇ. Διά γάρ τό πλῆθος τῶν ἀνομιῶν μου, κωλύομαι πρός Αὐτόν ἀτενῆσαι καί αἰτῆσαι συγχώρησιν. Διά τοῦτο Σέ προβάλλομαι πρέσβυν καί μεσίτην. Ὅτι πολλῶν ἀπολαύσας καί μεγάλων δωρεῶν παρά τοῦ πλαστουργήσαντός με Θεοῦ, ἀμνήμων τε πασῶν φανείς ὁ ἄθλιος καί ἀχάριστος, εἰκότως παρεσυνεβλήθην τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καί ὡμοιώθην αὐτοῖς.
Πτωχεύων ταῖς ἀρεταῖς· πλουτῶν τοῖς πάθεσι· αἰσχύνης πεπληρωμένος· παρρησίας θείας ἐστερημένος κατακεκριμένος ὑπό τοῦ Θεοῦ· θρηνούμενος ὑπό Ἀγγέλων· γελώμενος ὑπό δαιμόνων· μισούμενος παρά ἀνθρώπων· ἐλεγχόμενος ὑπό τοῦ συνειδότος· ὑπό τῶν πονηρῶν μου καταισχυνόμενος ἔργων· καί πρό θανάτου νεκρός ὑπάρχων· καί πρός τῆς Κρίσεως αὐτοκατάκριτος ὤν· καί πρό τῆς ἀτελευτήτου κολάσεως, αὐτοτιμώρητος τυγχάνων ὑπό τῆς ἀπογνώσεως.
Δι' ὅ δή, εἰς τήν Σήν καί μόνην καταφεύγω ἀντίληψιν, Δέσποινα Θεοτόκε, ὁ τῶν μυρίων ταλάντων ὀφειλέτης, ὁ ἀσώτως μετά πορνῶν τήν πατρικήν δαπανήσας οὐσίαν, ὁ πορνεύσας ὑπέρ τήν πόρνην, ὁ παρανομήσας ὑπέρ τόν Μανασσῆν, ὁ ὑπέρ τόν πλούσιον ἄσπλαχνος γεγονώς, ὁ λαίμαργος δοῦλος, τό τῶν πονηρῶν λογισμῶν δοχεῖον, ὁ τῶν αἰσχρῶν καί ρυπαρῶν λογισμῶν θησαυροφύλαξ, ὁ πάσης ἀγαθῆς ἐργασίας ἀλλότριος..."
Κυριακή Δ' Νηστειῶν
Ὁ ὅσ. Ἰωάννης τῆς Κλίμακος γεννήθηκε στήν Παλαιστίνη, περίπου τό ἔτος 523. Σέ ἡλικία 16 ἐτῶν ἀσπάσθηκε τόν μοναχικό βίο στήν Μονή Σινᾶ, "γενόμενος εἰς τόν Θεόν θυσία ἱερωτάτη". Μετά ἀπό κοινοβιακή ζωή 19 ἐτῶν καί ἀφοῦ ἀναδείχθηκε Ἡγούμενος τῆς Μονῆς, ἀναχώρησε στήν Σκήτη τοῦ Θωλᾶ καί ἔμεινε ἐκεῖ ἀγωνιζόμενος ἄλλα 40 ἔτη. Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό ἔτος 603. Στήν Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἔμεινε μέ τήν προσωνυμία "τῆς Κλίμακος", τῶν τριάντα δηλαδή λόγων πού ἔγραψε "περί Μοναχικῆς Πολιτείας, ἕκαστος τῶν ὁποίων ἀναφέρεται εἰς μίαν ἀρετήν καί ἀπό τῶν πρακτικῶν ἐπί τάς θεωρητικάς προχωρῶν, ἀναβιβάζει τόν ἄνθρωπον, ὡς διά βαθμίδων τινῶν, εἰς τόν οὐρανόν".
Τό πλῆθος τῶν σωζομένων καλλιτεχνικῶν χειρογράφων τῆς "Κλίμακος" πού ἔφθασαν μέχρι τήν ἐποχή μας καί οἱ ἀλλαπέλληλες ἐκδόσεις της "διά τοῦ τύπου", μαρτυροῦν τήν ἀξία της καί τό ἐνδιαφέρον τοῦ ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ. Διότι, ἄν καί ἀπευθύνεται κυρίως στούς μοναχούς, ἀνέκαθεν ὑπῆρξε ἀγαπημένο ἐντρύφημα καί τῶν "ἐν τῷ κόσμῳ" ἀγωνιζομένων Χριστιανῶν, ἀφοῦ τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ ἰσχύει γιά ὅλους, οἱ ἐντολές Του ἀπευθύνονται σέ ὅλους καί ἡ μετοχή στήν Βασιλεία Του εἶναι ὁ κοινός στόχος καί ὁ τελικός σκοπός καί προορισμός ὅλων τῶν μελῶν τοῦ Ἑνός καί Μόνου Σώματός Του, τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας Του.
Κυριακή Ε' Νηστειῶν
Ἡ ὁσ. Μαρία ἦταν Αἰγυπτιακῆς καταγωγῆς καί ἀπό τήν ἡλικία τῶν 12 ἐτῶν ἐργάσθηκε στήν Ἀλεξάνδρεια τό "θεομίσητον ἐπάγγελμα" τῆς πόρνης. Μετά ἀπό 17 χρόνια ἀσώτου βίου, ἀπό περιέργεια ἦρθε στά Ἱεροσόλυμα, κατά τήν Ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ὅμως ἐκεῖ "ἐδόθη εἰς πᾶν εἶδος ἀκολασίας καί ἀτοπημάτων καί πολλούς ἔσυρεν εἰς τόν βυθόν τῆς ἀπωλείας". Ὅταν ὅμως θέλησε νά μπεῖ στόν Ναό τῆς Ἀναστάσεως, αἰσθάνθηκε "τρίς καί τετράκις" ἀόρατη δύναμη νά τήν ἐμποδίζει καί τότε πῆρε τήν ἀπόφαση τῆς μετανοίας καί - ἀφοῦ ἐξομολογήθηκε - ἔφυγε στήν ἔρημο "πέραν τοῦ Ἰορδάνου". Ἐκεῖ τήν βρῆκε, κατ' οἰκονομία Θεοῦ, μετά ἀπό 47 χρόνια ἀσκήσεως καί μετανοίας ὁ Ἀββᾶς Ζωσιμᾶς. Στόν εὐλογημένο αὐτό Ἱερομόναχο (ὁ ὁποῖος τήν κοινώνησε καί τήν κήδευσε), ὀφείλεται ἡ διάσωση τοῦ Βίου της, τόν ὁποῖο κατέγραψε ὁ ἅγ. Σωφρόνιος Πατριάρχης Ἱερο-σολύμων.Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τήν μνήμη της τήν 1η Ἀπριλίου καί τήν Ε' Κυριακή τῶν Νηστειῶν. Ἡ δεύτερη αὐτή ἡμέρα μνήμης τοποθετήθηκε στό τέλος τῆς ἀγωνιστικῆς περιόδου τῆς Νηστείας, διότι τό παράδειγμα τῆς μετανοίας της πρέπει νά ἠχήσει σάν "κώδων πνευματικοῦ συναγερμοῦ", στίς συνειδήσεις τῶν ἀμελῶν καί ραθύμων ἁμαρτωλῶν.
"Ἄριστα ἐντεταγμένη εἰς τόν κύκλον τῆς Μεγ. Τεσσαρακοστῆς - γράφει ὁ Καθηγητής Εὐάγγ. Θεοδώρου - ἡ ἰδιαιτέρως ἐπισημαινομένη ὑπό τῶν ἀσμάτων Ε' Ἑβδομάς τῶν Νηστειῶν, εἰς τήν ὁποίαν ἡ μετάνοια καί ἡ ἐξ' αὐτῆς κατάνυξις, ἐξυμνεῖται κατ' ἀριστοτεχνικόν ὄντως τρόπον...Ἡ ἐκδήλωσις τοῦ πνεύματος τῆς μετανοίας, δέν κορυφοῦται μόνον κατά τόν Ὄρθρον τῆς Πέμπτης διά τοῦ Μεγάλου Κανόνος, ἀλλά καί κατά τήν Ε' Κυριακήν τῶν Νηστειῶν, ἥτις εἶναι ἀφιερωμένη εἰς τήν μετάνοιαν τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ - τό ὁποῖον, ὅπως τονίζει τό Ἀποστολικόν ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας (Ἑβρ. 9, 11 - 14), καθαρίζει "τήν συνείδησιν ἡμῶν ἀπό νεκρῶν ἔργων" - ὡς καί τό λουτρόν τῶν δακρύων τῆς μετανοίας, ἀνέδειξαν ἐκ τῆς πρώην ἁμαρτωλῆς τήν ἀξιοθαύμαστον ἀσκήτριαν, λιποῦσα ἡμῖν ἐξαίρετον παράδειγμα μετανοίας".
Συμπεράσματα
Ἀπό τά προηγούμενα προκύπτει, ὅτι ὁ "προκείμενος" ἀγώνας τῶν Ὀρθοδόξων πιστῶν, εἶναι δύο κατευθύνσεων, ἐσωτερικός καί ἐξωτερικός. Προηγεῖται ὁ ἐσωτερικός ἀγώνας γιά τήν κάθαρση τοῦ "ἔσω ἀνθρώπου" ἀπό τά πάθη, ἕπεται ὁ φωτισμός τῆς ψυχῆς ἀπό τήν Χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἀκολουθεῖ ὁ ἐξωτερικός ἀγώνας κατά τῶν αἱρέσεων (καί ὄχι κατά τῶν αἱρετικῶν), ὅταν χρειασθεῖ καί ὅποτε ζητηθεῖ. Λέγεται αὐτό διότι πολλοί ἐμφανίζονται αὐτόκλητοι στόν ἀγῶνα αὐτό. Ὅμως λ.χ. ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Σιναϊτης, ὁ μεγάλος αὐτός διδάσκαλος τῆς νοερᾶς προσευχῆς κατά τόν 14ο αἰ., ἄφησε στόν Ἱερό Παλαμᾶ τόν ἀγώνα "ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων" καί ὁ ἴδιος ἔφυγε ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος καί πῆγε στήν Βουλγαρία, ὅπου ἀντί νά πολεμήσει γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς νοερᾶς προσευχῆς, πολέμησε γιά τήν διάδοσή της. Τό ζητούμενο λοιπόν εἶναι ἄν εἴμεθα ὅπως μᾶς θέλει ὁ Θεός ἤ ὅπως μᾶς θέλει τό θέλημά μας. Δηλαδή, γιά νά ἀκολουθήσουμε τήν διδακτική δομή τοῦ Τριωδίου:
· Κατέχουμε στό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας τήν θέση τοῦ Τελώνη ὁ ὁποῖος θρηνεῖ γιά τίς ἁμαρτίες του ἤ τοῦ Φαρισαίου ὁ ὁποῖος καυχᾶται γιά τίς ἀρετές του;
· Κατέχουμε τήν θέση τοῦ μετανοοῦντος καί ἐπιστρέφοντος στόν Θεό Πατέρα Ἀσώτου ἤ τήν θέση τοῦ πρεσβυτέρου ἀδελφοῦ, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του "ριγμένο" ἀπό τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀδελφοῦ του;
· Θρηνοῦμε κρούοντες τήν θύρα τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ, γιά νά μᾶς φωτίσει τό σκότος ἤ ἐπιδιδόμεθα στόν... διαφωτισμό τῶν ἄλλων;
· Μήπως ἀσχολούμεθα περισσότερο μέ τά "Μυστήρια" τῶν ἄλλων καί καθόλου ἤ ἐλάχιστα μέ τήν συμμετοχή μας στά Μυστήρια τῆς Μητρός μας Ἐκκλησίας καί δή στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας;...
· Μήπως ἡ σχέση μας μέ τήν Ἐκκλησία εἶναι προσωπολατρεία ἑνός πνευματικοῦ πατέρα; Καταδικάζοντας αὐτή τήν νοσηρή κατάσταση ὁ Ἱερός Παλαμᾶς γράφει: "Μηδέ προσώποις τόν Χριστιανισμόν, ἀλλ' ἀληθείᾳ καί ἀκριβείᾳ Πίστεως χαρακτηρίζεσθαι μεμυήμεθα".
· Μήπως, τέλος, ἔχουμε τήν ἐντύπωση, ὅτι τό μέλλον τῆς Ἐκκλησίας βρίσκεται στά μέγαρα καί τήν ἐπισημότητα; Σ' αὐτό τό σημεῖο κρίνεται ἀναγκαία ἡ παράθεση τῆς σκέψεως τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, κορυφαίου θεολόγου τοῦ 20ου αἰ. καί Πανεπιστημιακοῦ Καθηγητή.
"Πολύ συχνά τό μέτρο τῆς ἀληθείας εἶναι ἡ μαρτυρία τῆς μειοψηφίας. Εἶναι δυνατό νά εἶναι Καθολική Ἐκκλησία τό "μικρόν ποίμνιον". Ἴσως ὑπάρχουν περισσότεροι ἑτερόδοξοι παρά Ὀρθόδοξοι. Εἶναι δυνατό νά ἐξα-πλωθοῦν οἱ αἱρετικοί παντοῦ καί νά καταλήξη ἡ Ἐκκλησία στό περιθώριο τῆς Ἱστορίας ἤ νά ἀποσυρθῆ στήν ἔρημο. Αὐτό συνέβη κατ' ἐπανάληψι στήν Ἱστορία καί εἶναι πολύ πιθανό νά συμβῆ καί πάλι...
Τήν Ἐκκλησία μέσα στούς αἰώνες τήν γνωρίσαμε ὀργανωμένη σέ Πατριαρχεία, σέ Συνόδους· τήν ταυτήσαμε μέ τήν ὀργάνωσή Της αὐτή, ξεχνῶντας ὅτι κατά τήν διάρκεια τῶν αἱρέσεων, ἡ ὀργάνωση αὐτή χανόταν γιά τούς Ὀρθοδόξους καί γινόταν τό ὅπλο τῆς κακοδοξίας ἐναντίον τους. Ὅμως στούς ἀποκαλυπτικούς καιρούς πού ζοῦμε, ἔχουμε ἀφήσει πιά πίσω τήν Ἱστορία καί μπήκαμε στήν ἐσχατολογία. Ἡ πνευματική μας ἐπιβίωση ἐξαρτάται ἀπό τήν συνειδητοποίηση αὐτοῦ τοῦ γεγονότος. Ἔπεσαν πιά ὅλα τά ἱστορικά μας ἀντερείσματα. Ἡ ἀποστασία ἄλλαξε τούς ποιμένες σέ λύκους καί ἡ ὀργανωμένη Ἐκκλησία πού ξέραμε εἶναι πιά σήμερα ἀγέλη λύκων καί θάνατος προβάτων. Ὁ διάβολος εἶναι πιά λυμένος. Γιά νά ἐπιβιώσουμε πρέπει νά δοῦμε τήν Ἐκκλησία στήν μυστική Της καί μυστηριακή Της οὐσία, γυμνωμένη ἀπό τήν διοικητική Της ὀργάνωση πού γνωρίσαμε στήν Ἱστορία...
