ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΕΠ. ΤΡΙΜΥΘΟΥΝΤΟΣ

Σπυρίδωνος Παπαγεωργίου

 

Ἐξ ἀρχαίων ἀνεκδότων χειρογράφων τῶν ἐν Βιέννῃ καὶ Ἑνετίᾳ Βιβλιοθηκῶν. Νῦν τὸ πρῶτον ἐκδιδόμενα ὑπὸ Σπυρίδωνος Παπαγεωργίου, Καθηγητοῦ. Ἐκδότης Μιχαὴλ Σαλίβερος, 1901, Ἀθήνα.

Πηγή: π. Νεκτάριος Μαμαλοῦγκος/www.nektarios.gr

 

...Ὁ Βίος τοῦ Ἁγίου, εἶναι ἐκεῖνος ὅστις περιέρχεται ἐν τῷ 31 ἑλληνικῷ κώδικι τῆς ἐν Βιέννῃ Καισαροβασιλικῆς βιβλιοθήκης (Cod. Hist. Graec. XXXI), ἀπὸ τοῦ φύλλου 136 μὲχρι τοῦ φύλλου 161. Τὸ χειρόγραφον τοῦτο εἶναι ἐπὶ περγαμηνῆς, κάλλιστα διατηρουμένης, καὶ ἀνήκει, καθὰ ἐβεβαίου ἡμᾶς ὁ βιβλιοφύλαξ κ. Μύνχς, εἰδήμων περὶ τὴν παλαιογραφίαν, εἰς τὸν ΙΓ΄ αἰῶνα· δι’ ὅ καὶ ἐν τοῖς χειρογράφοις τῆς ἑκατονταετηρίδος ἐκείνης ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ κατετάχθη. Τὸ εἶδος ἄλλως καὶ τὸ σχῆμα τῶν γραμμάτων, οὐδεμίαν ἀφήνει περὶ τούτου ἀμφιβολίαν.

Ἕτερον ἀντίγραφον τῆς αὐτοῦ βιογραφίας σώζεται ἐν τῇ Μαρκιανῇ τῆς Ἑνετίας, πολὺ ἐφθαρμένον ὅμως καὶ δυσανάγνωστον. Ἀλλὰ τοῦτο δὲν εἴδομεν· οὐχ ἦττον ἕν μὲν ἀντίγραφον αὐτοῦ, λίαν ἀτελές, εἶχεν ὁ Βουλισμᾶς, ἕτερον δέ, πληρέστερον, ὡς εἴπομεν, παρέσχεν ἡμῖν εὐμενῶς πρὸς τὴν ἀντιπαραβολήν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεβαστιανός. Ἐκδίδοντες οὕτω τὸν τῆς Βιέννης κώδικα ὑποσημειοῦμεν καὶ τὰς κατὰ Βουλισμᾶν (Β) καὶ Νικοκάβουραν (Ν) διαφόρους τοῦ κειμένου γραφάς.

Ὁ συγγραφεὺς τῆς βιογραφίας ταύτης ὀνομάζει ἑαυτὸν Θεόδωρον Ἐπίσκοπον Πάφου τῆς ἐν Κύπρῳ. Τίς οὗτος καὶ πότε ἥκμασεν ἀκριβῶς, οὔτε ἡμεῖς γινώσκομεν, οὔτε ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου, παρ’ οὗ ἐζητήσαμεν πληροφορίας, ἡδυνήθη νὰ ἐξακριβώσῃ. Οὐδεμία ὅμως ἀμφιβολία, ὡς κατωτέρω ὀψόμεθα, ὅτι ἔζησε τὸν Ζ΄ αἰῶνα, καὶ συνεπῶς ἀπὸ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης χρονολογεῖται ἡ ἀνᾶ χείρας βιογραφία· ὥστε εἶναι τρεῖς ὅλας ἑκατονταετηρίδας παλαιότερα τῆς γνωστῆς, τῆς συνταχθείσης ὑπὸ Συμεῶν τοῦ Μεταφραστοῦ· διότι οὗτος, ὡς γνωστόν, ἔζησε κατὰ τὸν δέκατον αἰῶνα.

Παραβάλλοντες δὲ τοὺς δύο βιογράφους, Συμεῶν τὸν Μεταφραστήν καὶ Θεόδωρον τὸν Πάφου, πειθόμεθα ἀμέσως ὅτι ὁ δεύτερος εἶναι ἀρχαιότερος καὶ ἐκτενέστερος τοῦ πρώτου· ἀλλὰ καὶ λέξεις καὶ φράσεις τινὲς τοῦ Μεταφραστοῦ, μαρτυροῦσιν ὅτι τὸν Θεόδωρον εἶχεν ὑπ’ ὄψει καὶ περιληπτικώτερον ἐξ ἐκείνου συνέταττε τὸν βίον τοῦ Ἁγίου τὸν γνωστόν. Ὅτι ὁ παρὰ τοῦ Θεοδώρου συνταχθεῖς βίος εἶναι πολὺ ἀρχαιότερος, ἀποδεικνύουσι καὶ τὰ πολλὰ τροπάρια τῆς ἡμετέρας ἀνεκδότου Ἀκολουθίας· διότι προφανῶς, ἐξ αὐτῆς ἔλαβον οἱ συνθέσαντες αὐτὰ οὐ μόνον λέξεις καὶ φράσεις, ἀλλὰ καὶ ἀναμνήσεις πράξεων καὶ θαυμάτων τοῦ Ἁγίου. Τὸ λεκτικὸν δὲ αὐτῆς ἐν γένει εἶναι καλὸν καὶ ῥέον ἐν ὁμαλότητι καὶ φρασεολογίᾳ ἀνθηρᾷ, καίτοι ἐνιαχοῦ, ἀλλὰ σπανίως, παρατηροῦνται ἀνωμαλίαι τινες, κοινὸν ἐλλάτωμα τῆς κατὰ τὸν Μεσαίωνα παρακμαζούσης γλώσσης.

Ἀναλύοντες τὸ περιεχόμενον τῶν δύο βιογραφιῶν, βλέπομεν ὅτι, ἐνῶ τὸ τοῦ Μεταφραστοῦ προοίμιον· Μεγίστην εἰς ψυχῆς ὠφέλειαν κ. τ. λ., ἐγγράφη ἀπὸ ἀσκητικῆς ἀπόψεως, ὅπως συνηθίζει ἄλλως ὁ Συμεὼν νὰ συντάττῃ τοὺς τῶν Ἁγίων βίους, ὁ Θεόδωρος Πάφου ἐν τῷ Προλόγῳ, (κεφ.α΄)· Ἐν ἀρχῇ ἧν ὁ Λόγος, ἐξαιτεῖται τὴν θείαν ὁδηγίαν καὶ χάριν, ὅπως ἀφηγηθῇ τὰ κατὰ τὸν Ἅγιον. Ὁ ἡμέτερος ἱστορικός εἶναι ἐκτενέστερος καὶ περιγραφικώτατος· αἱ ἀφηγήσεις αὐτοῦ ἐν γένει γράφονται ἐκθετικώτερον· τοιαῦται εἶναι αἱ περὶ τῆς πρώτης ἀγωγῆς τοῦ Σπυρίδωνος μέχρι τῆς χειροτονίας αὐτοῦ εἰς Ἐπίσκοπον (κεφ.β΄) - περὶ τοῦ ἐν ἀνομβρίᾳ θαύματος (κεφ. γ΄) – τοῦ σκληροῦ σιτεμπόρου (δ΄) – τοῦ εἰς χρυσὸν μεταβληθέντος ὄφεως (ε΄) – τῆς ἀναστολῆς τοῦ ῥοῦ τοῦ ποταμοῦ (στ΄) – τοῦ ἐλέγχου τῆς πόρνης γυναικός (ζ΄) – καὶ τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου (η΄).

Τὰς διηγήσεις ταύτας παραλαβὼν ὁ Μεταφραστὴς παρὰ τοῦ ἡμετέρου Θεοδώρου συνέτεμεν αὐτάς. Τὴν ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενικὴν Σύνοδον, ὁ Πάφου Θεόδωρος ἀφηγείται λίαν ἐκτενῶς καὶ μέχρι μὲν ταύτης, ἡ σειρὰ τῆς διηγήσεως χωρεῖ ἡ αὐτὴ παραλλήλως παρ’ ἀμφοτέροις· ἀπ’ αὐτῆς δὲ παραλλάσσει. Τὰ ἐν κεφ. θ΄ περὶ Παφνουτίου καὶ περαιτέρω τῶν κατὰ τῶν αἱρετικῶν ἀποφάσεων, παραλείπει ὁ Συμεών· τὰ δ΄ ἀπὸ τοῦ ι΄ κεφ. μέχρι καὶ τοῦ ιθ΄, πάλιν ἐξακολουθοῦσι παρ’ ἀμφοτέροις τὴν αὐτὴν σειράν, ἀλλ’ ὁ Θεόδωρος εἶναι ὡς πάντοτε ἐκτενέστερος καὶ διηγηματικώτερος. Ἐν τοῖς ἑπομένοις, ἡ διαφόρα εἶναι ἐπαισθητοτέρα· διότι, ἐκ τῶν ἑννέα κεφαλαίων τοῦ Θεοδώρου, κ - κη΄, μόνον τὰ ἕξ ἔχουσι στὰ ἀνάλογα τῶν παρὰ τῷ Συμεῷνι καὶ οὐχὶ κατὰ τὴν αὐτὴν σειράν· ἤτοι αἱ διηγήσεις περὶ τῶν ψεκάδων τῆς δρόσου ἐπὶ τοῦ Ἁγίου ἐν θέρει (κεφ.κ΄) – περὶ τῶν ἐν μεσονυκτίῳ κλεπτῶν (κα΄) – περὶ τοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ειδώλου (κδ΄) – περὶ τοῦ κατακριθέντος δανειστοῦ (κε΄) – περὶ τοῦ διασωθέντος προσκυνητοῦ (κστ΄) – καὶ ὁ ἐπίλογος (κη΄). Τὰ περὶ τοῦ εἰδώλου, ἰδίως ὁ ἐπίλογος, εἰσὶν ἐκτενέστατα· δεικνύει δὲ συγχρόνως ὁ ἐπίλογος, προφανῶς ὅτι ὁ Συμεών, τὸν Θεόδωρον εἶχεν ὑπ’ ὄψει· διότι, καθὼς οὗτος, τοιουτοτρόπως καὶ ἐκεῖνος τονίζει τὴν ἰδέαν ὅτι ὁ Ἅγιος διὰ τὴν ταπείνωσιν αὐτοῦ μάλιστα ἠξιώθη τῆς παρὰ Θεοῦ χάριτος.

Τὰ ἐν τῷ κα΄ κεφ. περιεχόμενα εἰσὶ πιστὴ ἀντιγραφὴ τῶν παρὰ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἱστορικοῦ Σωκράτους ἐν κεφ. 22 ἱστορουμένων· αἱ δὲ διηγήσεις τέλος τῶν κεφαλαίων κγ΄ καὶ κζ΄ εἰσὶν ὅλως ἄγνωστοι τῷ Μεταφραστῇ. Ὥστε ὁ Θεόδωρος, ὄχι μόνον εἶναι πολὺ ἐκτενέστερος ἐν τῇ βιογραφίᾳ τοῦ Ἁγίου, ἀλλὰ καὶ περιέχει πέντε κεφάλαια ὅλως εἰς ἡμᾶς νέα.

Ἄξια σημειώσεως εἶναι τὰ ἐν κα΄ κεφαλαίῳ, ἐν ᾧ ὁ Θεόδωρος μαρτυρεῖ ὅτι τὸν βίον τοῦ Ἁγίου ἠρύσθη ἐκ βίβλου τινός, ἐν ἰαμβικοῖς στίχοις γεγραμμένης καὶ ἀποδιδομένης εἰς τὸν μαθητὴν τοῦ Σπυρίδωνος Τριφύλλιον. Καὶ πιθανὸν μὲν ἡ βίβλος ἐκείνη νὰ μὴ ἦτο αὐτόχρημα ἔργον ἐκείνου, ἀλλὰ μαθητοῦ τινος αὐτοῦ ἤ νὰ περιεῖχε τὸν βίον τοῦ Ἁγίου κατὰ παράδοσιν μόνον στοματικὴν τοῦ Τριφυλλίου, ἥν ὁ ἄγνωστος καταγράψας, πρὸς μεγαλύτερον κῦρος ν’ ἀπέδωκεν εἰς τὴν γραφῖδα τοῦ Τριφυλλίου· καὶ τοῦτο ὅμως ἄν παραδεχθῶμεν, πάλιν προχωροῦμεν πολὺ εἰς τὴν ἀρχαιότητα, ἥτις οὕτω δίδει μεῖζον κῦρος καὶ ἀξίαν καὶ αὐθεντίαν εἰς τὴν Βιογραφίαν ταύτην. Ἡ παρατήρησις ἄλλως, ἥν αὐτὸς ὁ Θεόδωρος κάμνει, ὅτι πιθανῶς νὰ μὴν εἶναι αὐτὸς ὁ Τριφύλλιος ὁ συγγραφεύς, ἀλλ’ ἕτερός τις, μετασχὼν μὲν παιδείας, ἐπιγράψας δὲ αὐτὴν ἐκ πολλῆς πρὸς ἐκεῖνον ἀγάπης εἰς ὄνομα αὐτοῦ ἤ ὅτι ἴσως κατὰ τύχην οὕτως ὠνομάζετο ὁ συγγραφεύς, ἀποδεικνύει τὸν Πάφου Θεόδωρον ὀξύνουν κριτικὸν καὶ λογιώτατον.

Περὶ τῆς ἐν ἰαμβικῆς στίχοις βιογραφίας ἐκεῖνης, οὐδεμία ἄλλη δυστυχῶς σώζεται εἴδησις. Τὰ ἐν κεφ. κγ΄ ὅμως ὑπὸ τοῦ Θεοδώρου ἐκτιθέμενα, ἔχουσι μεγίστην σπουδαιότητα, διότι ὁρίζουσι τὴν ἐποχήν, καθ’ ἥν περίπου ἔζη οὗτος καὶ συνέγραψε συνεπῶς τὸν βίον τοῦ Ἅγίου.

Λέγει δηλαδή, ὅτι μοναχός τις τῆς ἐν Κύπρῳ Μονῆς τοῦ Συμβόλου, Ἰωάννης ὀνόματι, ἀνεψιὸς τοῦ Ἐπισκόπου τῆς ἐν Κύπρῳ πόλεως Θεοδοσιάδος, ὅν αὐτὸν ὁ Θεόδωρος ἔκειρεν εἰς μοναχόν, ἀφηγήθη αὐτῷ ὅτι κατὰ τὸν καιρόν, ἐν ᾧ εἰσῆλθον οἱ Πέρσαι ἐν Αἰγύπτῳ, μετέβη εἰς Ἀλεξάνδρειαν, ἀλλ’ ἔσπευσεν νὰ ἀπέλθῃ ἐκεῖθεν ταχέως διὰ τὸν φόβον τῆς Περσικῆς ἐπιδρομῆς. Συνώδευε δὲ τὸν Ἰωάννην, Διάκονος τις, ὀνόματι Στέφανος, ὅστις ἔδωκεν αὐτῷ τὸ βιβλίον, τὸ περιέχον τὸν βίον τοῦ Ἁγίου. Τίς ἡ Περσικὴ αὕτη εἰς Αἴγυπτον ἐπιδρομή; Οὐδεμία ἄλλη βεβαίως ἤ ἡ ἐπὶ τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς Κωνσταντινουπόλεως Ἡρακλείου. Εὗρε τὸ κράτος ὁ Ἡράκλειος, ἀφ’ ἧς ἐβασίλευσε τῷ 610 μ. Χ., περιπλεγμένον εἰς ἐπικινδύνους ἀγῶνας πρὸς τοὺς Πέρσας, οἵτινες ἐντὸς πενταετίας (611-616), κατέλαβον διαδοχικῶς ἐπιδραμόντες, τὴν Συρίαν, τὴν Παλαιστίνην, τὴν Αἴγυπτον κατόπιν καὶ τέλος τὴν Μικρασίαν, στρατοπεδεύσαντες τῷ 617 ἐν Χαλκηδόνι, ἀπέναντι τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἥν ἐμάστιζε λιμός, ἀκριβῶς διὰ τὴν ἀπώλειαν τῆς σιτοφόρου Αἰγύπτου. Μόλις δὲ τῷ 627 κατόρθωσεν ὁ Ἠράκλειος νὰ κατανικήσῃ τοὺς Πέρσας καὶ τῶν Βασιλέα αὐτῶν Χοσρόην καὶ νὰ ἐπανακτήσῃ πάσας τὰς ἀπολεσθείσας χώραις, ἐν αἷς καὶ τῆς Αἰγύπτου. Ἐκ τοῦ χρονολογικοῦ τούτου ὑπολογισμοῦ ὁρμώμενοι, βεβαιούμεθα ὅτι τὸν βίον τοῦ Ἁγίου ἔγραψεν ὁ Πάφου Θεόδωρος περὶ τὰς ἀρχὰς ἤ τὰ μέσα τοῦ ἑβδόμου αἰῶνος, ἤτοι τρεῖς ὅλας ἑκατονταετηρίδας πρὶν ἤ γράψῃ ὁ Μεταφραστὴς Συμεὼν τὴν γνωστὴν τοῦ Ἁγίου Βιογραφίαν.

Σημειωτέον δέ καὶ ἐκ τοῦ τέλους τοῦ κγ΄ κεφαλαίου καὶ τῆς ἀρχῆς τοῦ κδ΄, ὅτι ὁ βίος τοῦ Ἁγίου καὶ τὰ θαυμάσια ἔργα αὐτοῦ, εἶχον ἤδη γραφῇ καὶ διὰ βιβλίων παραδοθῇ ἐν πάσῃ τῇ Ἐκκλησίᾳ, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ εἰκονίζοντο ἐν ἱεραῖς εἰκόσιν. Ἐπίσης, μὰς πληροφορεῖ τὸ κδ΄ κεφάλαιον, ὅτι τὸ λείψανον τοῦ Ἁγίου κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἀπέκειτο ἐν τῇ πόλει Τριμυθούντων, ἐπάνω τοῦ μέσου Πυλῶνος, ἤγουν τῆς ἀρχοντικῆς θύρας τοῦ Ναοῦ. Ἡ ἔκφρασις αὕτη εἶναι ὀλίγον σκοτεινή· εἰκάζομεν ὅμως ὅτι τὸ λείψανον ἦτο κατατεθειμένον μεταξὺ τοῦ Νάρθηκος καὶ τοῦ κυρίως Ναοῦ, ἐπὶ τῆς μεταξὺ αὐτοῦ Πύλης.

Παραδόξως, ἐν κεφαλαίῳ κστ΄, λέγεται ὅτι ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου τελείται τὴν 14 Δεκεμβρίου. Ἡ Ῥωμαϊκὴ Ἐκκλησία ἐπίσης ὡς γνωστόν, ἑορτάζει τὸν Ἅγιον, οὐχὶ τὴν 12, ἀλλὰ τὴν 14 τοῦ μηνός, Ἴσως παρὰ τῷ ἀντιγραφεῖ, παρεισέφρυσε γραφικὸν λάθος, τόσῳ μάλλον ὅσῳ εὔκολος ἡ σύγχυσις τῶν γραμμάτων β (2) καὶ δ (4). Δὲν εἶναι ἀπίθανον ὅμως καὶ νὰ παρετείνετο ἡ ἑορτὴ καὶ τότε ἐν Κύπρῳ, ὡς νῦν ἐν Κερκύρᾳ, ἐπὶ τρεῖς ἤ πλείονας ἡμέρας χάριν τῶν προσκυνητῶν. Καθότι καὶ ἐκ τῆς συνεχείας τοῦ κστ΄κεφαλαίου μανθάνομεν, ὅτι μετὰ τῆς ἑορτῆς συνήπετο ἐν Τριμυθοῦντι εἴδός τι ἀγορᾶς, ὅπου πολλοὶ προσκυνηταὶ ἠγόραζον καὶ ἐπώλουν ἐνδύματα, σκεπάσματα καὶ ἄλλα ἀντικείμενα.

Τοσαῦτα ἐκρίναμεν δέον νὰ προτάξωμεν τῆς νέας ἐκδόσως τῆς Ἀκολουθίας καὶ τῆς Βιογραφίας τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος, ὦν ἡ πρώτη τυγχάνει ἀρχαιοτάτη καὶ ἦτο ἐν χρήσει ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πολὺ πρὸ τῆς Ἁλώσεως, ἡ δὲ δευτέρα ὁμοίως εἶναι πολὺ παλαιοτέρα τῆς τέως γνωστῆς.

Ἔγγραφον ἐν Ἀθήναις κατὰ Μάρτιον τοῦ 1901.

Σπυρίδων Κ. Παπαγεώργιος.