Βιβλιοκρισία Κανόνος στό Ἅγιο Πνεῦμα ἁγ. Μαξίμου, Πρωτ. Γ. Μεταλληνοῦ

Μία σημαντικὴ ἔκδοσις

Τοῦ π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ

        Δημοσιεύθηκε στόν "ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΤΥΠΟ", φ.2050/19.12.2014.

Μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ πρὶν ἀπὸ λίγες μέρες ἔζησα μιὰν ὑπέροχη ἔκπληξη. Ὁ ἀγαπητὸς συνάδελφος π. Δημήτριος Ἀθανασίου, Χημικὸς, καὶ ἡ Πρεσβυτέρα του Χαρούλα Τσουλιάη, Φιλόλογος, μοῦ ἔστειλαν τὸ βιβλίο τους: Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ, ΚΑΝΩΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΣ εἰς τὸ Θεῖον καὶ Προσκυνούμενον Πανάγιον καὶ Παράκλητον Πνεῦμα, Ἄρτα 2014, σελ. 141. Πρόκειται γιὰ μιὰ καλαίσθητη ἔκδοση, ἀλλὰ τὸ περιεχόμενο τοῦ βιβλίου εἶναι ἀκόμη σημαντικότερο, ἔχει δὲ καὶ μεγάλη ἱστορικὴ σημασία. Εἶναι ὁ μοναδικὸς Παρακλητικὸς Κανόνας πρὸς τὸ Πανάγιον Πνεῦμα, ποὺ ὑπάρχει στὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ Ὑμνο-γραφία. Συνετέθη ἀπὸ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν ἐπικαλούμενο Γραικὸ (± 1470 - 1556). (Μαζὶ μὲ τὸν ἀείμνηστο π. Ἰωάννη Ρωμανίδη θὰ προτιμοῦσα τὸ ἐπίθετο Ἁγιορείτης).

Ὁ ἅγιος Μάξιμος, μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες προσωπικότητες τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς Ρωσίας κατὰ τὸν 16ον αἰώνα, ἦταν γόνου τῆς Βυζαντινῆς ἀρχοντικῆς οἰκογένειας Τριβώλη, γεννήθηκε στὴν Ἄρτα, σπούδασε ἀρχικὰ στὴν Κέρκυρα, ὅπου μεγάλωσε, καὶ κατόπιν στὴν Ἰταλία. Ἔγινε ἀρχικὰ μοναχὸς στὴν «Καρτουσιανὴ» Μονὴ τοῦ Ἁγίου Μάρκου. Σὲ ἡλικία 35 ἐτῶν ἦλθε στὸ Ἅγιο Ὄρος (1505) καὶ ἐντάχθηκε στὴν Ἱ. Μονὴ Βατοπαιδίου. Τὸ 1518 μετέβη στὴ Ρωσία (Μόσχα) ὡς μέλος μιᾶς ἀντιπροσωπείας, ποὺ εἶχε κληθεῖ γιὰ τὴν διόρθωση τῶν μεταφράσεων τῶν ρωσικῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων. Ἦλθε ὅμως σὲ σύγκρουση μὲ ἡγετικὰ πρόσωπα τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, διότι ἤλεγξε τὶς καταχρήσεις τους, συκοφαντήθηκε καὶ διώχθηκε, καὶ τὸ 1525 καταδικάσθηκε συνοδικὰ σὲ ἰσόβια κάθειρξη στὴν Ἱ. Μονὴ Βολοκολάμσκ καὶ ἰσόβια στέρηση τῆς θείας Κοινωνίας. Τὸ 1531 ὅμως μετεφέρθη στὴν Ἱ. Μονὴ Ὄτροτσυ, ὅπου ἔμεινε 20 χρόνια (1531 - 1551). Τὰ τελευταῖα ἔτη τῆς ζωῆς του ἔζησε στὴ Λαύρα τῆς Ἁγίας Τριάδος - Ἁγίου Σεργίου (Μόσχα), τιμώμενος ἀπὸ ὅλους γιὰ τὴν πνευματικότητα καὶ μεγάλη πνευματικὴ προσφορά του, καὶ ἐκοιμήθη στὶς 21 Ἰανουαρίου 1556. Ὁ τάφος του βρίσκεται στὴ ΒΔ ἐξωτερικὴ γωνία τοῦ Ἱ. Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (στὴ Μόσχα). Ἤδη ἀπὸ τὴν κοίμησή του τιμήθηκε ὡς Ἅγιος ἀπὸ τὸν ρωσικὸ λαό, ἡ ἐπίσημη ὅμως συνοδικὴ διακήρυξη τῆς ἁγιότητάς του ἔγινε τὸ 1988 ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος συνέθεσε ἀρχικὰ τὸν Παρακλητικὸ Κανόνα στὸ Ἅγιο Πνεῦμα ὡς ἔγκλειστος στὴν Ἱ. Μονὴ Βολοκολάμσκ, εἶναι δὲ ὁ μόνος Παρακλητικὸς Κανόνας πρὸς στὸ Ἅγιο Πνεῦμα στὴν ἐκκλη-σιαστική μας Ὑμνογραφία. Στὴν Ἱ. Μονὴ Βατοπαιδίου ὁ Ἅγιος εἶχε συνθέσει Παρακλητικὸ Κανόνα καὶ στὸν Τίμιο Πρόδρομο. Μετὰ ἀπὸ 462 χρόνια ἀπὸ τὴ σύνθεσή του στὴν ρωσοσλαβικὴ τὸ σπουδαῖο αὐτο κείμενο προσφέρεται καὶ στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔγραψε ἀρχικὰ τὸν Κανόνα μὲ κάρβουνο στὸν τοῖχο τοῦ κελλιοῦ του στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα, ἀλλὰ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωσή του μεταγλωττίσθηκε στὴ Ρωσική. Κατὰ τὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κυθήρων κ. Σεραφεὶμ «εἶναι πρωτότυπος καὶ περισπούδαστος διὰ τὰ ὑψηλὰ θεολογικά του νοήματα», κάτι ποὺ διαπιστώνεται καὶ ἀπὸ τὴν παρούσα ἔκδοση.

Ὁλόκληρος ὁ Κανόνας δημοσιεύθηκε ἀπὸ τὴν Λαύρα Ἁγίας Τριάδος – Ἁγ. Σεργίου τὸ 1908. Ὁ Κ. Τσιλιγιάννης τὸν συμπεριέλαβε στὸ βιβλίο του «Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ – Παρακλητικὸς Κανόνας εἰς τὸν Τίμιον Πρόδρομον» (Ἅγιον Ὄρος 2001), ἀλλ᾽ ἀπὸ τὸ 1994 ὁ ἴδιος εἶχε γνωστοποιήσει τὴν ὕπαρξή του.

Ἡ παρούσα ἔκδοση εἶναι ἔργο συλλογικό, ποὺ πραγματοποιήθηκε μὲ τὴν συνδρομὴ καὶ ἐπιμέλεια τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου π. Δημητρίου Ἀθανασίου, Καθηγητοῦ Χημικοῦ, καὶ τῆς Πρεσβυτέρας Χαρούλας Τσουλιάη, Καθηγήτριας Φιλολόγου. Ἡ μετάφραση ἀπὸ τὴν Ρωσο-σλαβονικὴ στὴν Ἑλληνικὴ ἔγινε ἀπὸ εἰδικὸ μεταφραστικὸ κέντρο στὴν Ἀθήνα μὲ ἀνάθεση τῶν ἐκδοτῶν. Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κυρήνης κ. Ἀθανάσιος εἶχε τὴν μέριμνα τοῦ ἐλέγχου τῆς μετάφρασης. Ἡ μετατροπὴ τοῦ κειμένου στὴν ὀρθόδοξη ὑμνογραφικὴ γλώσσα ἔγινε ἀπὸ τὸν Καθηγητὴ Ἁγιολογίας καὶ Ὑμνογράφο κ. Ἀντώνιο Μάρκου. Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κυθήρων κ. Σεραφεὶμ –γνωστὸς Ὑμνογράφος– ἀνέλαβε τὸν ἔλεγχο τοῦ ὑμνογραφικοῦ κειμένου καὶ σημειώνει στὸν Πρόλογό του: «Τόσον ἡ ἐπανασύνθεσις τοῦ ἀρχικοῦ Κανόνος, ὅσον καὶ ἡ σύνθεσις τοῦ προσφάτου ἀποτελοῦν πνευματικὰ ἐπιτεύγματα εἰς δόξαν τοῦ Θεοῦ» καὶ «ἡ ἀποκατάστασις τοῦ Κανόνος μετρικῶς καὶ τονικῶς παρὰ τὰς δυσχερείας τοῦ πράγματος θεωρεῖται λίαν φιλότιμος καὶ ἐπιτυχής».

Ἡ ἔκδοση περιέχει: Χαιρετισμὸ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κυρήνης κ. Ἀθανασίου, Πρόλογο τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κυθήρων κ. Σεραφείμ, Εὐχαριστήριο τῶν ἐκδοτῶν, Εἰσαγωγικὸ Σημείωμα τοῦ ὁμοτίμου Καθηγητοῦ κ. Βλασίου Σαββίδη, Ἀπόσπασμα τοῦ Κανόνος στὴ Ρωσο-σλαβονικὴ Γλώσσα, ἐκτενῆ ἀναφορὰ στὸν Κανόνα τοῦ π. Δημητρίου Ἀθανασίου, Εἰσαγωγὴ (στὸ ἐκδιδόμενο κείμενο) τοῦ Καθηγητοῦ Ἀντ. Μάρκου, τὸ κείμενο τοῦ Κανόνος καὶ Μουσικὸ Παράρτημα τοῦ ἰδίου. Σὲ δεύτερο Παράρτημα προσφέρονται «24 Χαιρετιστήριοι Οἶκοι»  στὸν Ἅγιο Μάξιμο, ποίημα τοῦ Καθηγητοῦ Ἀντ. Μάρκου.

Τὸ βιβλίο εἶναι ἐκδοτικὰ χάρμα ὀφθαλμῶν, τὸ συνιστοῦμε δὲ ἐκθύμως διὰ τὴν μεγάλη καὶ οὐσιαστικὴ προσφορά του ἀπὸ πλευρᾶς ὄχι μόνον ὑμνογραφικῆς, ἀλλὰ καὶ θεολογικοϊστορικῆς.

Λόγος ἁγ.Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ ἐνώπιον τοῦ Πάπα Εὐγενίου (Φεράρα 1438)

         Σήμερον τῆς Παγκοσμίου χαρᾶς τὰ προοίμια, σήμερον αἱ νοηταὶ ἀκτῖνες τοῦ τῆς εἰρήνης ἡλίου τῇ οἰκουμένῃ πάσῃ προανατέλλουσι· σήμερον τὰ τοῦ Δεσποτικοῦ σώματος μέλη, πολλοῖς πρότερον χρόνοις διεσπαρμένα τε καὶ ἐρρηγμένα πρὸς τὴν ἕνωσιν ἀλλήλων ἐπείγεται.

          Οὐ γὰρ ἀνέχεται ἡ κεφαλὴ πάντων Χριστὸς ὁ Θεὸς ἐφιστάναι διῃρημένῳ τῷ σώματι οὐδὲ τὸν τῆς ἀγάπης δεσμὸν ἐξ ἡμῶν ἀνῃρῆσθαι παντάπασι ἡ ἀγάπη βούλεται· διὰ τοῦτο ἐξήγειρέ σε τὸν τῶν Ἱερέων αὐτοῦ προτεύοντα, πρὸς τὴν ἡμετέραν ταύτην κλῆσιν, καὶ τὸν εὐσεβέστατον ἡμῶν Βασιλέα πρὸς τὴν ὑπακοὴν διανέστησε, καὶ τὸν ἁγιώτατον ἡμῶν Ποιμένα καὶ Πατριάρχην, γήρως ἐπιλαθέσθαι, καὶ ἀσθενείας μακρᾶς παρεσκεύασε, καὶ ἡμᾶς τοὺς ὑπ᾿ αὐτῷ ποιμαινομένους ἁπανταχόθεν συνήθροισε, καὶ μακρᾶς ὁδοῦ καὶ πελάγους, καὶ κινδύνων ἑτέρων κατατολμῆσαι πεποίηκεν, ἀφ᾿ οὗ προφανῶς Θεοῦ δυνάμει καὶ κρίσει γεγένηται· καὶ τόπερ ὁποῖον ἔσται καλὸν καὶ Θεῷ φίλον, ἐντεῦθεν ἤδη προοιμιάζεται· δεῦρο δὴ οὖν, ἁγιώτατε πάτερ, ὑπόδεξαι τὰ σὰ τέκνα μακρόθεν ἐξἀνατολῶν ἥκοντα, πυρίπτυξαι τοὺς ἐκ μακροῦ διεστῶτας τοῦ χρόνου, πρὸς τὰς σὰς καταφυγόντας ἀγκάλας· θεράπευσον τοὺς σκανδαλισθέντας, ἅπαν σκῶλον καὶ πρόσκομμα τῆς εἰρήνης κωλυτικὸν ἐκ μέσου γενέσθαι κέλευσον· εἰπὲ καὶ αὐτὸς τοῖς ἀγγέλοις ὡς τοῦ Θεοῦ μιμητής, ὁδοποιήσατε τῷ λαῷ μου, καὶ τοὺς λίθους ἐκ τῆς ὁδοῦ διαρρίψατε.

         Μέχρι τίνος οἱ τοῦ αὐτοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς αὐτῆς πίστεως βάλλομεν ἀλλήλους καὶ κατατέμνομεν; μέχρι τίνος οἱ τῆς αὐτῆς Τριάδος προσκυνηταὶ δάκνομεν ἀλλήλους καὶ κατεσθίομεν, ἕως ἂν ὑπ᾿ ἀλλήλων ἀναλωθῶμεν, καὶ ὑπὸ τῶν ἔξωθεν ἐχθρῶν εἰς τὸ μηκέτι εἶναι χωρήσωμεν;

         Μὴ γένοιτο, Χριστὲ βασιλεῦ τοῦτο, μηδὲ νικήσῃ τὴν σὴν ἀγαθότητα τῶν ἡμετέρων ἁμαρτιῶν ἡ πληθύς, ἀλλ᾿ ὥσπερ ἐν τοῖς πρότερον χρόνοις ὅτε τὴν κακίαν εἶδες ὑπερταθεῖσαν, καὶ ἐπὶ μέγα χωρήσασαν, διὰ σαυτοῦ καὶ τῶν σῶν Ἀποστόλων ἀνέστειλας αὐτὴν τῆς πρόσω φορᾶς, καὶ πρὸς τὴν σὴν ἐπίγνωσιν ἐπέστρεψας ἅπαντας, οὕτω καὶ νῦν διὰ τῶν σῶν θεραπόντων, οἱ μηδὲν τῆς σῆς ἀγάπης προὐργιαίτερον ἔθεντο·σύναψον ἡμᾶς ἀλλήλοις, καὶ σεαυτῷ, καὶ τὴν εὐχὴν ἐκείνων ἐπιτελῆ ποίησον, ἣν ἡνίκα πρὸς τὸ πάθος ἀπίης εὐχόμενος ἔλεγες. «Δὸς αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν, καθὼς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν», ὁρᾷς κύριε τὴν διασπορὰν ἡμῶν ὡςἐλεεινή, καὶ ὡς οἱ μὲν αὐτονομίᾳ καὶ αὐθαδείᾳ συνειθισθέντες, εἰς ἀφορμὴν τῆς σαρκὸς τὴν ἐλευθερίαν κατεχρησάμεθα, καὶ δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας, καὶ τὸ ὅλον σάρκες γεγόναμεν· οἱ δὲ τοῖς ἐχθροῖς τοῦ σταυροῦ σου πρὸς διαρπαγὴν καὶ δουλείαν ἔκδοτοι καθεστήκαμεν, καὶ ὡς πρόβατα σφαγῆς ἐλογίσθημεν· ἱλάσθητι, Κύριε, πρόσχες, Κύριε, ἀντιλαβοῦ ἡμῶν, Κύριε. Τὸ πάλαι θρυλούμενον ὡς Οἰκουμενικῆς Συνόδου χρεία τοῖς πράγμασι, σήμερον ἡμεῖς ἐπληρώσαμεν, καὶ τὸ ἡμέτερον ἅπαν εἰσενηνόχαμεν, δὸς δὴ καὐτὸς τὰ πρὸς τελείωσιν ὧν ἠρξάμεθα, δύνασαι γὰρ εἰ θελήσεις μόνον, καὶ τὸ θέλημά σου πρᾶξίς ἐστι συντετελεσμένη· εἰπὲ καὶ ἡμῖν ὡς πρότερον διὰ τοῦ Προφήτου σου· «ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν, καὶ τὸ Πνεῦμά μου ἐφέστηκεν ἐν μέσῳ ὑμῶν· σοῦ γὰρ παρόντος, ἅπαντα λοιπὸν εὔοδα καὶ λεῖα γενήσεται.

        Καὶ ταῦτα μὲν ἐμοὶ πρός γε τὸ παρὸν ηὔχθω· πρὸς δὲσὲ λοιπὸν ἁγιώτατε πάτερ τὸν λόγον ποιήσομαι. Τίς ἡ τοσαύτη φιλονεικία περὶ τὴν καινοτόμον ταύτην προσθήκην ἥτις τὸ σῶμα Χριστοῦ κατέταμε καὶ διέσχισε, καὶ τοὺς ὑπ᾿ αὐτοῦ καλουμένους ἐπὶ τοσοῦτον ταῖς γνώμαις διέσχισε; τίς ἡ μακρὰ καὶ χρόνιος ἔνστασις, καὶ ἄφιλος ὑπεροψία τῶν ἀδελφῶν καὶ τῶν σκανδαλιζομένων ἡ ἀλλοτρίωσις; τί τῶν πατέρων κατέγνωμεν, ὅτι παρὰ τὰς κοινὰς αὐτῶν παραδόσεις, ἕτερα φρονοῦμεν καὶλέγομεν; τὴν ἐκείνων ἐλλιπῆ τιθέμεθα πίστιν καὶ τὴν ἡμετέραν ὡς τελειοτέραν εἰσάγομεν; τί παρὰ τὸ εὐαγγέλιον ὃ παρελάβομεν ἕτερον εὐαγγελιζόμεθα; τίς ἡμῖν ἐβάσκανε πονηρὸς δαίμων τῆς ὁμονοίας καὶ τῆςἑνώσεως; τίς τὴν ἀδελφικὴν ἀγάπην ἐξ ἡμῶν ἀφεῖλε, τὴν διάφορον θυσίαν εἰσαγαγὼν τὴν οὐκ ὀρθῶς προσφερομένην ἐπὶ μὴ διαιρομένην; ἆρα ψυχῆς ἀποστολικῆς ταῦτα, καὶ Πατρικῆς γνώμης, καὶ ἀδελφικῆς διαθέσεως; ἢ τοὐναντίον σκαιοῦ ἂν καὶ διεστραμμένου καὶ αὐθεκάστου, καὶ οὐδὲν ἡγουμένου δεινὸν εἰ πάντες ἀπώλλυντο; Ἐγὼ μὲν οἶμαι τὸν τὴν διαίρεσιν ταύτην εἰσαγαγόντα, καὶ τὸν ἄνωθεν ὑφαντὸν χιτῶνα τοῦδεσποτικοῦ σώματος διασχίσαντα μείζω τῶν σταυρωτῶν ὑποστήσασθαι δίκην, καὶ τὸν ἀπ᾿ αἰῶνος ἁπάντων ἀσεβῶν καὶ αἱρετικῶν. Ἀλλὰ σοὶ τοὐναντίον ἐξέσται, μακαριώτατε Πάτερ, εἰ βουληθείης μόνον τὰ διεστῶτα συνάψαι, καὶ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ καθελεῖν, καὶ Θεοῦ οἰκονομίας ἔργον ἐργάσασθαι. Τούτου καὶ τὴν ἀρχὴν αὐτὸς κατεβάλου, καὶ ταῖς λαμπραῖς φιλοτιμίαις, καὶ μεγαλοδωρίαις ἐπηύξησας, καὶ τόπερἐπιθεῖναι εὐδόκησον, οὐ γὰρ εὑρήσεις ἐπιτήδειον μᾶλλον, ἢ ὃν ὁ Θεός σοι παρέσχετο σήμερον.

Ἆρον κύκλῳ τοὺς ὀφθαλμούς σου καὶ ἴδε, πολιὰς αἰδεσίμους, καὶ ἱεροπρεπεῖς, κλίνης ἤδη τὸ πλέον, καὶ ἀναπαύσεως δεομένας, ἐκ τῶν οἰκείων ὅρων ἐπαναστάσας καὶ προσδραμούσας τῇ σῇ τελειότητι, μόνῃ τῇ εἰς Θεὸν ἐλπίδι, καὶ τῇ πρὸς ὑμᾶς ἀγάπῃ συνεχομένας· ἴδε τὸν στέφανον τὸν πλακέντα τῆς δόξης ὃν περιθέσθαι μὴἀναβάλῃ· κατέτεμεν ἕτερος, αὐτὸς συνούλωσον· διέσχισεν ἕτερος, καὶ ἀδιόρθωτον τὸ κακὸν ἔσπευσεν ἐργάσασθαι, σὺ φιλονείκισον ἐπανορθῶσαι τὸ γεγονός· ὡς εἰμὴ δὲ ὅλως ἐγένετο τὴν ἀρχήν· ἤκουσα τῶν παρ᾿ ὑμῖν φιλοσόφων, οἰκονομίας χάριν καὶ διορθώσεώς τινων οὐχ ὑγιῶς περὶ τὴν πίστιν ἐχόντων, τὴν προσθήκην ταύτην ἐξ ἀρχῆς ἐπινοηθῆναι, οὐκ οὖν οἰκονομίας χάριν ἀφαιρεθήτω πάλιν, ἵνα προσλάβησθε ἀδελφούς, ὧν τῷχωρισμῷ σπαράττεσθαι πάντας ὑμᾶς εἰκός, εἰμὴ ἀναλγήτως ἔχετε· λάβε μοι κατὰ νοῦν τὰ τῶν χριστιανῶν αἵματα, τὰ καθ᾿ ἑκάστην ἐκχεόμενα τὴν ἡμέραν, καὶ τὴν ὑπὸ βαρβάρων πικρὰν δουλείαν, καὶ τὸν ὀνειδισμὸν τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ· προσέτι δὲ θυσιαστηρίων ἀνατροπήν, εὐκτηρίων οἴκων καθαίρεσιν, θείων ὕμνων ἀργίαν, ἁγίων τόπων κατάσχεσιν, ἱερῶν σκευῶν καὶ ἐπίπλων διανομήν.

        Ἅπαντα λυθῆναι διὰ τῆς ἡμῶν εἰρήνης καὶ ὁμονοίας εἰκός, τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος, ἣν ἐθελήσετε μόνον τὸ τραχὺ τοῦτο καὶ ἀνένδοτον ἀποθέμενοι συγκαταβῆναι τοῖς ἀσθενέσιν ἡμῖν, καὶ τὰ σκανδαλίζοντα ἡμᾶς ἐκ μέσου περιελεῖν· εἰ γὰρ βρῶμα σκανδαλίζει τὸν ἀδελφόν μου, οὐ μὴ φάγω κρέας εἰς τὸν αἰῶνα· καὶ μὴν οὐ κεκώλυται τὸ κρέας φαγεῖν· οὕτω καὶ νῦν ἁγιώτατε Πάτερ. Καλὸς μὲν ὡσανεὶ εἴπωμεν, καὶ ὁ ἔνζυμος ἄρτος, καλὸς καὶ ὁ ἄζυμος, ἀλλ᾿ ὁἄζυμος σκανδαλίζει καὶ ἧττον εἰς θυσίαν λογίζεται, καὶ ἀτελής, καὶ νεκρός, καὶ ἄρτος κακώσεως παρὰ τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ καλεῖται· τί μὴ ὁ ἔνζυμος αἰρετέος, καὶ περιαιρετέος ὁ ἄζυμος· ὅτι εἷς ἄρτος ἓν σῶμα οἱ πολλοί ἐσμεν, φησὶν ὁ θεῖος ἀπόστολος· οἱ γὰρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνὸς ἄρτου, (καὶ οὐκ ἀζύμου φησίν) μετέχομεν· ὅπου ἆρα μὴ τοῦ ἑνὸς ἄρτου μετέχομεν, εἰκότως, οὐδὲ σῶμα σύνεσμεν, οὐδὲ συμπνέομεν ἀλλήλοις, καὶ τὴν αὐτὴν ποιούμεθα κίνησιν.

         «Παρακαλῶ ὑμᾶς (ὁ αὐτός φησι) διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἵνα τὸ αὐτὸ λέγητε πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν ὑμῖν σχίσματα»· ὅπου μὴ τὸ αὐτὸ λέγομεν εἰκότως τὸ σχίσμα τοῦτο τὸ μέγα καὶ ἀθεράπευτον ἐν ἡμῖν ἐστι καὶ μέχρι τῆς σήμερον· ποῦ δὲ οὐ τὸ αὐτὸ λέγομεν; οὐκ ἐν γωνίᾳ καὶ παραβύστῳ τινί, καὶ καθ᾿ αὑτοὺς συνιόντες, ὁποῦ καὶ λαθεῖν ἐστι τοὺς πολλούς, ἀλλ᾿ ἐν τῷ κοινῷ Συμβόλῳ τῆς πίστεως, ἐν τῇ τοῦ βαπτίσματος ὁμολογίᾳ· ἐν τῇ χριστιανικῇ σφραγίδι. Καὶ εἰ ὁ βασιλικὸν παραχαράττων νόμισμα, μεγάλης ἐστὶ τιμωρίας ἄξιος, ὁ τὴν κοινὴν σφραγῖδα τῆς χριστιανῶν ὁμολογίας μεταποιῶν τίνα ἂνὑποσχὼν τὴν δίκην, οὐκ ἐλάττω δόξειε δοῦναι τοῦ πλημμελήματος; σκόπει δὲ οὕτως· ἐλέγομέν ποτε τὸ αὐτὸ δηλονότι καὶ οὐκ ἦν ἐν ἡμῖν σχίσματα, τότε δήπου καὶ τοῖς πατράσι συνεφωνοῦμεν ἀμφότεροι· νῦν δὲ ὅτε μὴ τὸαὐτὸ λέγομεν, ὅπως ἆρα ἑκάτερος ἔχομεν, ἡμεῖς μὲν δὴ τὰ αὐτὰ λέγομεν, ἅπερ κἂν τότε καὶ ἡμῖν αὐτοῖς συνεφωνοῦμεν, καὶ τοῖς πατράσιν ἡμῶν, καὶ ὑμῖν ἂν ἐθέλητε τ᾿ ἀληθῆ λέγειν· ὑμεῖς δὲ ἐπεισαγαγόντες καινότερα, πρῶτον μὲν πρὸς ὑμᾶς αὐτούς, εἶτα πρὸς τοὺς κοινοὺς πατέρας, ἔπειτα δέ γε καὶ πρὸς ἡμᾶς διαφωνεῖν ἀναγκάζεσθε· καὶ τί μὴ πρὸς τὴν καλὴν ἐκείνην συμφωνίαν ἐπάνιμεν; ἣ καὶ ἡμῖν αὐτοῖς, καὶ ἀλλήλοις, καὶ τοῖς πατράσιν ὁμολόγους ἀποφανεῖ, καὶ τὸ σχίσμα περιελεῖ καὶ συνάψει τὰ διεστῶτα, καὶ πᾶν ἀγαθὸν ἐργάσεται; Ναὶ πρὸς τῆς Τριάδος αὐτῆς; ναὶ πρὸς τῆς κοινῆς ἐλπίδος ἐφ᾿ ἧς πεποίθαμεν καὶ πεποίθατε· μὴπεριΐδητε κενοὺς καὶ ἀπράκτους ἡμᾶς ἀπελθόντας· ὑπὲρ Χριστοῦ πρεσβεύομεν, ὡς τοῦ Χριστοῦ παρακαλοῦντος δι᾿ ἡμῶν· μὴ ἀτιμάσητε τὴν πρεσβείαν, μὴ τὰς εὐχὰς ἀκάρπους ἐλέγξητε, μὴ τὸ θέλημα τῶν ἐχθρῶνἐκπληρώσητε, μὴ τὸν κοινὸν ἡμῶν ἐχθρὸν καὶ πολέμιον ἐπιγελάσαι ἡμῖν ὡς πρότερον συγχωρήσητε· μὴ τὸν Θεὸν καὶ τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ τὸ Ἅγιον λυπηθῆναι παρασκευάσητε. Μετέωρός ἐστι πᾶσα ψυχή, καὶ ἀκοὴ πᾶσα τὴν ὑμῶν ἀναμένουσα γνώμην, ἣν ἐθελήσητε νεῦσαι πρὸς τὴν ἀγάπην καὶ τὰ σκάνδαλα ἐκ μέσου περιελεῖν, ἤρθη τὰ τῶν Χριστιανῶν, πέπτωκε τὰ τῶν ἀσεβῶν· ἔπτηξαν οἱ μισοῦντες ἡμᾶς, καὶ τὸν οἰκεῖον προεγνώκασινὄλεθρον· εἰδ᾿ ὃ μὴ γένοιτο τοὐναντίον ἐκβαίη, καὶ τὸ πονηρὸν ἔθος τῆς διαστάσεως ἐπικρατήσειε τοῦ κοινοῦ καὶ συμφέροντος, ἐγὼ μὲν οὐκέτι δύναμαι περαιτέρω λέγειν, καὶ τῷ πάθει συγχέομαι. Θεὸς δὲ ὁ πάντα δυνάμενος ἐπανορθώσειε τὴν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ, ἣν τῷ ἰδίῳ ἐξηγόρασεν αἵματι καὶ τὸ θέλημα αὐτοῦ ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς γενέσθαι παρασκευάσειεν· ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα τιμὴ καὶ προσκύνησις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

(ΠΗΓΗ: Μοναχού Κάλλιστου Βλαστού αγιορείτη του Εφέσιου: Δοκίμιον ιστορικόν περί του Σχίσματος, Ι. Σκήτη αγίας Άννης, άγιον Όρος, 1895. Το σχετικό απόσπασμα του λόγου του αγίου Μάρκου ευρίσκεται εις παλαιόν χειρόγραφον του Τόμου Απαλλαγής, σελ. 185 ευρισκομένου εις την βιβλιοθήκην της Ι. Σκήτης αγίας Άννης). 

Τό νόημα τῶν ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ στή ζωή μας, Ἰω. Καρδάση.

         Μεγάλη είναι η γιορτή, που με τόση λαμπρότητα γιορτάζει ολόκληρη η Χριστιανοσύνη την περίοδο αυτή του χρόνου. Είναι ένας από τους τρεις μεγάλους σταθμούς στην εκκλησιαστική, αλλά και στην κοινωνική μας πορεία, που περιλαμβάνει: Γέννηση Χριστού, Ανάσταση Χριστού και Κοίμηση της Θεοτόκου. Αλλά και μέσα στην πορεία της ζωής του ίδιου του Χριστού είναι το ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ Σύλληψης και Ανάστασης. Ποιά όμως είναι η σημασιολογία της λέξης Χριστούγεννα και ποιο είναι το νόημα της στη ζωή μας σήμερα; Είναι διαχρονικό ή έχει καταντήσει πλέον ένα κοινότυπο γεγονός, χωρίς πια κανένα νόημα στην πολυτάραχη ζωή μας; 

            Σ’ αυτή μας την παρουσίαση διαπραγματευόμαστε το μεγάλο αυτό γεγονός και στεκόμαστε στα κυριότερα ερωτήματα: Που, πως, πότε και γιατί συνέβη αυτό το γεγονός, ποιά είναι η ιστορική θέση, ποιά είναι η θεολογική και εκκλησιολογική του θεώρηση, πως το βλέπει η λαϊκή μας παράδοση και τέλος τι διδάγματα αποκομίζουμε, ποιό το όφελος στη πνευματική μας πορεία και τι σημαίνει τελικά το μεγάλο αυτό γεγονός για μας.

            Όλοι μας λίγο ή πολύ ξέρουμε που έγινε και πως έγινε το γεγονός. Κάποιο πρωινό στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας (στα βόρεια του σημερινού Ισραήλ) ο Ιωσήφ άφησε το σπίτι του και παρέλαβε την ετοιμόγεννη μνηστή του Μαρία, την έβαλε πάνω σ’ ένα γαϊδουράκι και ξεκίνησε ένα οδοιπορικό 5 ημερών στα νότια της χώρας, για να απογραφεί σύμφωνα με το διάταγμα του ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου, όπως χαρακτηριστικά μας λέγει ο Λουκάς (2, 1-2): «εξήλθε δόγμα παρά Καίσαρος Αυγούστου απογράφεσθαι πάσαν την οικουμένην, αύτη η απογραφή πρώτη εγένετο ηγεμονεύοντος της Συρίας Κυρηναίου». Ο τόπος απογραφής ήταν ένα μικρό χωριό κοντά στα Ιεροσόλυμα, η Βηθλεέμ της Ιουδαίας, τόπος καταγωγής του Ιωσήφ. Πολύς ο κόσμος λόγω της απογραφής, πουθενά κατάλυμα για να μείνουν και τελικά βολεύονται σε μια σπηλιά-στάβλο, όπου τη νύκτα της 5^ης ημέρας οδοιπορίας η Μαρία γεννάει ένα παιδί, που δεν είναι παρά  «ο Βασιλεύς των βασιλευόντων και Κύριος των κυριευόντων». Παρόντες στη μοναδική αυτή γέννα: ζώα, βοσκοί, άγγελοι, το αστέρι, μάγοι αργότερα. Απόντες: πόνοι, αίματα, μαία, στρώματα, λουσίματα, θαλπωρή, συγγενείς, όλα τα αναγκαία, που σήμερα είναι αδιανόητο να λείπουν από μια γέννα. Παράξενη πράγματι γέννα, αλλά και αυτός που γεννιέται μοναδικός. Ποτέ δεν γεννήθηκε άλλος μ’ αυτόν τον τρόπο, ούτε πρόκειται να γεννηθεί στο μέλλον.

            Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν, ότι η μοναδική αυτή γέννα έγινε γύρω στις 5 Σεπτεμβρίου, 754 χρόνια από τότε που κτίστηκε η πρωτεύουσα της τότε Οικουμένης, η Ρώμη και την αρίθμησαν αργότερα ως έτος 1. Πράγματι στην τότε ρωμαϊκή αυτοκρατορία, υπήρχαν 2 μετρήσεις χρόνου: η 1^η Ιανουαρίου (προς τιμήν του διπρόσωπου θεού Ιανού), η αρχή του πολιτικού έτους και η 1^η Σεπτεμβρίου η αρχή του οικονομικού έτους. Κάθε δε 15 χρόνια γινόταν απογραφή σ’ όλη την αυτοκρατορία, για να υπολογιστεί η φορολογία για τα επόμενα 15 χρόνια. Τότε λοιπόν, την 1^η Σεπτεμβρίου τοιχοκολλήθηκε το διάταγμα απογραφής (Edictum). Από την ρωμαϊκή αυτή λέξη διάταγμα προήλθε η σημερινή Ίνδικτος = αρχή της Ινδίκτου = αρχή του εκκλησιαστικού έτους σήμερα, την 1^η Σεπτεμβρίου.

            Νομοταγείς πολίτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο Ιωσήφ με τη Μαρία ξεκινούν αμέσως από την Ναζαρέτ και στις 5 Σεπτεμβρίου το βράδυ (η ημέρα αρχίζει από τη Δύση του ήλιου, όπως και σήμερα η εκκλησιαστική ημέρα αρχίζει με το σήμαντρο του εσπερινού) καταφθάνουν στη Βηθλεέμ. Βρίσκουν ένα στάβλο και η γέννηση γίνεται τις πρώτες νυκτερινές ώρες.

            Το πελώριο όμως ερώτημα είναι το γιατί έγινε, αν αυτό το γεγονός είχε προαναγγελθεί ή αν ήτανε άγνωστο στους ανθρώπους και γιατί έγινε τότε που έγινε και δεν έγινε νωρίτερα ή αργότερα.

            Από την αυγή της δημιουργίας του ανθρώπου, αυτός αισθάνθηκε την ανάγκη να προσφύγει σε μια ανώτερη δύναμη για να την εξυμνεί, γιατί θεωρούσε τον εαυτό του αδύναμο μπροστά στα στοιχεία της φύσης (κεραυνούς, εκλείψεις κλπ.). Έτσι, αρχικά θεώρησε για θεούς αυτά τα στοιχεία και τα θεοποίησε: θεοποίησε ουράνια σώματα (Ήλιος-Άτον ή Μίθρας, Σελήνη, αστέρια), φυσικά φαινόμενα και καταστάσεις (Δίας-κεραυνός, Ποσειδώνας-θάλασσα, Άρης-πόλεμος, Άρτεμις-κυνήγι), συναισθήματα (Αφροδίτη-έρωτας), θεοποίησε ιδέες (Απόλυτο Αγαθό του Πλάτωνα, η Φύση του Βούδα) και προχώρησε στον ένα προσωπικό Θεό (Θεό του Ισραήλ, θεό των Μουσουλμάνων). Η κατάληξη έπρεπε να ήτανε η τριαδικότητα, δηλ. η ύπαρξη τριών προσώπων σε μια και την αυτή ουσία. Η κατανόηση αυτής της συλλογιστικής, που γίνεται μόνο με την Πίστη και η τριαδικότητα που υπήρχε από της δημιουργίας του κόσμου, έπρεπε να περάσει από όλα αυτά τα στάδια για να γίνει κτήμα, ακόμη δε 2000 χρόνια απ’ τη γέννηση εξακολουθεί να ταλανίζει ορισμένους, που έχουν σαν εφόδιο, όχι τους Πατέρες στους ο οποίους ο Θεός απεκάλυψε Εαυτόν, αλλά τη γνώση και τον ορθολογισμό. Βέβαια ματαιοπονούν, γιατί σύμφωνα με τη ρήση του Γρηγορίου του Θεολόγου: «τον Θεόν φράσαι αδύνατον, νοήσαι δε αδυνατώτερον».

            Η τριαδικότητα όμως αυτή υπήρχε ακόμη και πριν από την δημιουργία του κόσμου. Και αυτό γιατί: «Ο Θεός αγάπη εστίν» (Α΄ Ιωαν. 4, 8) και για να υπάρχει αγάπη πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 2 πρόσωπα. Για το 3^ο πρόσωπο έχουμε την αναφορά: «και πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος» (Γεν. 1, 2). Γιατί λοιπόν έπρεπε να εμφανιστεί το 2^ο πρόσωπο, που μέχρι τότε μόνον ακουστό ήταν; Αυτό μίλησε στον Αβραάμ, στον Μωϋσή, στους προφήτες και σε όσους το προαναγγείλανε. Τους προειδοποίησε για την φοβερή κατάντια που είχε φθάσει ο άνθρωπος μετά την πτώση και την εκδίωξή του από τον Παράδεισο. Τους προειδοποίησε να έλθουν στους κόλπους του Πατέρα και όταν πια κάθε ελπίδα επανόδου είχε χαθεί και η τελειωτική καταστροφή του ανθρώπινου γένους ήταν ορατή, τότε ευδόκησε ο Θεός-Πατέρας, από υπερβολική αγάπη προς το δημιούργημά Του, να αποστείλει τον «Υιόν του τον αγαπητόν», ώστε να ανασύρει τον άνθρωπο από τα έγκατα του Άδη και να τον καταστήσει θεόν κατά χάριν.

            Το μεγάλο αυτό σχέδιο της θ. οικονομίας προαναγγέλθηκε αρχικά από τον ίδιο το Θεό στο φίδι (διάβολο): «και έχθραν θήσω ανά μέσον σου και ανά μέσον του σπέρματός σου και ανά μέσον του σπέρματος αυτής, αυτός σου τηρήσει κεφαλήν, και συ τηρήσεις αυτού πτέρναν» (Γεν. 3, 15), κατόπιν δε προφητεύθηκε στην αρχαιότητα από πολλούς: αρχαίος Ισραήλ (προφήτες), αρχαία Ελλάδα (φιλόσοφοι), Ρώμη (φιλόσοφοι και ποιητές), αρχαίοι Γερμανοί, Σκανδιναβοί και Κινέζοι, Κομφούκιος, Ιρανοί, Ινδοί, Βουδιστές, Ινδουϊστές, Αιγύπτιοι, Άραβες, αρχαίοι λαοί Αμερικής κ.ά.

            Η προφητεία Ησαϊα είναι πολύ χαρακτηριστική: «ιδού η παρθένος εν γαστρί έξει και τέξεται υιόν, και καλέσεις το όνομα αυτού Εμμανουήλ» (Ησ. ζ΄ 14). Η παράλειψη της φράσης «μεμνηστευμένη ανδρί» παραπλάνησε το διάβολο, ο οποίος γνώριζε επίσης την παραπάνω  ρήση του Θεού, καθώς και την ρήση του Ησαΐα και έψαχνε να βρει παρθένο, αλλά όχι μνηστευμένη, για να ενεργοποιήσει τις διαβολές του. Ο Πλάτωνας γράφει χαρακτηριστικά: «Θεόν δε και νυν απ’ αρχής των λεγομένων Σωτήρα, εξ ατόπου και αήθους διηγήσεως προς το των εικότων δόγμα διασώζειν ημάς, επικαλούμενοι, πάλιν αρχόμεθα λέγειν...» (Πολιτεία Β΄, V, §4-5), δηλ. «... διασώζουμε μια διδασκαλία από κάποια παράδοξη και ασυνήθιστη προς τα γενικώς παραδεκτά διήγηση, κατά την οποίαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αναμένουμε Σωτήρα Θεόν...». Ο ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος στο Δ΄ βιβλίο των «Εκλογών» αναφωνεί: «Θα γεννηθεί Υιός, ο οποίος θα φέρει τη λήξη της σιδερένιας γενιάς και θα ανατείλει σ’ όλο τον κόσμο νέα γενιά».

            Τι υπήρχε λοιπόν μέχρι τη γέννηση; Σκότος και έρεβος σ’ όλη την ανθρωπότητα. Ο Αδάμ και η Εύα παράκουσαν την εντολή του Θεού και εκδιώχθηκαν. Συνέβη δε ακριβώς τότε η ολέθρια αποδέσμευση του ανθρώπου από τον φιλάνθρωπο Θεό και η υποταγή του στον διάβολο, την αμαρτία και το θάνατο. Ο διάβολος εξαπατούσε, η αμαρτία έσφαζε, ο θάνατος έθαβε (Ιω. Χρυσόστομος). Τι μπορούσε να βοηθήσει τον άνθρωπο; Μόνον ένας όμοιός του, που θα ήταν όμως ταυτόχρονα και Θεός. Ποιος ήτανε αυτός; Ο Λόγος, το 2^ο πρόσωπο της Αγ. Τριάδας. Ο Ιωάννης ο Θεολόγος είναι σαφής: «Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος» (Ιω. 1, 1-2), δηλ. «Αρχικά υπήρχε ο Λόγος (ο Χριστός, το 2^ο πρόσωπο) και ο Λόγος ήτανε με το Θεό και ήτανε Θεός ο Λόγος» και παρακάτω οριοθετεί το μέγα μυστήριο, τη θεία ενανθρώπιση, τη σάρκωση του Λόγου: «και ο Λόγος σάρξ εγένετο» (Ιω. 1, 14), δηλ. «και ο Λόγος πήρε ανθρώπινη σάρκα» (σώμα και ψυχή ανθρώπου).

            Τι μπορεί να παρατηρήσει κανείς σ’ αυτή την θεία ενανθρώπιση:

- Γεννιέται αυτός που υπάρχει αιώνια και γίνεται αυτό που ποτέ δεν υπήρξε.                        

- Είναι Θεός και γίνεται άνθρωπος, γίνεται άνθρωπος και πάλι Θεός μένει.

- Εκείνος που προαιώνια γεννήθηκε από τον Πατέρα ανεξήγητα, γεννιέται σήμερα από παρθένο υπερφυσικά. Το πώς ουδείς γνωρίζει, μόνο η Χάρις του Αγ. Πνεύματος γνωρίζει.

- Ο Θεός (Υιός) γεννήθηκε από Θεό (Πατέρα) («Θεόν αληθινόν εκ Θεού αληθινού»), ο θεάνθρωπος γεννήθηκε άνθρωπος (υιός) από άνθρωπο (παρθένο).                                   

- Στον Ουρανό είναι ο μόνος που γεννήθηκε από Πατέρα μόνο (Υιός Του μονογενής, «τον Υιόν του Θεού τον μονογενή») με τρόπο θεϊκό, που δεν μπορεί να εξηγηθεί. Είναι ασέβεια να σκεφτούμε μητέρα. Στη γη είναι ο μόνος που γεννήθηκε από παρθένο μόνο (υιός της μονογενής, «υιός της παρθένου γίνεται») με τρόπο υπερφυσικό που δεν μπορεί να ερευνηθεί. Είναι βλασφημία να υποθέσουμε πατέρα. Η αδυναμία της φύσης μας, φυσικό είναι να μας κάνει να πιστεύουμε στα ορατά και να απιστούμε στα αόρατα.

- Χωράει στη μήτρα ο αχώρητος, βλέπουμε παιδί τον παλαιό των ημερών, αναπαύεται σε φάτνη, Αυτός που έχει θρόνο στον Ουρανό, αγγίζουν χέρια ανθρώπου τον απρόσιτο και ασώματο, σφιχτοδένεται με σπάργανα Αυτός που σπάει τα δεσμά της αμαρτίας, φόρεσε το σώμα μας («μορφή δούλου λαβών» Φιλιπ. 2, 7), πρόσφερε το Πνεύμα Του, δεν περιφρονεί την ύλη και παίρνει τη σάρκα μας για να μας αγιάσει, γίνεται άνθρωπος για να γίνουμε θεοί («υιοί Θεού κληθήσονται» Ματθ. 4, 8)

- Ο Αδάμ χωρίς γυναίκα γέννησε γυναίκα, η παρθένος χωρίς άνδρα γέννησε άνδρα. Η φύση ισοφαρίστηκε.

- Ο Θεός γίνεται άνθρωπος, αλλά γεννιέται σαν Θεός. Χωρίς ηδονή (σύλληψη) και οδύνη (γέννα), στοιχεία της ανθρώπινης φύσης μετά την πτώση.

- Η γέννηση γίνεται κατά τον παράδοξο αυτό τρόπο, ώστε να γίνει αιτία ακλόνητης πίστης. Αν γεννιόταν σαν κοινός άνθρωπος, δεν θα πιστευόταν σαν Θεός. Ο παράδοξος αυτός τρόπος πιστοποιείται από το ρητό: «ΟΠΟΥ ΓΑΡ ΒΟΥΛΕΤΑΙ ΘΕΟΣ, ΝΙΚΑΤΑΙ ΦΥΣΕΩΣ ΤΑΞΙΣ».

            Ποιος μας τα λέγει, όλα αυτά τα θαυμαστά; Μα οι Άγιοί μας, στους οποίους αποκαλύφθηκε ο ίδιος ο Θεός και τα έκανε γνωστά. Γιατί σ’ αυτούς; Μα γιατί καθάρισαν την καρδιά τους (το κέντρο αυτό της ψυχής) και όπως είπε ο ίδιος ο Χριστός: «όσοι καθαρίσουν την καρδιά τους, θα δουν το Θεό», «μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. 5, 8).

            Πότε όμως καθιερώθηκε να γιορτάζεται το μοναδικό αυτό γεγονός; Δεν υπήρχε αρχικά εορτή γέννησης. Τον 1^ο αιώνα υπήρχε μία μοναδική χαρμόσυνη ημέρα, η Κυριακή. Στα μέσα του 2^ου θεσπίστηκε το Πάσχα, που παρέμεινε η μόνη εορτή μέχρι το 325. Λίγο αργότερα άρχισε να εορτάζεται η γέννηση 5 ημέρες μετά την έναρξη του πολιτικού έτους και όχι του οικονομικού. Αρχικά ήτανε διήμερη: 5 Ιαν. η πνευματική εορτή και 6 Ιαν. η κοσμική (η Θεοφάνεια, δηλ. η του Θεού εμφάνιση, η Χριστού γέννα και τελικά τα Χριστούγεννα), η δεύτερη δε αυτή ημέρα συνδέθηκε με την ημέρα της βάπτισης του Χριστού.

            Οι ειδωλολάτρες Ρωμαίοι γιόρταζαν στο χειμερινό ηλιοστάσιο (24 Δεκ.) τη γέννηση του «θεού ήλιου» (Sator). Στις οικογένειες, που άλλα μέλη ήτανε ειδωλολάτρες και άλλα Χριστιανοί παρουσιάζονταν προβλήματα με την διαφορετική ημερομηνία γέννησης του Θεού. Ο επίσκοπος Ρώμης Ιούλιος Α΄ το 336, για να μην χωρίζονται οι μεικτές το θρήσκευμα οικογένειες, μετέφερε την πνευματική εορτή της Χριστού γέννας από 5 Ιαν. στις 25 Δεκ. και η κοσμική εορτή της Χριστού γέννας 6 Ιαν. παρέμεινε ως εορτή της βάπτισης του Χριστού (που σαν πραγματικό γεγονός οι ιστορικοί την τοποθετούν γύρω στις 1 Απρ.). Ο Αρχιεπίσκοπος ΚΠολης Γρηγόριος ο Θεολόγος την καθιέρωσε το 380, οι υπόλοιπες δε Εκκλησίες της Ανατολής το 431.

            Γιατί όμως τοποθετήθηκε από την Εκκλησία την ημερομηνία αυτή η γέννηση; Διότι συνδέθηκε με το χειμερινό ηλιοστάσιο, όπου αρχίζει να αυξάνεται το φως, οι δε εορτές της σύλληψης και της γέννησης του Χριστού συνδέονται με την αύξηση του φωτός, σύμφωνα με τη ρήση του ίδιου του Χριστού: «εγώ ειμί το φως του κόσμου» (Ιω. 8, 12), «Φως εκ φωτός...», «εκείνον δει αυξάνειν, εμέ δε ελαττούσθαι» (Ιω. 3, 30). Βάσει αυτών η Εκκλησία θέσπισε τη σύλληψη και τη γέννηση τόσο του Χριστού (ανατέλλοντος αστέρος), όσο και του Προδρόμου (δύοντος αστέρος): 25 Μαρ. (εαρινή ισημερία, ισοστάθμιση φωτός και σκότους, σύλληψη του Χριστού), 25 Δεκ. (χειμερινό ηλιοστάσιο, έναρξη αύξησης του φωτός, γέννηση του Χριστού), 23 Σεπ. (φθινοπωρινή ισημερία, ισοστάθμιση φωτός και σκότους, σύλληψη του Προδρόμου), 24 Ιουν. (θερινό ηλιοστάσιο, έναρξη αύξησης του σκότους, γέννηση Προδρόμου).

            Αλλά και η πραγματοποίηση της γέννας αυτής, τη νύκτα, έχει την δική της συμβολική. Σκοτάδι με παρουσία του λαμπρού αστέρα, πρότυπου του αστέρα που γεννιέται. Στο πνευματικό σκοτάδι η ανθρωπότητα, αρχίζει να φωτίζεται απ’ το αστέρι που βρίσκεται μέσα στη σπηλιά. Όλη η Πλάση συνεργάζεται και προσφέρει γι’ αυτή τη γέννα. Ο Ουρανός τους αγγέλους, που υμνολογούν και δοξάζουν, το Σύμπαν το αστέρι, που δείχνει το δρόμο, η γη την σπηλιά, τα άλογα ζώα την παρουσία τους, η επιστήμη τους τότε αστρονόμους (μάγους), η ανθρωπότητα την Παρθένο. Και όλα αυτά για να φανερωθεί το μυστήριο, που από αιώνες υπάρχει.

            Ψάλλουν τα ουράνια: «δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία» (Λουκ. 2, 14). Ψάλλει η Εκκλησία μας με τους θαυμάσιους στίχους την υπέροχη υμνολογία από τον Ρωμανό μελωδό και τον Ιω. Δαμασκηνό: «Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον, και του απ’ αιώνος Μυστηρίου η φανέρωσις, ο Υιός του Θεού, Υιός της Παρθένου γίνεται ...» (ύμνος της σύλληψης), «Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών, ανέτειλε τω κόσμω, το φως το της γνώσεως, εν αυτή γαρ οι τοις άστροις λατρεύοντες, υπό αστέρος εδιδάσκοντο, σε προσκυνείν τον Ήλιον της δικαιοσύνης, και σε γινώσκειν εξ ύψους Ανατολήν. Κύριε δόξα σοι» και «Η Παρθένος σήμερον, τον Υπερούσιον τίκτει, και η γη το Σπήλαιον, τω απροσίτω προσάγει. Άγγελοι, μετά Ποιμένων δοξολογούσι. Μάγοι δε, μετά αστέρος οδοιπορούσι, δι’ ημάς γαρ εγεννήθη, Παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός» (ύμνοι της γέννησης).

            Η θεολογία της Εκκλησίας μας δεν καθρεπτίζεται μόνο στην υμνολογία της, αλλά και στην αγιογραφία της: Η Παρθένος στο κέντρο, το παιδί μέσα στο μαύρο σπήλαιο (τη μαυρίλα της γης), το σπήλαιο σημείο της κατάντιας του ανθρώπου (της καταβαράθρωσης του), παρέα Του τα ζώα, στο κέντρο άνω το αστέρι, δεξιά και αριστερά άνω οι άγγελοι, κάποιας άγγελος το αναγγέλλει στους βοσκούς, κέντρο και αριστερά σπεύδουν οι μάγοι, κέντρο και δεξιά ο μικρός Ιησούς καλεί τα πρόβατα, κάτω αριστερά ο Ιωσήφ σκεπτόμενος (ακατανόητο το υπερφυσικό αυτό γεγονός)

            Πως προετοιμαζόμαστε για τη μεγάλη γιορτή και πως την γιορτάζουμε; Ξεκινάμε, όπως σε κάθε μεγάλη γιορτή με νηστεία και προσευχή. Χαλαρή στην αρχή νηστεία 4 εβδομάδες (λόγω χειμώνα) και πιο αυστηρή αργότερα για μια ακόμη εβδομάδα, ευχόμαστε σ’ όλους με τα κάλαντα, που είναι ποιήματα της λαϊκής μας παράδοσης τραγουδισμένα κυρίως από παιδιά. Προετοιμάζουμε το παραδοσιακό φαγητό στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, που θα είναι  χοιρινό με σέλινο (γιατί υπάρχει επάρκεια χοιρινών την περίοδο αυτή λόγω ελαχιστοποίησης των τροφών τους). Το θαυμάσιο αυτό φαγητό θα το απολαύσουμε, αφού παρακολουθήσουμε τη θ. λειτουργία, που αυτή την ημέρα γίνεται πολύ πρωί. Οι νοικοκυρές θα φτιάξουν  τα χριστόψωμα και τα γλυκά, κυρίως κουραμπιέδες και μελομακάρονα. Από του Αγ. Νικολάου θα στολίσουμε τα Χριστουγεννιάτικα δένδρα και θα κρεμάσουμε τους φωτισμένους αγιοβασίληδες.

            Το σπουδαιότερο όμως απ’ όλα είναι, το τι διδάγματα θα πάρουμε από αυτή την ίδια τη γέννηση. Τι μας προσφέρει και τι μας διδάσκει; Εκείνα που μας τονίζει ιδιαίτερα είναι τρία  κυρίως πράγματα: το αφιλάργυρο, το αφιλήδονο και το αφιλόδοξο:

            1.- Το αφιλάργυρο.  Το να ήμαστε εχθροί προς το χρήμα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Παύλος: «ρίζα γαρ πάντων των κακών εστίν η φιλαργυρία» (Τιμ. Α΄ 6, 10). Είναι η ρίζα όλων των κακών η φιλαργυρία. Το αφιλάργυρο ακριβώς μας το δείχνει αυτή η γέννηση μέσα στη γενική φτώχεια, μεσάνυκτα σε φάτνη με θέρμανση τα χνώτα των αλόγων ζώων. Φτωχή ήταν και η  Ναζαρέτ (λιτό φαγητό, ύπνος σε ψάθα στο δάπεδο από χώμα), αλλά φτωχότερη έγινε η Βηθλεέμ (χωρίς φαγητό, ύπνο όχι σε ψάθα, αλλά σε άχυρα). Καμιά υποδοχή από κανένα. Ο Χριστός δεν νοιώθει ντροπή για τη φτώχεια, κάνει μάλιστα επίδειξη της φτώχειας. Θα το ειπεί ο ίδιος αργότερα «ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του θεού και την δικαιοσύνην αυτού, και ταύτα πάντα προστεθίσεται υμίν, μη ουν μεριμνήσητε εις την αύριον, η γαρ αύριον μεριμνήσει τα εαυτής, αρκετόν τη ημέρα η κακία αυτής» (Ματθ. 6, 33-34).

            2.- Το ανήδονο. Το να καταργήσουμε την ηδονή. Πως θα το κατορθώσουμε; Μα με τον πόνο. Η κατάργηση της ηδονής με την οδύνη. Ο πόνος δεν μπορεί να φέρει την ευχαρίστηση. Ο Ίδιος δέχτηκε και φυλακίστηκε στη μήτρα, έλαβε ένα σώμα εμπαθές, ανοικτό στον πόνο, όπως όλα τα βρέφη. Το δηλώνει χαρακτηριστικά ο ψαλμωδός: «εγώ δε ειμί σκώληξ και ουκ άνθρωπος» (Ψαλμ. 21, 6). Προσβάλλεται απ’ το ψύχος, την υγρασία, την κακοσμία και κάθε είδους βασάνου. Γιατί όλα αυτά; Για να μας δείξει, ότι μόνο με τον πόνο θα σωθούμε, ενώ η ηδονή θα μας φέρει στην απώλεια «και υπό μεριμνών και πλούτου και ηδονών του βίου πορευόμενοι συμπνίγονται και ου τελεσφορούσι» (Λουκ. 8, 14). Ποιόν πρέπει να ακολουθείς, εκείνον που θέλει τη σωτηρία σου με την οδύνη ή εκείνον που ζητεί την απώλειά σου με την ηδονή; Την απάντηση την δίνει ο Ιωάννης: «μείζων εστίν ο εν υμίν ή ο εν τω κόσμω» (Ιω. Α΄ 4, 4). Μεγαλύτερος είναι αυτός που είναι μέσα μας (ο Χριστός) παρά αυτός που είναι στον κόσμο (ο Αντίχριστος).

            3.- Το αφιλόδοξο. Το να εχθρευόμαστε τη δόξα. Αυτός «σχήματι ευρεθείς ως άνθρωπος εταπείνωσεν εαυτόν» (Φιλιπ. 2, 8), ο δε «μείζων» ο κυρίαρχος του κόσμου τούτου («Αυγούστου μοναρχούντος») καλεί τον «μείζονα» του σύμπαντος κόσμου («τον Κύριο των κυριευόντων») να παρουσιαστεί και να απογραφεί και Εκείνος, χωρίς αντίρρηση, δέχεται. Επίτηδες γίνεται η γέννηση την εποχή ακριβώς της απογραφής, για να βάλει τον Εαυτό του κάτω από την κοσμική υποταγή. Η άκρα ταπεινοφροσύνη σ’ όλη της τη μεγαλοπρέπεια. Άλλωστε ο Ίδιος θα το ειπεί αργότερα ξεκάθαρα: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. 4, 3).

            Μετά από όλα αυτά καλούμαστε τώρα εμείς να ακολουθήσουμε το παράδειγμα Εκείνου, που δέχτηκε να υποστεί, όσα υπέστη, ως ο χειρότερος των ανθρώπων, που φόρεσε τη σάρκα μας και έφτασε στον έσχατο εξευτελισμό για να μας ξεβρωμίσει και να μας καθαρίσει και να μας ανασηκώσει από το βούρκο της ανομίας και να μας μεταφέρει δίπλα στο θρόνο του Πατέρα, ώστε να γίνουμε παιδιά του Θεού, να δούμε τον Θεό, να γίνουμε θεοί κατά χάριν. Αυτός με το παράδειγμα του μας καλεί. Στο χέρι μας είναι να αποδεχθούμε την τιμητική αυτή πρόσκληση.

 

Ἡ διαδικασία ἐντάξεως στό Ἑορτολόγιο, π. Γεωργίου Τσέτση

         Στήν λατρευτική καί πνευματική ζωή τῶν ὀρθοδόξων, οἱ Ἅγιοι κατέχουν μιά ἐξέχουσα θέση. Εἶναι οἱ «φίλοι Χριστοῦ», αὐτοί πού μέ τήν πίστη καί τήν ἐνεργό τους ἀγάπη, ἔγιναν δοχεῖα τοῦ Πνεύματος καί ὅμοιοι τῷ Θεῷ (Α´ Ἰω. 3, 2), καί ἀπέβησαν οἱ εὐχέται καί προστάται μας στόν οὐρανό, φέρνοντας μας πλησιέστερα στόν ἕνα Μεσίτη μεταξύ Θεοῦ Πατρός καί ἀνθρώπων, τόν Χριστό (Α´ Τιμ. 2, 5).

         Δέν εἶναι λοιπόν τυχαῖο ὅτι προσφέροντας τήν ἀναίμακτο Θυσία πάνω στήν καθαγιασμένη μέ λείψανα μαρτύρων καί ἁγίων Ἁγία Τράπεζα, ζητοῦμε, καθώς λέγει ὁ Μ. Βασίλειος στήν Ἀναφορά τῆς Θείας Λειτουργίας του, νά ἑνωθοῦμε «εἰς ἑνός Πνεύματος Ἁγίου κοινωνίαν» καί «εὕρωμεν ἔλεον καί χάριν μετά πάντων τῶν Ἁγίων Προπατόρων, Πατέρων, Πατριαρχῶν, Ἀποστόλων, Κηρύκων, Εὐαγγελιστῶν, Μαρτύρων, Ὁμολογητῶν, Διδασκάλων καί παντός πνεύματος δικαίου ἐν πίστει τετελειωμένου, ἐξαιρέτως» δέ, «τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου, Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας».

         Ἀπό τίς πρῶτες ἤδη μέρες τῆς συστάσεως τῆς Ἐκκλησίας, ἡ μετά θάνατον ἀπόδοση τιμῶν σ” ἕνα μάρτυρα, ὁμολογητή, ἐπίσκοπο, σ” ἕνα ὅσιο ἤ σέ μιά ὁσία, δέν προϋπέθετε ὁποιουσδήποτε προκαθορισμένους ὅρους. Ἡ πρός αὐτούς τιμή ἀποτελοῦσε μιά αὐθόρμητη πράξη τῶν πιστῶν, ὅταν στή συνείδησή τους, ἕνα πρόσωπο περιβαλλόταν μέ τό φωτοστέφανο τῆς δόξης.

         Καθώς εἶναι γνωστό, ὡς πρῶτοι ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας φέρονται οἱ Μάρτυρες, «οἱ μαθηταί καί μιμηταί τοῦ Κυρίου»[1], αὐτοί οἱ ὁποῖοι γιά τούς ἀγῶνες τους ὑπέρ τῆς πίστεως καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θανατώθηκαν, ἀπολάμβαναν ἰδιαίτερης τιμῆς καί σεβασμοῦ ἐκ μέρους τῶν πιστῶν, πού θεωροῦσαν ὅτι ὁ μαρτυρικός θάνατος ἀποτελοῦσε ὕψιστη τιμή γιά κάθε χριστιανό. Ἤδη, ἀπό τά μέσα τοῦ δευτέρου αἰῶνος βλέπουμε τήν συνήθεια τῶν χριστιανῶν νά συνέρχονται μαζύ μέ τόν Ἐπίσκοπό τους, κατά τήν ἐπέτειο τοῦ θανάτου ἑνός μάρτυρος, γύρο ἀπό τόν τάφο του, καί νά τελοῦν τήν Θεία Εὐχαριστία «ἐν ἀγαλλιάσει καί χαρᾷ, εἴς τε τῶν προηθληκότων μνήμην καί τῶν μελλόντων ἄσκησίν τε καί ἑτοιμασίαν»[2].

        Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία, εὐθύς μετά τούς μάρτυρας, ἴση τιμή ἀπεδίδετο καί στούς ὁμολογητάς, τά ἐκλεκτά αὐτά δοχεῖα του πνεύματος, πού εἶχαν ὁμολογήσει τήν πίστη τους μπροστά στούς διῶκτες τους, χωρίς ὅμως νά ὑποστοῦν μαρτυρικό θάνατο. Παράλληλα πρός τούς μάρτυρας καί τούς ὁμολογητάς, τιμές ἀπεδίδοντο καί στούς ἐπισκόπους, διότι στά ὄμματα τῶν πιστῶν, οἱ Ἐπίσκοποι ἐμφανίζονταν ὡς οἱ καλλίτεροι καί εἰλικρινέστεροι χριστιανοί, κυρίως ὅμως ὡς πρωταγωνισταί στόν ἀγῶνα τῆς Ἐκκλησίας κατά τῶν αἱρέσεων. Ἐκτός ἀπό τούς μάρτυρας, τούς ὁμολογητάς καί τούς ἐπισκόπους, τιμές ἀποδίδονταν καί στούς ἀσκητάς, καί τούς ἀναχωρητάς τῆς ἐρήμου πού εἴχαν διαδραματίσει ἀποφασιστικό ρόλο στήν διαμόρφωση τοῦ χριστιανικοῦ ἤθους. Πρέπει δέ νά σημειωθεῖ ὅτι οἱ διαπρέψαντες στόν μοναχικό βίο εἶχαν τόση ἀκτινοβολία καί ἐπίδραση στούς χριστιανούς, ὥστε πολλοί ἀπό αὐτούς, κυρίως οἱ Στυλῖται, νά ἐπιβάλλονται στή συνείδηση τῶν πιστῶν ὡς ἅγιοι, καί ὅταν βρίσκονταν ἀκόμη στή ζωή[3]. Μαζί μέ τούς ἀνωτέρω ἁγίους τιμήθηκαν ἀπό τήν Ἐκκλησία καί οἱ ὅσιοι, οἱ σπάνιες ἐκεῖνες μορφές ἀνδρῶν καί γυναικῶν, πού εἶχαν ἐπιβληθεῖ στήν συνείδηση τῶν πιστῶν ὡς ἅγιοι γιά τήν ἐνάρετη ζωή καί πολιτεία τους.

       Διά μέσου τῆς δισχιλιετοῦς ἱστορίας της, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δέν ἔπαυσε νά ἀναδεικνύει νέους ἁγίους. Ὁ συνεχής ἐμπλουτισμός τοῦ Ἑορτολογίου της μέ ὀνόματα νέων μαρτύρων, ἁγίων ἱεραρχῶν καί ἀσκητῶν, ὁσίων ἀνδρῶν καί γυναικῶν, καί λοιπῶν προτύπων τῆς χριστιανικῆς ἀρετῆς, δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά μιά ζωντανή ἔκφραση τοῦ ἀδιάκοπα συνεχιζόμενου προφητικοῦ της ἔργου, τό ὁποῖο συνίσταται στό νά προετοιμάζει τήν εἴσοδο τῶν πιστῶν στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

        Ὡς τίς ἀρχές τοῦ τετάρτου αἰῶνος, τόν κύριο καί μόνο παράγοντα βάσει τοῦ ὁποίου ἐθεσπίζετο ἡ τιμή ἑνός ἁγίου, ἀποτελοῦσαν οἱ ἐκ μέρους τῶν πιστῶν αὐθόρμητες ἐκδηλώσεις τιμῶν πρός ἕνα πρόωπο. Τό προαναφερθέν ἔθος τῆς συνάξεως ἐπισκόπου καί πληρώματος γύρω ἀπό τόν τάφο ἑνός μάρτυρος κατά τήν ἐπέτειο τοῦ θανάτου του, τήν λεγομένη «γενέθλιο ἡμέρα», ἀποτελοῦσε τήν μόνη πράξη τῆς Ἐκκλησίας, διά τῆς ὁποίας ἕνα πρόσωπο ἀναγνωριζόταν ὡς ἅγιος. Μέ αὐτόν ἀκριβῶς τόν τελεσίδικο τρόπο ὡρίσθηκε π.χ. ἡ ἐπέτειος μνήμη τοῦ Ἁγίου Πολυκάρπου στή Σμύρνη, τοῦ Ἁγίου Κυπριανοῦ στήν Καρθαγένη, ὅπως καί πολλῶν ἄλλων μαρτύρων καί ἁγίων τῆς πρωτογενοῦς Ἐκκλησίας[4].

        Μέ τήν πάροδο ὅμως τοῦ χρόνου, κυρίως δέ ἔπειτα ἀπό τόν ἑνδέκατο αἰῶνα, διαπιστώνουμε ὅτι, ἐνῶ συνεχίζεται ἡ ἀρχαία αὐτή πράξη τῆς Ἐκκλησίας, Πατριάρχης καί Σύνοδος παίρνουν πρωτοβουλίες νά θεσπίζουν κατά ἐπισημότερο τρόπο τήν ὑπό τῶν πιστῶν ἑορταζόμενη μνήμη ἑνός ἁγίου. Χαρακτηριστική ἐπί τοῦ προκειμένου εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος εὐθύς μετά τόν θάνατό του τιμήθηκε ὡς ἅγιος τόσο ἀπό τόν λαό τῆς Θεσσαλονίκης, ὅσο καί ἀπό τούς μοναχούς τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἐνῶ ὁ ἑορτασμός τῆς μνήμης του καθιερώθηκε ἐπίσημα ἐννέα χρόνια ἀργότερα ἀπό τήν Σύνοδο πού εἶχε καλέσει τό 1368 ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεος Κόκκινος[5]. Κατά τόν ἴδιο τρόπο, ἐντάχθηκαν στό Ἑορτολόγιο καί οἱ ἀπό πολύ καιρό ἤδη ἀπό τό πλήρωμα ὡς ἅγιοι τιμώμενοι Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, Γεράσιμος ὁ Νέος, Ἰωάννης ὁ Ἐρημίτης, ὅπως καί ἡ Ὁσία Ματρώνα ἡ Χιοπολίτισσα, ἡ Ὁσία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία κ.ἄ. [6].

        Ἐν τούτοις, ἡ πράξη αὐτή δέν καθιερώθηκε ὡς ἐπίσημη διαδικασία τῆς Ἐκκλησίας. Τοὐναντίον, πλῆθος ἁγίων καί ὁσίων ἀνδρῶν καί γυναικῶν τῆς περιόδου αὐτῆς ἐντάχθηκαν στό Ἑορτολόγιο μέ μόνη βάση τήν ἐτυμηγορία τῶν πιστῶν μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ὅπως, καί πάμπολλοι Νεομάρτυρες τῶν Κάτω Χρόνων μπῆκαν στό Ἑορτολόγιο αὐθόρμητα, σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία παράδοση τῆς “Εκκλησίας καί χωρίς καμμιά ἐπί τούτῳ κανονική πράξη ἤ τελετουργία. Καί τοῦτο διότι, ἁπλῶς, δέν ὑπῆρχε καμμιά ἐν προκειμένῳ διαδικασία ἤ ῾Ιερά Ἀκολουθία. Ἡ συνείδηση τοῦ πληρώματος συνέχιζε νά εἶναι ὁ κυριώτερος παράγων πού συντελοῦσε στήν ἔνταξη ἑνός προσώπου στό Ἑορτολόγιο. Παράδειγμα, ἡ περίπτωση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Τριανταπέντε μόλις χρόνια μετά τόν μαρτυρικό του θάνατο ἤδη κυκλοφοροῦσε ἡ Ἀσματική του Ἀκολουθία[7], καί τό ὄνομά του ἀναγραφόταν στόν Συναξαριστή τοῦ 1818, ἐνῶ ἡ ἐπίσημη θέσπιση τῆς μνήμης του, μέ ἀπόφαση τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, γινόταν τό 1961, ἔπειτα ἀπό 182 χρόνια,[8].

         Ὡστόσο, πρέπει νά ἀναφερθεῖ ὅτι προϊόντος τοῦ χρόνου, ἡ Ἐκκλησία, προκειμένου νά ἐντάξει ἕνα πρόσωπο στό Ἑορτολόγιό της, ἄρχισε νά λαμβάνει ὑπ΄ὄψιν τά ἀντικειμενικά ἐκεῖνα γνωρίσματα πού μαρτυροῦν γιά τήν ἁγιότητα τοῦ ἐντασσόμενου στό Ἑορτολόγιό της ἐκλεκτοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ. Γνωρίσματα τά ὁποῖα καθοδηγοῦν τό αἰσθητήριο τῶν πιστῶν στήν καθιέρωση τῆς τιμῆς ἑνός ἁγίου[9].

        Τό πρῶτο γνώρισμα ἑνός ἁγίου εἶναι ἡ ἰδιότητά του ὡς μέλους τῆς Ἐκκλησίας διά τοῦ Ἱ. Βαπτίσματος. Τό Βάπτισμα, ὅμως, δέν ἀποτελοῦσε πάντοτε ἀπαραίτητο παράγοντα ἀναγνωρίσεως ἑνός ἁγίου. Ἡ ὑπέρ τοῦ Χριστοῦ ἔκχυση τοῦ αἵματος, ἀρκοῦσε γιά νά ἀναγνωρισθεῖ ἡ μαρτυρική ἰδιότητα κάποιου, ἔστω καί ἄν αὐτός δέν ἦταν ἐντεταγμένος στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας διά τοῦ Βαπτίσματος. Τό μαρτυρικό τέλος του, ἀναγνωριζόταν ὡς «βάπτισμα αἵματος», διότι, καθώς ἔλεγε ὁ Ϊερός Χρυσόστομος, «ὥσπερ οἱ βαπτιζόμενοι τοῖς ὕδασιν, οὕτως οἱ μαρτυροῦντες, τῷ ἰδίῳ λούονται αἵματι»[10].

        Τό δεύτερο γνώρισμα ἑνός ἁγίου εἶναι το Ὀρθόδοξο φρόνημά του. Δέν εἶναι δέ τυχαῖο ὅτι κατά τούς πρώτους αἰῶνες τιμήθηκαν ὡς ἅγιοι πάμπολλοι ἐπίσκοποι, ἐπειδή ἀκριβῶς εἶχαν διακριθεῖ γιά τούς ἀγῶνες τους ὑπέρ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως.

         Τό τρίτο, βασικῆς σημασίας, γνώρισμα ἑνός ἁγίου εἶναι ἡ εὐσεβής βιοτή καί ἡ πρός τόν κόσμο πνευματική του ἀκτινοβολία. Μπορεῖ δέ νά λεχθεῖ ὅτι μετά τήν κατάπαυση τῶν διωγμῶν καί τήν ἀποκατάσταση τῆς εἰρήνης στήν Ἐκκλησία, ὁ βασικός αὐτός παράγων ὑπῆρξε συχνά ὁ μόνος τόν ὁποῖο ἐλάμβανε ὑπ΄ὄψιν ἡ γενική συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας, στή διαπίστωση τῆς ἁγιότητος ἑνός προσώπου.

         Ἕνα τέταρτο γνώρισμα ἁγιότητος εἶναι ἡ ἱκανότητα ἑνός προσώπου νά διενεργεῖ θαύματα. Ἡ «φήμη τῆς θαυματουργίας» (fama miraculorum), ἀνέκαθεν ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς σημαντικώτερους παράγοντες γιά τήν ἐκτίμηση τῆς ἠθικῆς ἀξίας τῶν ἁγίων[11]. Παρά ταῦτα, ἡ ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἀποδεικνύει ὅτι τά θαύματα δέν ἀποτελοῦσαν ἀπαραίτητο κριτήριο γιά τήν διαπίστωση τῆς ἁγιότητος ἑνός προσώπου. Ἡ πλειονότητα τῶν μαρτύρων τῆς πρωτογενοῦς Ἐκκλησίας δέν φαίνεται νά θαυματούργησε, ὅπως καί οἱ Ὁμολογηταί καί πολλοί διάσημοι καί πάνδημα τιμώμενοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως λ.χ. οἱ Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, Ἱερός Χρυσόστομος ἤ Γρηγόριος ὁ Νύσσης, παρουσιάζονται ὡς στερούμενοι τῆς ἱκανότητος τῆς θαυματουργίας. Καί μόνο οἱ περιπτώσεις αὐτές εἶναι ἐνδεικτικές τοῦ γεγονότος ὅτι τό θαῦμα, ὡς μιά ὑπερφυσική πράξη στήν ὁποία προβαίνει ἕνα πρόσωπο, δέν ἀποτελεῖ θεμελιώδη παράγοντα πρός ἐκτίμηση τῆς ἁγιότητός του[12].

          Τέλος, ἕνα χαρακτηριστικό γνώρισμα ἁγιότητος θεωρεῖται καί τό ἀδιάφθορο καί ἄλυτο τοῦ σώματος. Ἄν καί ἡ Ἐκκλησία, οὐδέποτε τό θεώρησε ὡς ἕνα ἐν τῶν ὧν οὐκ ἄνευ τεκμήριο γιά να διαπιστωθεῖ ἡ ἁγιότης ἑνός προσώπου. Ἡ μεγάλη συγχωρητική εὐχή πού ἀναγινώσκεται ἀπό τόν Ἀρχιερέα κατά τήν ἐξόδιο Ἀκολουθία, καί ἡ δέηση ὅπως ὁ Θεός, κατατάσσοντας τήν ψυχή τοῦ τεθνεῶτος ἐν σκηναῖς ἁγίων, διαλύσει τό σῶμα του «εἰς τά ἐξ ὧν συνετέθη», ἀποτελεῖ ἀκριβῶς ὑπόμνηση ὅτι τό ἄλυτο σῶμα δέν εἶναι πάντοτε τεκμήριο ἁγιότητος. Καθώς δέ ἔλεγε ἡ λεγομένη Γ΄Σύνοδος τῆς Μόσχας (1666), «τά τῶν νεκρῶν σώματα τά εὑρισκόμενα καί ἐν τοῖς καιροῖς τούτοις ἀκέραια καί ἄλυτα, μή τολμηζέτω τις ἀπό τοῦ νῦν, ἄνευ ἀξιοπίστης μαρτυρίας καί Συνοδικῆς ἀποφάσεως τιμᾶσθαι αὐτά καί σέβεσθαι ὡς ἅγια, διότι εὑρίσκονται πολλά σώματα ἀκέραια καί ἄλυτα οὐχί ἀπό ἁγιωσύνης, ἀλλ΄ὡς ὑπ΄ἀφορισμοῦ και κατάρας Ἀρχιερατικῆς ἤ ἱερατικῆς…ἤ ἐκ παραβάσεως τῶν θείων καί ἱερῶν κανόνων»[13].

        Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, μόλις τόν Μάρτιο τοῦ 1931, καί ἀνταποκρινόμενο σέ σχετικό αἴτημα τοῦ Πατριαρχείου Ρουμανίας, ἔκαμε γνωστή τήν τάξη πού ἐφαρμόζεται στήν Κωνσταντινούπολη σχετικά μέ τήν ἀναγνώριση καί κατάταξη «εἰς τόν χορόν τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας, τῶν ὑπό τοῦ Θεοῦ δεδοξασμένων προσώπων» [14].

         Τοιουτοτρόπως, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Φώτιος Β΄, σέ γράμμα του πρός τόν Πατριάρχη Ρουμανίας Μύρωνα πληροφοροῦσε ὅτι κατά τήν διαδικασία ἐντάξεως ἑνός Ἁγίου στό Ἑποτολόγιο, στήν Ἐκκλησία Κωνσταντινουπόλεως ἐφαρμόζονταν οἱ ἑξῆς γενικές ἀρχές:

         «α) Ἡ ἐξέλεγξις τῶν στοιχείων τῆς ἁγιότητος ὀφείλει γίγνεσθαι διά Συνόδου, συγκροτουμένης ἐξ ἁπάντων τῶν Μητροπολιτῶν, Ἀρχιεπισκόπων, Ἐπισκόπων καί ὀφφικιάλων κληρικῶν τῆς οἰκείας Ἐκκλησίας.

         β) Ἡ ἐξέλεγξις περιττεύει περί τῶν ἱερῶν ἐκείνων προσώπων ἅπερ ἡ γενική ἐκκλησιαστική συνείδησις ποιμένων καί ποιμαινομένων ἀνεγνώρισεν ὡς ἁγίους καί ὡς τοιούτους ἐπί μακρόν ἤδη χρόνον τιμᾷ καί γεραίρει.

         γ) Κατά τήν ἀνακήρυξιν γίνεται σχετική ἐκκλησιαστική πρᾶξις.

        δ) Ἡ πρᾶξις τῆς ἀνακηρύξεως ὑπογράφεται πανηγυρικῶς ἐν τῷ ναῷ, γινομένης τῆς προσηκούσης ἐκκλησιαστικῆς τελετῆς.

         ε) Εὐκαίρως, περί τῶν ἀξιολογωτέρων ἐκ τῶν ἀνακηρυχθησομένων ἁγίων συντάσσεται ἰδιαιτέρα ἀκολουθία πρός χρῆσιν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις ἐντός τοῦ πλαισίου τῆς ὑμνολογίας καί τελετουργίας τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

         ς) Ἐπίσης ἀναγκαία ἐστίν ἡ ἀνακομιδή τῶν λειψάνων, ἄν ταῦτα σώζωνται, καί τό χρῖσμα αὐτῶν δι” Ἁγίου Μύρου, κατά τήν ἀνακομιδήν δέ τῶν λειψάνων συνήθεις εἰσί παννυχίδες καί λειτουργίαι πανηγυρικαί» [15].

         Ἡ ἔνταξη τῶν ἁγίων στό Ἑορτολόγιο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, εἰδικά τοῦ δικοῦ μας χώρου, μέ ἐπίσημη ἐκκλησιαστική ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου εἶναι, ὅπως ἐλέχθη, μιά μεταγενέστερη πράξη, πού ἄρχισε νά ἐφαρμόζεται σποραδικά κατά τούς Κάτω Χρόνους, ἀλλά παγιώθηκε ἀπό τό 1955 καί ἑξῆς ἐπί πατριαρχίας τοῦ Κωνσταντινουπόλεως Ἀθηναγόρου. 

        Οἴκοθεν νοεῖται ὅτι στήν ἐνέργεια αὐτή δέν πρέπει νά δεῖ κανείς μιά ὁποιαδήποτε ὑπερεξουσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου νά ἀνακηρύττει, κατά τό παπικό ἔθος, ἁγίους τῆς καθολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἔστω καί ἄν κάποτε διαπιστώθηκε κάποια δυτική ἐπίδραση, καθώς φανερώνει ἡ Πράξη ἀνακηρύξεως ὡς ἁγίου τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης Διονυσίου, ὅπου γίνεται ἀκόμη καί χρήση τοῦ ξένου πρός τήν ὀρθοδοξία λατινικοῦ ὅρου κανονισμός (canonizatio)[16]. Ἀπό τό προαναφερθέν γράμμα Φωτίου τοῦ Β´ πρός τόν Βουκουρεστίου Μύρωνα, γίνεται σαφές ὅτι ἡ Κωνσταντινούπολις δέν διεκδικεῖ τέτοια ἐξουσία. Τοὐναντίον, ἀναγνωρίζει τό δικαίωμα κάθε «οἰκείας Ἐκκλησίας» νά προβαίνει στήν ἐξέλεγξη τῶν στοιχείων ἁγιότητος ἑνός προσώπου καί νά τιμᾶ καί γεραίρει ἐκείνους τούς ὁποίους ἡ συνείδηση ποιμένων καί ποιμαινομένων ἀνεγνώρισε ὡς ἁγίους [17].

         Ἡ Πράξη πού καταστρώνεται στόν Πατριαρχικό Κώδικα Τόμων καί Σιγιλλίων καί ὑπογράφεται ἀπό Πατριάρχη καί Σύνοδο ἐξυπηρετεῖ ἕνα ἄλλο σκοπό καί ἔχει μιά ἄλλη σημασία. Ἀποτελεῖ ἐπίσημη ἐξαγγελία ἀπό τήν πρώτη τῆς Ὀρθοδοξίας Καθέδρα, ὅτι ἕνας τοπικά ἑορταζόμενος ἅγιος, ἐντάσσεται πλέον στό γενικό τῆς Ἐκκλησίας Ἑορτολόγιο, καί ὡς ἐκ τούτου πρέπει στό ἑξῆς νά χαίρει καθολικῆς ἐκ μέρους τῶν ὀρθοδόξων τιμῆς. Τήν ἀντίληψη αὐτή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐκφράζει κατά σαφέστατο τρόπο ἡ Πράξη ἡ ὁποία καταστρώθηκε ἐπί Κυρίλλου Λουκάρεως στήν περίπτωση τοῦ Ἁγίου Γερασίμου τοῦ Νέου τοῦ ἐν Κεφαλληνίᾳ. Μιά προσεκτική ἀνάγνωση τῆς Πράξως αὐτῆς μᾶς ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὅτι τό κεντρικό σημεῖο της δέν εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἐξαίρει τήν κατά Χριστόν πολιτεία τοῦ θείου Γερασίμου καί ὁμιλεῖ γιά τίς τιμές πού ἀποδίδουν σ΄αὐτόν οἱ πιστοί τῆς Κεφαλληνίας, ἀλλά ἡ προτροπή ὅπως ὁ Ἅγιος Γεράσιμος τιμᾶται «ἀπό τοῦ νῦν καί εἰς τό ἑξῆς εἰς αἰῶνα τόν ἅπαντα οὐ μόνον ἐν τῇ νήσῳ Κεφαλληνίᾳ, ἀλλ” ἐπί πάσης τῆς ἀπό περάτων ἕως περάτων τῆς οἰκουμένης τῶν εὐσεβῶν ἐκκλησίας»[18] .

         Ἐδῶ ἀκριβῶς βρίσκεται ἡ πεμπτουσία τῆς Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς αὐτῆς Πράξεως. Καί στό συγκεκριμένο αὐτό σημεῖο παρουσιάζεται διάφανα ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ ρόλου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στό θέμα τῆς ἐντάξως τῶν ἁγίων στό Ἑορτολόγιο. Θεσπίζοντας ὅτι ὁ Ἅγιος Γεράσιμος πρέπει στό ἑξῆς νά ἑορτάζεται πάνδημα ἀπό τό σύνολο τῆς Ὀρθοδοξίας, τό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως ἐνεργεῖ ὡς πρωτόθρονος Ἐκκλησία καί λειτουργεῖ ὡς συνδετικός κρίκος μεταξύ τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, συντελώντας ἔτσι ὅπως ἕνας τοπικά ἑορταζόμενος ἅγιος, ἀποβεῖ κοινή τῶν ὀρθοδόξων κληρονομία.

         Ἡ διαδικασία πού ἀκολουθεῖται σήμερα στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο προκειμένου νά ἐγγραφεῖ ἕνας ἅγιος στό Ἑορτολόγιο, εἶναι σχετικά ἁπλή. Ὅταν λ.χ. ὁ Ἐπίσκοπος μιᾶς ὁποιασδήποτε ἐπαρχίας διαπιστώνει ὅτι κάποιο πρόσωπο, ἀναγνωριζόμενο στή συνείδηση τῶν πιστῶν ὡς ἅγιο, γίνεται ἀντικείμενο τιμῆς, καταρτίζει ἕνα κανονικό φάκελλο ἐμπεριέχοντα τά στοιχεῖα ἐκεῖνα τά ὁποῖα μαρτυροῦν γιά τήν ὅσια καί ἀγγελική βιοτή τοῦ τιμωμένου, τόν ὁποῖο ὑποβάλλει στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, μέ τό αἴτημα ὅπως τοῦτο θεσπίσει ἐπίσημα τήν μνήμη τοῦ ἤδη στήν ἐπαρχία του τιμωμένου καί ἑορταζομένου, ἁγίου.

        Ὡς χαρακτηριστικό παράδειγμα ἐπιτρέψατέ μου νά προσκομίσω μιά σχετικά πρόσφατη περίπτωση. Ἐκείνη τοῦ Ὁσίου Εὐγενίου τοῦ Αἰτωλοῦ, ὁ ὁποῖος ἀνεγράφη στό Ἑορτολόγιο, πρό τριακονταετίας, τόν Ἰούλιο τοῦ 1982. Καί τοῦτο, ὄχι μόνο διότι ἡ περίπτωση ἔχει μεγάλο ἐνδιαφέρον, ἀλλά καί διότι ἡ Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη ἐντάξεως τοῦ Ὁσίου αὐτοῦ στό Ἑορτολόγιο, παρουσιάζει μιά πρωτοτυπία πού εἶναι ἀξιοπρόσεκτη.

       Ἀπό τήν στιγμή λοιπόν πού ὁ Μητροπολίτης Καρπενησίου Νικόλαος διαπιστώνει ὅτι «οἱ τήν ὕπαιθρον οἰκοῦντες Εὐρυτᾶνες διαμνημονεύουσι τοῦ ὀνόματος Εὐγενίου τοῦ Αἰτωλοῦ μετά πολλοῦ σεβασμοῦ, ἐξικνουμένου μέχρι τοῦ θείου δέους καί τῆς θρησκευτικῆς κατανύξεως, ὡς ἅγιον τοῦτον θεωροῦντες»[19], κινητοποιεῖ τόν μηχανισμό τῆς ἐπισήμου ἀναγνωρίσεώς του ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί τῆς ἀναγραφῆς τοῦ ὀνόματός του στό Ἑορτολόγιο. Στό σχετικό ὑπόμνημα πού ἀποστέλλει στό Φανάρι, μέσῳ τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, συνοψίζει τόν βίο καί πολιτεία τοῦ Εὐγενίου καί παρέχει μαρτυρίες ὅτι Εὐγένιος ὁ Αἰτωλός πράγματι ἐτιμᾶτο ὡς Ἅγιος ἀπό τούς πιστούς, δοθέντος ὅτι στό νάρθηκα τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Καρπενησίου εἶχε ἤδη διαμορφωθεῖ παρεκκλήσιο τιμώμενο ἐπ’ὀνόματί του καί ὅτι ὑπῆρχε εἰκόνα τοῦ Ὁσίου, ἱστορημένη στόν ἁγιογραφικό οἶκο τῶν Παχωμαίων, πρᾶγμα τό ὁποῖο δήλωνε ὅτι καί στό Ἅγιον Ὄρος, ὅπου εἶχε μονάσει ὁ Εὐγένιος, ὑπῆρχε συνείδησις περί τῆς ἁγιότητός του [20].

         Ἕξι μόλις μῆνες μετά τήν ἔναρξη τῆς διαδικασίας, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος πληροφορεῖ τόν Μητροπολίτη Καρπενησίου, ὅτι ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος, λαμβάνουσα ὑπ” ὄψη τήν κοινή συνείδηση κλήρου καί λαοῦ περί τῆς ὁσιότητος τοῦ ἱερομονάχου Εὐγενίου, συναρίθμησε αὐτόν «τοῖς ἐν τῷ Ἑορτολογίῳ Ὁσίοις τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν, τῆς μνήμης αὐτοῦ ὁρισθείσης ἵνα ἐπιτελῆται τῇ ε΄ Αὐγούστου, ἐν ᾗ πρός τάς αἰωνίους οὗτος μετέστη μονάς» [21].

         Εἶναι ἄξιο ὑπογραμμίσεως ὅτι ἡ Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη ἡ ὁποία κατεστρώθη καί ὑπεγράφη ἐπί τῇ εὐκαιρία, ἐξηγοῦσε ὡς ἑξῆς τήν σχετική ἀπόφαση τῆς Ἐκκλησίας: «…ἀπιδόντες πρός τήν ὁσίαν καί θεάρεστον βιοτήν καί πολιτείαν καί τάς ἐξαιρέτους ὑπηρεσίας αὐτοῦ πρός τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν καί τήν Ὀρθοδοξίαν, καί τῆς κοινῆς ὠφελείας προνοούμενοι τῶν πιστῶν, ἐξ ἀρχῆς πεποιθότων περί τῆς ὁσιότητος αὐτοῦ καί τιμώντων τήν ἱεράν αὐτοῦ μνήμην ἐν Εὐρυτανίᾳ καί τῇ ὁμόρῳ Αἰτωλίᾳ, ἔγνωμεν τήν κοινήν τῶν πιστῶν συνείδησιν, κατά τό ἀνέκαθεν κρατοῦν ἔθος, εἰς ἐκκλησιαστικήν Πρᾶξιν καί ἀπόφανσιν μετουσιοῦντες, τήν προσήκουσαν τοῖς θείοις ἀνδράσι καί τούτῳ ἀπονεῖμαι τιμήν» [22].

        Ἡ διατύπωση αὐτή, τήν ὁποία, ἄς σημειωθεῖ, δέν συναντοῦμε συχνά σέ ἀνάλογες Πράξεις, εἶναι ἄκρως ἐνδιαφέρουσα, ἡ δέ πρωτοτυπία της ἔγκειται στό ὅτι μέ μιά μόνο σύντομη φράση συνοψίζει τήν ὀρθόδοξο ἀντίληψη περί τιμῆς καί ἀναγνωρίσεως ἁγίων, ἑρμηνεύοντας συνάμα καί τό πραγματικό νόημα τῆς παρεμβάσεως τῆς ἀνωτάτης ἐκκλησιαστικῆς Ἀρχῆς, προκειμένου νά ἐνταχθεῖ ἕνα πρόσωπο στό Ἑορτολόγιο. Ὅτι δηλαδή ὁ ρόλος τῆς Ἐκκλησίας ὡς Θεσμοῦ, δέν εἶναι νά «ἀναδεικνύει», νά «ἀνακηρύσει», πολύ δέ περισσότερο νά «ἁγιοποιεῖ» ἕνα πρόσωπο, ἀλλά ἀκριβῶς νά μετουσιώνει ἕνα βίωμα τῶν πιστῶν σέ ἐπίσημη Ἐκκλησιαστική Πράξη. 

_______________________________________________

[1] Μαρτύριον Πολυκάρπου, 27, ἐν Migne, P.G., 5, 1041

[2] Μαρτύριον Πολυκάρπου, Migne, P..G. 5, 1044

[3] Μ. Γεδεών, Ἁγιοποιήσεις-Τό Καθεστώς τῆς ἐν Ἁγίοις Συναριθμήσεως, ἔκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1984, σελ 81

[4] H. Delahaye, Sanctus. Essai sur le Culte des Saints dans l’Antiquité, Bruxelles 1927, σελ.163

[5] Βλ. Π. Χρήστου, Ὁ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἐν Π. Χρήστου, (ἐπιμ.), Πανηγυρικός Τόμος Ἑπορτασμοῦ τῆς Ἑξακοσιοστῆς Ἐπετείου τοῦ Θανάτου τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, ἐν Θεσσαλονίκ·η 1960, σελ.174. Βλ.καί Γ. Παπαμιχαήλ, Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, Πετρούπολις-Ἀλεξάνδρεια, 1911, σελ 150.

[6] Χ. Παπαδοπούλου, Περί Ἀνακηρύξεως Ἅγίων ἐν τῆ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ, ἐν «Ἐκκλησία» 12, (1934), σελ. 333

[7] Ἀκολουθία καί Βίος τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Κοσμᾶ τοῦ Ἱερομονάχου καί Ἰσαποστόλου Ψαλλομένη κατά τήν κδ´ τοῦ Αὐγούστου Μηνός, Ποίημα Σαπφείρου Χριστοδουλίδου τοῦ ἐκ Γραμμένου, ἐν Βενετίᾳ παρά Νικολάῳ Γλυκᾶ, 1814

[8] Βλ. Τόμο Ἀναγνωρίσεως Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, ἐν «Ἐκκλησία», 38 (1961), σελ. 255

[9] Βλ. Γεωργίου Τσέτση, Ἡ ἔνταξις τῶν Ἁγίων στό Ἑορτολόγιο, Ἐκδ. Τέρτιος, Κατερίνη, 1991, σελ. 87 ἑξ.

[10] Ἱ. Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς τόν Ἅγιον Μάρτυρα Λουκιανόν, Migne, PG. 50, 522

[11] H. Delahaye, ὅπ.π. σελ. 244

[12] H. Delahaye, Les Saints Stylites, Bruxelles, 1923, σελ. 119

[13] Ὅρος, ἤτοι Τόμος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς συγκροτηθείσης ἐν τῇ Θεοφυλάκτῳ πόλει Μοσκοβία, ἐν ἔτει ἀπόμκτίσεως κόσμου ζροδ΄ ἐν μηνί Ἰανουαρίῳ, Ἰνδικτιῶνος δ΄. Βλ. ἐν Κ. Δεληκάνη, Πατριαρχικά Ἔγγραφα, Τόμος Γ΄, Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, Κωνσταντινούπολις, 1905, σελ. 136-137

[14] Βλ. Ἡ Ἀνάδειξις Ἁγίων ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ», ἐν «Ὀρθοδοξία», 6, (1931), σελ.284

[15] «Ὀρθοδοξία», ὅπ.π.

[16] Στήν Πράξη αὐτή πού ὑπογράφεται τό 1703 ἀπό τόν Πατριάρχη Γαβριήλ καί τούς περί αὐτόν συνοδικούς, ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος παρουσιάζεται ὡς ἔχων «τό ἐνδόσιμον ἄνωθεν μετά τῶν λοιπῶν αὐτοῦ προνομίων, διά βασιλικῶν καί πατρικῶν θεσπισμάτων τοῦ συνιστᾶν καί κανονίζειν τά κανονισμοῦ δεόμενα». Βλ. πλῆρες κείμενο τῆς Πράξεως ἐν Παντελεήμονος Ζακύνθου, Ὁ Ἅγιος Διονύσιος Προστάτης καί Πολιοῦχος τῆς Ζακύνθου, Ἀθῆναι 1987, σελ. 72

[17] Βλ. Γράμμα ἀπό 12ης Μαρτίου 1931 τοῦ Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου Β´ πρός Βουκουρεστίου Μύρωνα, ἐν «Ὀρθοδοξία,» 6 (1931), σελ. 284 ἑξ.

[18] Βλ. «Ὀρθοδοξία», ὅπ.π. σελ. 287

[19] Βλ. Γράμμα ἀπό 5ης Ἰανουαρίου 1982 Καρπενησίου Νικολάου πρός τήν Ἱ. Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐν «Ὅσιος Εὐγένιος ὁ Αἰτωλός», Ἀθῆναι, 1983 σελ. 94

[20] Ὅπ. π., σελ. 98

[21]Γράμμα ἀπό 1ης Ἰουλίου 1982 τοῦ Κωνσταντινουπόλεως Δημητρίου πρός Καρπενησίου Νικόλαον, ὅπ.π., σελ. 104

[22] Ὅπ.π., σελ. 106