Ἡ διαδικασία αὐτή εἶναι ἤδη ἀπά δεκαετίες γνωστή στήν Ρωσία. Ἡ λεγόμενη "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν", δέν εἶχε καμμία ἐξωτερική ὁμοιότητα μέ τίς ὀργανωμένες Ἐκκλησίες πού ξέρουμε καί μόνον μέ τίς Ἐκκλησίες τῶν μεγάλων διωγμῶν ἔμοιαζε μέχρι τήν ἀπό λίγα χρόνια. Ἡ κατάστασις αὐτή πού ἐπικρατοῦσε στήν Ρωσία σιγά - σιγά γενικεύεται παντοῦ... Ὀρθόδοξοι Ἐπίσκοποι ἐλάχιστοι, διάσπαρτοι στόν κόσμο, κρυμμένοι καί ἄγνωστοι στούς πολλούς. Ἱερεῖς μετρημένοι θά ἐκτελοῦν ἀποστολικές περιοδείες ἀπό πόλη σέ πόλη, ἀπό ἐνορία σέ ἐνορία, ἀπό χώρα σέ χώρα, ἀνακουφίζοντας τίς πνευματικές ἀνάγκες τῶν πιστῶν καί ἑνώνοντάς τους ὅλους, γνωστούς καί ἀγνώστους μεταξύ τους, μέ τούς ἄφθαρτους δεσμούς τοῦ Ἀναστημένου Σώματος καί Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, μνημονεύοντας "πάσης Ἐπισκοπῆς Ὀρθοδόξων", γιά νά μήν προδίδεται ὁ πλησιέστερος ἀληθινός Ἐπίσκοπος ἤ καί ἀπό πραγματική ἄγνοια γιά τό πού βρίσκεται ἀληθινός Ἐπίσκοπος...
Τό συνηθισμνένο λοιπόν ἐρώτημα, "καλά, νά φύγουμε ἀπό τόν Οἰκουμενισμό, ἀλλά σέ ποιά Ἐκκλησία νά πᾶμε;" δέν ἔχει τήν θέση του σήμερα. Γιατί δέν πρόκειται νά πᾶμε πουθενά, ἀλλά νά μείνουμε στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, στήν Ἐκκλησία τῶν Πατέρων· νά ἀρνηθοῦμε τίς παραποιήσεις καί νά μείνουμε στήν ἀλήθεια πού ἀπό ἀπαλῶν ὀνύχων γνωρίσαμε, ἀλλά δυσκολευόμεστε πιά ν' ἀναγνωρίσουμε σ' αὐτό πού μᾶς λέγουν ὅτι εἶναι δῆθεν Ἐκκλησία. Αὐτή τήν ἄρνηση τοῦ ψεύδους καί τῶν παραποιήσεων, θά τήν πραγματοποιήσουμε ἐκεῖ πού βρισκόμαστε, διακόπτοντας ἁπλᾶ κάθε κοινωνία μαζί της...
Τό καθῆκον τῆς ὑπακοῆς παύει, ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος παρεκκλίνη ἀπό τόν καθολικό κανόνα καί ὁ λαός ἔχει δικαίωμα νά τόν κατηγορήση, ἀκόμη δέ καί νά τόν καθαιρέση..." (Γ. Φλωρόφσκυ, "Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοσις", Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 71, 75).
Γιά τήν ταύτιση ἀληθείας καί Ἐκκλησίας ὁ Ἱερός Παλαμᾶς λέγει: "Καί γάρ οἱ τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας τῆς ἀληθείας εἰσί· καί οἱ μή τῆς ἀληθείας ὄντες, οὐδέ τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας εἰσί...Μηδέ γάρ προσώποις τόν Χριστιανισμόν, ἀλλ' ἀληθείᾳ καί ἀκριβείᾳ Πίστεως χαρακτηρίζεσθαι μεμυήμεθα" (ΕΠΕ, τ. 3, σελ. 308).
Κατά τόν Ἅγιο δηλαδή, χαρακτηριστικό γνώρισμα τῆς παρουσίας τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι τά πρόσωπα, ἀλλά ἡ ἀλήθεια καί ἡ ἀκρίβεια τῆς Πίστεως. Ἐκεῖ πού εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἐκεῖ εἶναι καί ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου