Η ΛΑΥΡΑ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΩΝ ΤΟΥ ΚΙΕΒΟΥ
Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου
Θεμελιωτής τοῦ Μοναχισμοῦ στή Ρωσία ἦταν ὁ Ρωσικῆς καταγωγῆς ὅσ. Ἀντώνιος ὁ Ἐσφιγμενίτης (+ 1073), ἱδρυτής τῆς περιώνυμης Λαύρας τῶν Σπηλαίων, καί διοργανωτής του - κατά τό Τυπικό τῆς Μονῆς Στουδίου ΚΠόλεως - ὁ ἐπίσης Ρῶσος ὅσ. Θεοδόσιος τοῦ Κιέβου (+ 1074). 
Ὁ ὅσ. Ἀντώνιος γεννήθηκε στό Τσερνίκωφ, κατά τήν ἡγεμονία τοῦ Μεγ. Βλαδιμήρου. Μετά τό Βάπτισμα τοῦ 988 ἦρθε στό Ἅγιο Ὄρος καί ἔγινε μοναχός στή Μονή Ἐσφιγμένου. Τό 1013 ἐπέστρεψε στή Ρωσία καί ἐγκαταστάθηκε σέ σπήλαιο, στήν περιοχή τοῦ Κιέβου, στό ὁποῖο προηγουμένως εἶχε ἀσκηθεῖ ὁ ἔπειτα Μητροπ. Ρωσίας Ἰλαρίων. Κατά τόν διωγμό τῶν Χριστιανῶν ἀπό τόν Μεγ. Ἡγεμόνα Σβιατοπόλκ, πῆγε καί πάλι στό Ἅγιο Ὄρος, ἀπ' ὅπου ἐπέστρεψε ὁριστικά μέ τήν εὐλογία τοῦ Ἡγουμένου του κατά τήν ἡγεμονία τοῦ Γιαροσλάβου τοῦ Σοφοῦ, τό 1051, καί ἐπανεγκαταστάθηκε στό σπήλαιο.
Τό 1052 ἦρθε κοντά του ὁ πρῶτος μαθητής του ὅσ. Νίκων ὁ ἔπειτα Ἡγούμενος (+ 1088, 23η Μαρτίου), ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἵδρυσε μονή στό Τμουτορακάν. Κατά τήν α’ ἡγεμονία τοῦ Μεγ. Ἡγεμόνα Ἰζιασλάβου Α’ (1054 – 1073), μόνασαν κοντά του οἱ Βογιάροι ὅσ. Ἐφραίμ, ὁ ὁποῖος ἔφερε ἀπό τήν ΚΠολη ἐκκλησιαστικά συγγράμματα, (ἀργότερα Ἐπίσκοπος Περεγιασλάβλ, + 1098, 28η Ἰανουαρίου) καί ὅσ. Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος γιά τήν ἀρετή του ὁρίστηκε ἀπό τόν ὅσ. Ἀντώνιο Ἡγούμενος καί ἐπί τῶν ἡμερῶν του οἱ μοναχοί ἔφτασαν τούς 100 (+ 1065, 19η Νοεμβρίου),
Ὁ ὅσ. Ἀντώνιος κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 1073, σέ ἡλικία περίπου 90 ἐτῶν. Ὑπῆρξε κυρίως ἀσκητής - σπηλαιώτης, γι' αὐτό - ἄν καί θεωρεῖται ἱδρυτής τῆς περιώνυμης Λαύρας τῶν Σπηλαίων - διοργωνωτής της θεωρεῖται ὁ ὅσ. Θεοδόσιος.
Ὁ ὅσ. Θεοδόσιος γεννήθηκε τό 1029 στό Κούρσκ (ὅπου αἰῶνες ἀργότερα γεννήθηκε ὁ μεγάλος Ἅγιος τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας Ὅσιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ). Ἔζησε ἀσκούμενος στόν κόσμο καί τό 1052, σέ ἡλικία 23 ἐτῶν, παρά τίς ἀντιδράσεις τῆς ὑπερπροστατευτικῆς μητέρας του, ὑποτάχθηκε στόν Ὅσιο Ἀντώνιο, ἀσκητή στά Σπήλαια τοῦ Κιέβου. Κατά τόν E. V. Singel, "ὁ Θεοδόσιος εἶναι ὁ πιό δημοφιλής ἀνάμεσα στούς μοναχούς Ἁγίους τῆς Ρωσίας, μαζί μέ τόν ἅγ. Σέργιο τοῦ Ραντονέζ καί τόν ἅγ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ". Εἰσήγαγε στή Ρωσία τόν αὐστηρό κοινοβιακό κανονισμό τῆς Μονῆς τοῦ Στουδίου ΚΠόλεως. Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 1074 καί τό Λείψανό του ἀνακομίσθηκε ἀδιάφθορο τό 1091. Ἡ ἁγιότητά του διακηρύχθηκε τό 1109.
Κατά τόν Ν. Zernov ὁ ὅσ. Θεοδόσιος "ἔδωσε μεγάλη σημασία καί βάρος στά κοινωνικά ἔργα τῶν μοναχῶν. Ἡ περίφημη Μονή του τῶν Σπηλαίων, ἔγινε ἕνα παράδειγμα ἀληθινῆς ἀδελφότητας καί πλουσιοπάροχης βοήθειας στούς δυστυχισμένους. Ὁ ἴδιος ἀνακατευόταν μέ δραστηριότητα στίς δημόσιες ὑποθέσεις καί ἡ μεσολάβησή του στίς διαφωνίες τῶν Ἡγεμόνων, ἔσωσε ἀρκετές φορές τήν Ρωσία ἀπό ἐμφύλιο πόλεμο. Ἡ παράδοση πού θεμελίωσε συνεχίσθηκε ἀπό ἄλλους Ρώσους μοναχούς. Ἦταν πάντα πρόθυμοι νά βοηθήσουν τούς λαϊκούς, ὄχι μόνο στά πνευματικά τους προβλήματα, ἀλλά καί στά ὑλικά τους ἐνδιαφέροντα, ἐπειδή πίστευαν ὅτι ὁλόκληρη ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά φωτισθῆ ἀπό τό φῶς τοῦ Εὐαγγελίου" (N. Zernov, "Οἱ Ρῶσοι καί ἡ Ἐκκλησία τους", 1972, σελ. 13).
Τόν ὅσ. Θεοδόσιο διαδέχτηκε ὁ ὅσ. Νίκων (+ 1088, 23η Μαρτίου) καί αὐτόν ὁ ὅσ. Στέφανος (+ 1094, 27η Ἀπριλίου) Ὁ Ἡγούμενος τῆς Λαύρας ὅσ. Πολύκαρπος (+ 1182, 24η Ἰουλίου), ἦταν ὁ πρῶτος Ρῶσος κληρικός πού πῆρε τόν τίτλο τοῦ Ἀρχιμανδρίτη.
Τό ἔτος 1073, κατά τήν ἀρχιερατεία τοῦ Μητροπ. Ρωσίας Γεωργίου Α’, ἄρχισε ἡ ἀνέγερση τοῦ Καθολικοῦ τῆς Λαύρας, τιμώμενου στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, μέ σχέδια τεσσάρων Ἑλλήνων ἀρχιτεκτόνων ἀπό τήν ΚΠολη. Ὁ ὅσ. Ἀντώνιος εὐτύχησε νά εὐλογήσει τήν θεμελίωση, ἀλλά κοιμήθηκε τό ἑπόμενο ἔτος 1074 καί τό ἔργο συνέχισε ὁ ὅσ. Θεοδόσιος. Τό Καθολικό ἐγκαινιάστηκε τό 1089, ἐπί ἀρχιερατείας τοῦ Μητροπ. Ρωσίας Ἰωάννη Β’ (1077 – 1089) ἤ τοῦ ἅγ. Ἰωάννη Γ’ (1089).
Τό 1096 μέρος τῆς Λαύρας καταστράφηκε ἀπό ἐπιδρομεῖς Πολόβτσους καί ἡ ἀποκατάστασή του κράτησε πενήντα περίπου χρόνια. Ἡ Λαύρα καταστράφηκε ἐπίσης τό 1240 κατά τήν εἰσβολή τῶν Τατάρων καί τό 1300, τό 1399 καί τό 1484 ἀπό τούς ἴδιους κατακτητές. Καταστράφηκε ἀκόμη τό 1718 ἀπό πυρκαγιά, κατά τήν βασιλεία τοῦ Μεγ. Πέτρου (1682 – 1725), ἐνῶ τό 1941 τό περίφημο Καθολικό ἀνατινάχθηκε ἀπό τούς Γερμανούς εἰσβολεῖς.
Τόν 16ο αἰ. ἔγινε Σταυροπήγιο τοῦ Πατριαρχείου ΚΠόλεως καί τό 1721 ἐπανῆλθε στή δικαιοδοσία τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας καί ἔγινε Συνοδικό Σταυροπήγιο. Ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. λειτούργησε ἐκεῖ ἐκκλησιαστικό τυπογραφεῖο, τό ὁποῖο παρουσίασε σημαντική παραγωγή κατά τήν ἡγουμενία τοῦ ἔπειτα Μητροπ. Κιέβου ἁγ. Πέτρου (Μογίλα, + 1646, 31η Δεκεμβρίου).
Μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917 ἡ Λαύρα ἀντιμετώπισε πολλές φορές τήν ἀθεϊστική μανία τῶν ἐπαναστατῶν. Τήν 25. 1. 1918 ἐκτελέστηκε ἔξω ἀπό τήν πύλη της ὁ Πρωτομάρτυρας τῆς Ρωσικῆς Ἱεραρχίας Μητροπ. Κιέβου Βλαδίμηρος καί τό 1924 ἡ Λαύρα ἔκλεισε καί οἱ μοναχοί ἐκδιώχθηκαν. Τό 1941 οἱ Γερμανοί ἐνῶ ἀνατίναξαν τό Καθολικό, ἐπέτρεψαν τήν λειτουργία της γιά λόγους προπαγάνδας. Μετά τήν ὑποχώρηση τῶν Γερμανῶν οἱ Σοβιετικοί τήν ἔκλεισαν καί πάλι. Τό 1961 ἄρχισε νά λειτουργεῖ σάν μουσεῖο. Τό 1988, μετά τήν κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος, ἀποδόθηκε στό Πατριαρχεῖο Μόσχας καί σήμερα λειτουργεῖ κανονικά.
Ὁ χῶρος πού καταλαμβάνει ἡ Λαύρα εἶναι περίπου 280 στρέμ-ματα. Μεταξύ τῶν κτηρίων δεσπόζει ἡ πρώην τράπεζα (χωριτικότητος 700 ἀτόμων, σήμερα ναός) καί τό κωδωνοστάσιο, πού εἶναι τό ψηλότερο κτῖσμα τόσο στήν Οὐκρανία, ὅσο καί στή Ρωσία.
Ἀπό τήν Λαύρα τῶν Σπηλαίων προῆλθαν πλέον τῶν 118 Ἅγιοι (τῶν ὁποίων ἡ μνήμη κοινῶς τιμᾶται τήν 28η Αὐγούστου καί τήν Β' Κυριακή τῶν Νηστειῶν), περίπου 50 Ἐπίσκοποι, Ἡγούμενοι ἄλλων μονῶν, συγγραφεῖς, ἁγιογράφοι, κ.ἄ. προσωπικότητες, ὥστε ἡ ἐπίδρασή της στόν καθόλου πνευματικό βίο τῆς Κιεβινῆς Ρωσίας νά εἶναι ἐξόχως σημαντική.
Σήμερα ἡ Λαύρα τῶν Σπηλαίων ἀποτελεῖ παγκοσμίως μοναδικό τόπο συγκεντρώσεως ἀδιαφθόρων Ἁγιων Λειψάνων. Στίς Κατακόμβες της σώζονται 118 ἀδιάφθορα Λείψανα! Σώζονται ἀκόμη 61 εὐωδιάζουσες Κάρες ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων Ὁσίων Πατέρων τῆς Μονῆς, τά Λείψανα τοῦ ἁγ. Μιχαήλ πρώτου Μητροπ. Ρωσίας, τῆς ἁγ. Ἰουλιανῆς τῆς Παρθένου καί τῆς ὁσ. Θεοδώρας τῆς Σύχλας Ρουμανίας, ἡ ἀδιάφθορη δεξιά τοῦ ἁγ. Δημητρίου Μπασαράμπη καί ἡ Κάρα τοῦ Ἱερομ. Κλήμεντος Πάπα Ρώμης.
Οἱ Κατακόμβες, γνωστές καί ὡς σπήλαια, προηγοῦνται χρονολογικά τῆς Λαύρας. Πρίν τήν ἄφιξη τοῦ ὁσ. Ἀντωνίου ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος, ὁ ἔπειτα Μητροπ. Ρωσίας Ἰλαρίων (1051 – 1054) ἔσκαψε στή γῆ ἕνα σπήλαιο καί ἐγκαταβίωσε ἐκεῖ ἐπιδιδόμενος στήν προσευχή καί τήν ἄσκηση. Ὅταν τό 1051 ὁ Ἰλαρίων ἀναδείχθηκε Μητροπολίτης, τό σπήλαιό του ἐγκαταλείφθηκε, μέχρις ὅτου ἐγκαταστάθηκε ἐκεῖ ὁ ὅσ. Κατακόμβες ὑπάρχουν καί στήν λεγόμενη Ἔρημο τοῦ Κιτάγιεβο, ἐπίσης στό Κίεβο. Οἱ κατακόμβες αὐτές εἶναι περίπου ἴδιες στίς διαστάσεις μέ ἐκείνες τῆς Λαύρας. Ἐδῶ ἐκτός ἄλλων ἀσκήθηκαν ἡ ὁσ. Δοσιθέα τοῦ Κιέβου (+ 1776) καί ὁ διά Χριστόν Σαλός Στάρετς Θεόφιλος (+ 1853). Ἡ ὁσ. Δοσιθέα ἀσκήθηκε ὡς ἄνδρας. Πρόκειται γιά τόν Στάρετς Δοσίθεο, ὁ ὁποῖος εὐλόγησε τόν 17χρονο Πρόχορο - ἔπειτα ὅσ. Σεραφείμ – νά ἐγκαταβιώσει στό Σάρωφ.
Τά σπήλαια τῆς Λαύρας ἀνάλογα με τήν ἀπόστασή τους ἀπό τήν κυρίως Μονή, χωρίζονται σέ Κοντινά καί Μακρυνά. Δέν πρόκειται περί φυσικῶν σπηλαίων, ἀλλά περί κατακομβῶν πού ἔχουν σκαφτεῖ στό μαλακό βράχο. Οἱ ἐσωτερικοί διάδρομοι βρίσκονται σέ βάθος 4 - 12 μέτρων, ἔχουν πλάτος περίπου ἑνάμισυ μέτρο, ὕψος περίπου δύο, θερμοκρασία μεταξύ 7 - 19 βαθμῶν Κελσίου καί ὑγρασία 75 – 99 %. Στούς διαδρόμους ὑπάρχουν τάφοι μήκους δύο καί ὕψους ἑνός μέτρου.
Τά Κοντινά Σπήλαια βρίσκονται στή βάση τοῦ χαμηλοῦ λόφου πάνω στόν ὁποῖο εἶναι κτισμένη ἡ Λαύρα. Ἡ εἴσοδός τους ἀπέχει ἀπό τό Καθολικό περίπου 400 μέτρα καί σ’ αὐτήν ὁδηγεῖ ἕνας κατηφορικός λιθόστρωτος δρόμος. Μέσα στά Σπήλαια ὑπάρχουν οἱ λαξευτοί Ναοί τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου, τοῦ ὁσ. Ἀντωνίου τοῦ Κτίτορος καί τοῦ ὁσ. Βαρλαάμ, πρώτου Ἡγουμένου τῆς Λαύρας. Ὁ θησαυρός τῶν Κοντινῶν Σπηλαίων περιλαμβάνει 73 ἀδιάφθορα Λείψανα Ὁσίων Πατέρων. Ἡ κοινή ἡμέρα μνήμης τους εἶναι ἡ 28η Σεπτεμβρίου.
Τά Μακρυνά Σπήλαια βρίσκονται σέ ἀπόσταση 300 περίπου μέτρων ἀπό τά Κοντινά, στό δεύτερο λόφο τοῦ συγκροτήματος. Ἔχουν μῆκος διαδρόμων 489 μέτρα καί ἐπίσης τρεῖς λαξευτούς Ναούς: Τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου καί τοῦ ὁσ. Θεοδοσίου τοῦ Κιέβου. Στά Μακρυνά Σπήλαια σώζονται 35 ἀδιάφθορα Λείψανα Ὁσίων τῆς Λαύρας, μέ κοινή ἡμέρα μνήμης τήν 28η Αὐγούστου.
Σχετικό μέ τήν ἀφθαρσία τῶν Ἱερῶν Λειψάνων τῆς Λαύρας εἶναι τό ἀκόλουθο θαυμαστό γεγονός: Τήν Λαύρα ἔκλεισαν οἱ Σοβιετικοί τό 1924. Ὅταν κατά τόν Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ἡ Οὐκρανία καταλήφθηκε ἀπό τούς Γερμανούς, ὁ Γερμανός διοικητής τοῦ Κιέβου ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμία νά ἐπισκεφθεῖ τά παγκοσμίως γνωστά Σπήλαια, γιά τόν λόγο αὐτό οἱ Γερμανοί ἀναζήτησαν κάποιον ἀπό τούς πρ. Μοναχούς τῆς Λαύρας γιά νά τόν ξεναγήσει. Ὁ μοναχός – ξεναγός βρέθηκε καί μπῆκε στά Κοντινά Σπήλαια κρατῶντας ἀναμμένο κερί, ἐνῶ οἱ συνοδοί τοῦ διοικητή κρατοῦσαν φακούς καί ὁ ἴδιος τό ὅπλο του.
Τόν καιρό ἐκεῖνο τά ἄφθαρτα Λείψανα τῶν Ὁσίων Πατέρων ἀναπαύονταν σέ ἀνοιχτές λάρνακες, χωρίς προστατευτικό τζάμι. Ἔκπληκτος ὁ διοικητής ἀπό τό θέαμα, ὅταν ἔφθασαν στό Λείψανο τοῦ ὁσ. Νικοδήμου τοῦ Προσφοράρη (12ος αἰ., 31η Ὀκτωβρίου), νομίζοντας ὅτι τά Λείψανα ἦσαν ὁμοιώματα, ρώτησε νά μάθει ἀπό τι ἦταν κατασκευασμένα! Στήν ἀπάντηση τοῦ μοναχοῦ ὅτι πρόκειται γιά τά πραγματικά σώματα τῶν Ἁγίων, ὁ διοικητής ἀπίστησε καί κτύπησε μέ τήν λαβή τοῦ ὅπλου του τό χέρι τοῦ ὁσ. Νικοδήμου! Τότε, κατ’ οἰκονομίαν Θεοῦ, ὁ καρπός τοῦ χεριοῦ τοῦ ἡλικίας 800 περίπου ἐτῶν Λειψάνου ἔτρεξε αἷμα ! (φαίνεται μέχρι σήμερα). Ἔντρομος ὁ διοικητής καί οἱ συνοδοί του ἐγκατέλειψαν τό σπήλαιο καί τήν ἑπομένη τό Γερμανικό ραδιόφωνο ἀνακοίνωσε ὅτι ἡ Λαύρα ἄνοιξε καί ὅσοι μοναχοί ἤθελαν μποροῦσαν νά ἐγκατασταθοῦν ἐλεύθερα ἐκεῖ.
Ἐπιλογή Βιβλιογραφίας:
"Ἅγιος Ἀντώνιος καί Ἅγιος Θεοδόσιος τοῦ Κιέβου"· ἔκδοσις ΤΗΝΟΣ, 1973.
"Ὅσιος Θεοδόσιος τοῦ Κιέβου", ἔκδοσις Μονῆς Παρακλήτου.
"Πατερικόν τῶν Σπηλαίων τοῦ Κιέβου"· ἔκδοσις Μονῆς Παρακλήτου.
Κέντρου Νεότητος Θηβῶν, «Ταξιδεύοντας στή χώρα τοῦ Δνείπερου – Οὐκρανία, Κριμαῖα», 2002.
Ἀρχιμ. Νεκταρίου Ἀντωνοπούλου, «Ἡ Ὁσία Δοσιθέα τοῦ Κιέβου», 2006.
Ἀντωνίου Μάρκου, «Τό Ρωσικό Ἁγιολόγιο», 2006.
Τοῦ ἰδίου, «Ἅγια Λείψανα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» (ἀνέκδοτο).
Τοῦ ἰδίου, «’Αδιάφθοροι Ἅγιοι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» (ἀνέκδοτο).
Τοῦ ἰδίου, «Σημείωμα Ρωσικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας» (ἀνέκδοτο).
Τό 1052 ἦρθε κοντά του ὁ πρῶτος μαθητής του ὅσ. Νίκων ὁ ἔπειτα Ἡγούμενος (+ 1088, 23η Μαρτίου), ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἵδρυσε μονή στό Τμουτορακάν. Κατά τήν α’ ἡγεμονία τοῦ Μεγ. Ἡγεμόνα Ἰζιασλάβου Α’ (1054 – 1073), μόνασαν κοντά του οἱ Βογιάροι ὅσ. Ἐφραίμ, ὁ ὁποῖος ἔφερε ἀπό τήν ΚΠολη ἐκκλησιαστικά συγγράμματα, (ἀργότερα Ἐπίσκοπος Περεγιασλάβλ, + 1098, 28η Ἰανουαρίου) καί ὅσ. Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος γιά τήν ἀρετή του ὁρίστηκε ἀπό τόν ὅσ. Ἀντώνιο Ἡγούμενος καί ἐπί τῶν ἡμερῶν του οἱ μοναχοί ἔφτασαν τούς 100 (+ 1065, 19η Νοεμβρίου),
Ὁ ὅσ. Ἀντώνιος κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 1073, σέ ἡλικία περίπου 90 ἐτῶν. Ὑπῆρξε κυρίως ἀσκητής - σπηλαιώτης, γι' αὐτό - ἄν καί θεωρεῖται ἱδρυτής τῆς περιώνυμης Λαύρας τῶν Σπηλαίων - διοργωνωτής της θεωρεῖται ὁ ὅσ. Θεοδόσιος.
Ὁ ὅσ. Θεοδόσιος γεννήθηκε τό 1029 στό Κούρσκ (ὅπου αἰῶνες ἀργότερα γεννήθηκε ὁ μεγάλος Ἅγιος τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας Ὅσιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ). Ἔζησε ἀσκούμενος στόν κόσμο καί τό 1052, σέ ἡλικία 23 ἐτῶν, παρά τίς ἀντιδράσεις τῆς ὑπερπροστατευτικῆς μητέρας του, ὑποτάχθηκε στόν Ὅσιο Ἀντώνιο, ἀσκητή στά Σπήλαια τοῦ Κιέβου. Κατά τόν E. V. Singel, "ὁ Θεοδόσιος εἶναι ὁ πιό δημοφιλής ἀνάμεσα στούς μοναχούς Ἁγίους τῆς Ρωσίας, μαζί μέ τόν ἅγ. Σέργιο τοῦ Ραντονέζ καί τόν ἅγ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ". Εἰσήγαγε στή Ρωσία τόν αὐστηρό κοινοβιακό κανονισμό τῆς Μονῆς τοῦ Στουδίου ΚΠόλεως. Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 1074 καί τό Λείψανό του ἀνακομίσθηκε ἀδιάφθορο τό 1091. Ἡ ἁγιότητά του διακηρύχθηκε τό 1109.
Κατά τόν Ν. Zernov ὁ ὅσ. Θεοδόσιος "ἔδωσε μεγάλη σημασία καί βάρος στά κοινωνικά ἔργα τῶν μοναχῶν. Ἡ περίφημη Μονή του τῶν Σπηλαίων, ἔγινε ἕνα παράδειγμα ἀληθινῆς ἀδελφότητας καί πλουσιοπάροχης βοήθειας στούς δυστυχισμένους. Ὁ ἴδιος ἀνακατευόταν μέ δραστηριότητα στίς δημόσιες ὑποθέσεις καί ἡ μεσολάβησή του στίς διαφωνίες τῶν Ἡγεμόνων, ἔσωσε ἀρκετές φορές τήν Ρωσία ἀπό ἐμφύλιο πόλεμο. Ἡ παράδοση πού θεμελίωσε συνεχίσθηκε ἀπό ἄλλους Ρώσους μοναχούς. Ἦταν πάντα πρόθυμοι νά βοηθήσουν τούς λαϊκούς, ὄχι μόνο στά πνευματικά τους προβλήματα, ἀλλά καί στά ὑλικά τους ἐνδιαφέροντα, ἐπειδή πίστευαν ὅτι ὁλόκληρη ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά φωτισθῆ ἀπό τό φῶς τοῦ Εὐαγγελίου" (N. Zernov, "Οἱ Ρῶσοι καί ἡ Ἐκκλησία τους", 1972, σελ. 13).
Τόν ὅσ. Θεοδόσιο διαδέχτηκε ὁ ὅσ. Νίκων (+ 1088, 23η Μαρτίου) καί αὐτόν ὁ ὅσ. Στέφανος (+ 1094, 27η Ἀπριλίου) Ὁ Ἡγούμενος τῆς Λαύρας ὅσ. Πολύκαρπος (+ 1182, 24η Ἰουλίου), ἦταν ὁ πρῶτος Ρῶσος κληρικός πού πῆρε τόν τίτλο τοῦ Ἀρχιμανδρίτη.
Τό ἔτος 1073, κατά τήν ἀρχιερατεία τοῦ Μητροπ. Ρωσίας Γεωργίου Α’, ἄρχισε ἡ ἀνέγερση τοῦ Καθολικοῦ τῆς Λαύρας, τιμώμενου στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, μέ σχέδια τεσσάρων Ἑλλήνων ἀρχιτεκτόνων ἀπό τήν ΚΠολη. Ὁ ὅσ. Ἀντώνιος εὐτύχησε νά εὐλογήσει τήν θεμελίωση, ἀλλά κοιμήθηκε τό ἑπόμενο ἔτος 1074 καί τό ἔργο συνέχισε ὁ ὅσ. Θεοδόσιος. Τό Καθολικό ἐγκαινιάστηκε τό 1089, ἐπί ἀρχιερατείας τοῦ Μητροπ. Ρωσίας Ἰωάννη Β’ (1077 – 1089) ἤ τοῦ ἅγ. Ἰωάννη Γ’ (1089).
Τό 1096 μέρος τῆς Λαύρας καταστράφηκε ἀπό ἐπιδρομεῖς Πολόβτσους καί ἡ ἀποκατάστασή του κράτησε πενήντα περίπου χρόνια. Ἡ Λαύρα καταστράφηκε ἐπίσης τό 1240 κατά τήν εἰσβολή τῶν Τατάρων καί τό 1300, τό 1399 καί τό 1484 ἀπό τούς ἴδιους κατακτητές. Καταστράφηκε ἀκόμη τό 1718 ἀπό πυρκαγιά, κατά τήν βασιλεία τοῦ Μεγ. Πέτρου (1682 – 1725), ἐνῶ τό 1941 τό περίφημο Καθολικό ἀνατινάχθηκε ἀπό τούς Γερμανούς εἰσβολεῖς.
Τόν 16ο αἰ. ἔγινε Σταυροπήγιο τοῦ Πατριαρχείου ΚΠόλεως καί τό 1721 ἐπανῆλθε στή δικαιοδοσία τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας καί ἔγινε Συνοδικό Σταυροπήγιο. Ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. λειτούργησε ἐκεῖ ἐκκλησιαστικό τυπογραφεῖο, τό ὁποῖο παρουσίασε σημαντική παραγωγή κατά τήν ἡγουμενία τοῦ ἔπειτα Μητροπ. Κιέβου ἁγ. Πέτρου (Μογίλα, + 1646, 31η Δεκεμβρίου).
Μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917 ἡ Λαύρα ἀντιμετώπισε πολλές φορές τήν ἀθεϊστική μανία τῶν ἐπαναστατῶν. Τήν 25. 1. 1918 ἐκτελέστηκε ἔξω ἀπό τήν πύλη της ὁ Πρωτομάρτυρας τῆς Ρωσικῆς Ἱεραρχίας Μητροπ. Κιέβου Βλαδίμηρος καί τό 1924 ἡ Λαύρα ἔκλεισε καί οἱ μοναχοί ἐκδιώχθηκαν. Τό 1941 οἱ Γερμανοί ἐνῶ ἀνατίναξαν τό Καθολικό, ἐπέτρεψαν τήν λειτουργία της γιά λόγους προπαγάνδας. Μετά τήν ὑποχώρηση τῶν Γερμανῶν οἱ Σοβιετικοί τήν ἔκλεισαν καί πάλι. Τό 1961 ἄρχισε νά λειτουργεῖ σάν μουσεῖο. Τό 1988, μετά τήν κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος, ἀποδόθηκε στό Πατριαρχεῖο Μόσχας καί σήμερα λειτουργεῖ κανονικά.
Ὁ χῶρος πού καταλαμβάνει ἡ Λαύρα εἶναι περίπου 280 στρέμ-ματα. Μεταξύ τῶν κτηρίων δεσπόζει ἡ πρώην τράπεζα (χωριτικότητος 700 ἀτόμων, σήμερα ναός) καί τό κωδωνοστάσιο, πού εἶναι τό ψηλότερο κτῖσμα τόσο στήν Οὐκρανία, ὅσο καί στή Ρωσία.
Ἀπό τήν Λαύρα τῶν Σπηλαίων προῆλθαν πλέον τῶν 118 Ἅγιοι (τῶν ὁποίων ἡ μνήμη κοινῶς τιμᾶται τήν 28η Αὐγούστου καί τήν Β' Κυριακή τῶν Νηστειῶν), περίπου 50 Ἐπίσκοποι, Ἡγούμενοι ἄλλων μονῶν, συγγραφεῖς, ἁγιογράφοι, κ.ἄ. προσωπικότητες, ὥστε ἡ ἐπίδρασή της στόν καθόλου πνευματικό βίο τῆς Κιεβινῆς Ρωσίας νά εἶναι ἐξόχως σημαντική.
Σήμερα ἡ Λαύρα τῶν Σπηλαίων ἀποτελεῖ παγκοσμίως μοναδικό τόπο συγκεντρώσεως ἀδιαφθόρων Ἁγιων Λειψάνων. Στίς Κατακόμβες της σώζονται 118 ἀδιάφθορα Λείψανα! Σώζονται ἀκόμη 61 εὐωδιάζουσες Κάρες ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων Ὁσίων Πατέρων τῆς Μονῆς, τά Λείψανα τοῦ ἁγ. Μιχαήλ πρώτου Μητροπ. Ρωσίας, τῆς ἁγ. Ἰουλιανῆς τῆς Παρθένου καί τῆς ὁσ. Θεοδώρας τῆς Σύχλας Ρουμανίας, ἡ ἀδιάφθορη δεξιά τοῦ ἁγ. Δημητρίου Μπασαράμπη καί ἡ Κάρα τοῦ Ἱερομ. Κλήμεντος Πάπα Ρώμης.
Οἱ Κατακόμβες, γνωστές καί ὡς σπήλαια, προηγοῦνται χρονολογικά τῆς Λαύρας. Πρίν τήν ἄφιξη τοῦ ὁσ. Ἀντωνίου ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος, ὁ ἔπειτα Μητροπ. Ρωσίας Ἰλαρίων (1051 – 1054) ἔσκαψε στή γῆ ἕνα σπήλαιο καί ἐγκαταβίωσε ἐκεῖ ἐπιδιδόμενος στήν προσευχή καί τήν ἄσκηση. Ὅταν τό 1051 ὁ Ἰλαρίων ἀναδείχθηκε Μητροπολίτης, τό σπήλαιό του ἐγκαταλείφθηκε, μέχρις ὅτου ἐγκαταστάθηκε ἐκεῖ ὁ ὅσ. Κατακόμβες ὑπάρχουν καί στήν λεγόμενη Ἔρημο τοῦ Κιτάγιεβο, ἐπίσης στό Κίεβο. Οἱ κατακόμβες αὐτές εἶναι περίπου ἴδιες στίς διαστάσεις μέ ἐκείνες τῆς Λαύρας. Ἐδῶ ἐκτός ἄλλων ἀσκήθηκαν ἡ ὁσ. Δοσιθέα τοῦ Κιέβου (+ 1776) καί ὁ διά Χριστόν Σαλός Στάρετς Θεόφιλος (+ 1853). Ἡ ὁσ. Δοσιθέα ἀσκήθηκε ὡς ἄνδρας. Πρόκειται γιά τόν Στάρετς Δοσίθεο, ὁ ὁποῖος εὐλόγησε τόν 17χρονο Πρόχορο - ἔπειτα ὅσ. Σεραφείμ – νά ἐγκαταβιώσει στό Σάρωφ.
Τά σπήλαια τῆς Λαύρας ἀνάλογα με τήν ἀπόστασή τους ἀπό τήν κυρίως Μονή, χωρίζονται σέ Κοντινά καί Μακρυνά. Δέν πρόκειται περί φυσικῶν σπηλαίων, ἀλλά περί κατακομβῶν πού ἔχουν σκαφτεῖ στό μαλακό βράχο. Οἱ ἐσωτερικοί διάδρομοι βρίσκονται σέ βάθος 4 - 12 μέτρων, ἔχουν πλάτος περίπου ἑνάμισυ μέτρο, ὕψος περίπου δύο, θερμοκρασία μεταξύ 7 - 19 βαθμῶν Κελσίου καί ὑγρασία 75 – 99 %. Στούς διαδρόμους ὑπάρχουν τάφοι μήκους δύο καί ὕψους ἑνός μέτρου.
Τά Κοντινά Σπήλαια βρίσκονται στή βάση τοῦ χαμηλοῦ λόφου πάνω στόν ὁποῖο εἶναι κτισμένη ἡ Λαύρα. Ἡ εἴσοδός τους ἀπέχει ἀπό τό Καθολικό περίπου 400 μέτρα καί σ’ αὐτήν ὁδηγεῖ ἕνας κατηφορικός λιθόστρωτος δρόμος. Μέσα στά Σπήλαια ὑπάρχουν οἱ λαξευτοί Ναοί τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου, τοῦ ὁσ. Ἀντωνίου τοῦ Κτίτορος καί τοῦ ὁσ. Βαρλαάμ, πρώτου Ἡγουμένου τῆς Λαύρας. Ὁ θησαυρός τῶν Κοντινῶν Σπηλαίων περιλαμβάνει 73 ἀδιάφθορα Λείψανα Ὁσίων Πατέρων. Ἡ κοινή ἡμέρα μνήμης τους εἶναι ἡ 28η Σεπτεμβρίου.
Τά Μακρυνά Σπήλαια βρίσκονται σέ ἀπόσταση 300 περίπου μέτρων ἀπό τά Κοντινά, στό δεύτερο λόφο τοῦ συγκροτήματος. Ἔχουν μῆκος διαδρόμων 489 μέτρα καί ἐπίσης τρεῖς λαξευτούς Ναούς: Τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου καί τοῦ ὁσ. Θεοδοσίου τοῦ Κιέβου. Στά Μακρυνά Σπήλαια σώζονται 35 ἀδιάφθορα Λείψανα Ὁσίων τῆς Λαύρας, μέ κοινή ἡμέρα μνήμης τήν 28η Αὐγούστου.
Σχετικό μέ τήν ἀφθαρσία τῶν Ἱερῶν Λειψάνων τῆς Λαύρας εἶναι τό ἀκόλουθο θαυμαστό γεγονός: Τήν Λαύρα ἔκλεισαν οἱ Σοβιετικοί τό 1924. Ὅταν κατά τόν Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ἡ Οὐκρανία καταλήφθηκε ἀπό τούς Γερμανούς, ὁ Γερμανός διοικητής τοῦ Κιέβου ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμία νά ἐπισκεφθεῖ τά παγκοσμίως γνωστά Σπήλαια, γιά τόν λόγο αὐτό οἱ Γερμανοί ἀναζήτησαν κάποιον ἀπό τούς πρ. Μοναχούς τῆς Λαύρας γιά νά τόν ξεναγήσει. Ὁ μοναχός – ξεναγός βρέθηκε καί μπῆκε στά Κοντινά Σπήλαια κρατῶντας ἀναμμένο κερί, ἐνῶ οἱ συνοδοί τοῦ διοικητή κρατοῦσαν φακούς καί ὁ ἴδιος τό ὅπλο του.
Τόν καιρό ἐκεῖνο τά ἄφθαρτα Λείψανα τῶν Ὁσίων Πατέρων ἀναπαύονταν σέ ἀνοιχτές λάρνακες, χωρίς προστατευτικό τζάμι. Ἔκπληκτος ὁ διοικητής ἀπό τό θέαμα, ὅταν ἔφθασαν στό Λείψανο τοῦ ὁσ. Νικοδήμου τοῦ Προσφοράρη (12ος αἰ., 31η Ὀκτωβρίου), νομίζοντας ὅτι τά Λείψανα ἦσαν ὁμοιώματα, ρώτησε νά μάθει ἀπό τι ἦταν κατασκευασμένα! Στήν ἀπάντηση τοῦ μοναχοῦ ὅτι πρόκειται γιά τά πραγματικά σώματα τῶν Ἁγίων, ὁ διοικητής ἀπίστησε καί κτύπησε μέ τήν λαβή τοῦ ὅπλου του τό χέρι τοῦ ὁσ. Νικοδήμου! Τότε, κατ’ οἰκονομίαν Θεοῦ, ὁ καρπός τοῦ χεριοῦ τοῦ ἡλικίας 800 περίπου ἐτῶν Λειψάνου ἔτρεξε αἷμα ! (φαίνεται μέχρι σήμερα). Ἔντρομος ὁ διοικητής καί οἱ συνοδοί του ἐγκατέλειψαν τό σπήλαιο καί τήν ἑπομένη τό Γερμανικό ραδιόφωνο ἀνακοίνωσε ὅτι ἡ Λαύρα ἄνοιξε καί ὅσοι μοναχοί ἤθελαν μποροῦσαν νά ἐγκατασταθοῦν ἐλεύθερα ἐκεῖ.
Ἐπιλογή Βιβλιογραφίας:
"Ἅγιος Ἀντώνιος καί Ἅγιος Θεοδόσιος τοῦ Κιέβου"· ἔκδοσις ΤΗΝΟΣ, 1973.
"Ὅσιος Θεοδόσιος τοῦ Κιέβου", ἔκδοσις Μονῆς Παρακλήτου.
"Πατερικόν τῶν Σπηλαίων τοῦ Κιέβου"· ἔκδοσις Μονῆς Παρακλήτου.
Κέντρου Νεότητος Θηβῶν, «Ταξιδεύοντας στή χώρα τοῦ Δνείπερου – Οὐκρανία, Κριμαῖα», 2002.
Ἀρχιμ. Νεκταρίου Ἀντωνοπούλου, «Ἡ Ὁσία Δοσιθέα τοῦ Κιέβου», 2006.
Ἀντωνίου Μάρκου, «Τό Ρωσικό Ἁγιολόγιο», 2006.
Τοῦ ἰδίου, «Ἅγια Λείψανα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» (ἀνέκδοτο).
Τοῦ ἰδίου, «’Αδιάφθοροι Ἅγιοι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» (ἀνέκδοτο).
Τοῦ ἰδίου, «Σημείωμα Ρωσικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας» (ἀνέκδοτο).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου