ΑΓΙΟΣ  ΘΕΟΔΩΡΟΣ  ΤΣΑΡΟΣ  ΤΗΣ  ΡΩΣΙΑΣ  (+ 1598)

Πηγή: Ορθόδοξος Συναξαριστής -  http://www.saint.gr/ 

Βελτιωμένο  κείμενο  από  το  έργο  του  Καθηγητού  Αντ. Μάρκου, "Ρωσική  Πολιτική  και  Εκκλησιαστική  Ηγεσία".

 Ὁ  Ἅγιος  Θεόδωρος Α’ Ἰβάνοβιτς (1584 – 1598), ἦταν γιός τοῦ Τσάρου Ἰωάννη Δ' τοῦ Τρομεροῦ (1533 – 1584) καί τῆς πρώτης συζύγου του Ἀναστασίας Ρωμάνοβνας. Γεννήθηκε στήν Μόσχα τό 1557.   Τό 1580 νυμφεύθηκε  τήν Εἰρήνη Θεοδώροβνα Γκουντούνοβα (1557 – 1603), ἀδελφή τοῦ ἔπειτα Τσάρου Βόριδος Γκουντουνώφ (1598 – 1605), μέ τήν ὁποία ἀπέκτησε τό 1592 μία κόρη, τήν Θεοδοσία, ἡ ὁποῖα ὅμως ἀπεβίωσε δύο χρόνια ἀργότερα, τό 1594. (Στή  φωτογραφία  ὁ  Τσάρος  Θεόδωρος  σέ  γκραβοῦρα  τῆς  ἐποχῆς  του).Ἡ  μνήμη  τοῦ  ἁγ.  Τσάρου  Θεοδώρου  τιμᾶται  τοπικά  καί  ἐντός  τῶν  ὁρίων  τῆς Ρωσικῆς  Ἐκκλησίας  τήν 7η Ἰανουαρίου.

Στέφθηκε Τσάρος τήν 31η Μαϊου 1584, στόν Καθεδρικό Ναό Κοιμ. Θεοτόκου Κρεμλίνου. Σάν Τσάρος ἔδειξε μικρό ἐνδιαφέρον γιά τήν πολιτική καί τήν διακυβέρνηση, γι’ αὐτό καί κατά τήν βασιλεία του οὐσιαστικά τήν διακυβέρνηση ἄσκησε ὁ ἀδελφός τῆς συζύγου του Βόρις Γκουντουνώφ.

Ὁ  Τσάρος  Θεόδωρος  σπούδαζε  μᾶλλον  περί  τά  ἐκκλησιαστικά, παρά  τά  πολιτικά.  Παρά  τό  ἀσθενές  τῆς  φύσεώς  του, κατά  τήν  βασιλεία  του  ἀνυψώθηκε  τό  γόητρο  τῆς  Ρωσίας, προσαρτήθηκε  ἡ  Σιβηρία  καί  ἀναπτύχθηκαν  διπλωματικές  καί  ἐμπορικές  σχ΄σεις  μέ  διάφορα  Εὐρωπαϊκά  κράτη.  Ἀκόμη, ὁ  Θεόδωρος  περιέθαλπτε  φυγάδες  Ἕλληνες  κληρικούς, ἐκτός   δέ  τῶν  ἄλλων  παρέμειναν  τότε  στήν  Ρωσία  ὁ  καιροσκόπος  Ἀρχιεπίσκοπος  Κύπρου  Ἰγνάτιος (ἔπειτα  Πατριάρχης  Μόσχας)  καί   ἅγ. Ἀρσένιος  Ἐπίσκοπος  Ἐλασσῶνος, τόν  ὁποῖο  ὁ  Θεόδωρος  ἀνέδειξε  Ἀρχιεπίσκοπος  Σούζνταλ  (ἡ  μνήμη  του  τήν 13η Ἀπριλίου). 

Ὁ Θεόδωρος Α’ σάν πρόσωπο περιγράφεται ἁπλός καί ἐξαιρετικά εὐσεβής. Ἔμεινε στή Ρωσική Ἱστορία σάν Θεόδωρος ὁ Κωδωνοκρούστης, διότι ἦταν δεξιοτέχνης στό κτύπημα τῶν πολυαρίθμων καμπανῶν τῶν Ναῶν τοῦ Κρεμλίνου, τίς ὁποῖες κτυποῦσε προσωπικά κάθε πρωϊ, γιά νά καλέσει τούς πιστούς Μοσχοβίτες στή Θεία Λειτουργία. Εἶναι χαρακτηριστικά ὅσα σημειώνει ὁ Νικόλαος Ζέρνωφ:

«Οἱ Ρῶσοι γνώριζαν, ὅτι ὁ Τσάρος τους δέν ἦταν σέ θέση νά κυβερνήση ὅπως ἔπρεπε, ἀλλά ἦταν σίγουροι ὅτι προσευχόταν καί ὅτι οἱ προσευχές του, μαζί μέ τήν παιδική ἁπλότητα, τήν πίστη, τήν ἀδεξιότητα καί τήν εἰλικρινῆ ταπείνωσή του, ἀποτελοῦσαν τήν ἀσπίδα καί τήν ἄμυνά τους, μία πηγή ἁγιωσύνης γιά ὁλόκληρο τό Ἔθνος. Ἡ Ρωσία ἦταν μία οἰκογένεια, ὁ Τσάρος ἦταν ὁ πατέρας, ἡ κεφαλή τοῦ σώματος, καί τό γεγονός ὅτι βρισκόταν κοντά στό Θεό καί ἦταν ἀγαπητός σ’ Αὐτόν, σήμαινε ὅτι ὅλοι οἱ Ρῶσοι εἶχαν μερίδιο στή Χάρη. Οἱ μάζες τοῦ Ρωσικοῦ λαοῦ, ὠμές καί ἀπολίτιστες, συχνά ἐξαχρειωμένες καί ἀνήθικες, ἀνακουφίζονταν στή σκέψη ὅτι ὅσο αὐτολι ἦταν βυθισμένοι στίς ἀνομίες τους, ὁ Τσάρος δεόταν γι’ αὐτούς καί ἐπιφορτίζοταν τήν συνολική ἁμαρτία. Συχνά τά χαράματα ξυπνοῦσαν οἱ κάτοικοι τῆς Μόσχας ἀπό τόν ἦχο τῶν σημάντρων τοῦ Κρεμλίνου καί ἤξεραν ὅτι ὁ Τσάρος προσωπικῶς τούς καλοῦσε νά προσευχηθοῦν, γιατί ὁ Θεόδωρος ἦταν ἰδιαίτερα ἐπιδέξειος στήν τέχνη τῆς καμπανοκρουσίας". (Νικ. Ζέρνωφ, «Οἱ Ρῶσοι καί ἡ Ἐκκλησία τους», σελ. 76).

Σέ ἕνα σύγχρονο τοῦ Θεοδώρου Α’ κείμενο μέ τόν τίτλο «Μία σύντομη περιγραφή τῶν Τσάρων τῆς Μόσχας, τοῦ παρουσιαστικοῦ, τῆς ἡλικίας, τῶν συνηθειῶν καί τῶν διαθέσεών τους», περιλαμβάνεται ἡ ἀκόλουθη περιγραφή γι’ αὐτόν: «Ὁ Τσάρος Θεόδωρος ἦταν κοντός καί ἔφερε φανερά τά ἴχνη τῆς νηστείας. Ἦταν ταπεινός, ἀφωσιωμένος στά θέματα τῆς ψυχῆς, διαρκῶς στήν προσευχή, γενναιόδωρος στήν ἐλεημοσύνη. Ἀδιαφοροῦσε γιά τά ἐγκόσμια, ἀλλά ὄχι γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς. Ἔζησε κατ’ αὐτόν τόν τρόπο ἀπό τά νιάτα του μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του. Ὁ Θεός σταφάνωσε τήν βασιλεία του μέ εἰρήνη, καθυπόταξε τούς ἐχθρούς του καί χάρισε καλούς καιρούς καί εἰρηνικούς, ἐξ αἰτίας τῶν σωτήριων ἔργων του». (Ν. Ζέρνωφ αὐτ., σελ. 76).

Κατά τήν βασιλεία τοῦ Θεοδώρου Α’ ἱδρύθηκε τό Ρωσικό Πατριαρχεῖο. Οἱ πρῶτες σοβαρές τάσεις ἀνεξαρτητοποιήσεως τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἀπό τήν Μητέρα Ἐκκλησία τῆς ΚΠόλεως, ὑπῆρξαν συνέπεια τῆς ἐμφανίσεως τῆς θεωρίας τῆς Τρίτης Ρώμης. Ἡ ἄποψη, ὅτι ὁ Ρῶσος Τσάρος, σάν διάδοχος τῶν Βυζαντινῶν Αὐτοκρατόρων, ἔπρεπε νά στέφεται ἀπό Πατριάρχη καί ὄχι ἀπό Μητροπολίτη, ὁδήγησε στήν ἀνάγκη ἀνυψώσεως τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας σέ Πατριαρχεῖο. (Παρόμοια ἄποψη ὁδήγησε στήν ἀντικανονική ἀνύψωση τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας σέ Πατριαρχεῖο, ἀπό τόν Σέρβο Τσάρο Στέφανο Δουσάν).

Ἤδη τό 1586 ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Ἰωακείμ, ἐνῶ βρισκόταν στή Ρωσία γιά τήν συλλογή ἐλεημοσυνῶν, δέχθηκε σχετική πρόταση τοῦ ἰσχυροῦ ἄνδρα Βόριδος Γκουντουνώφ, ἐξ’ ὀνόματος τοῦ Τσάρου Θεοδώρου Α’, τήν ὁποία - κατά τήν ἐπιθυμία τοῦ Τσάρου - ἀνέλαβε νά μεταφέρει στούς λοιπούς Πατριάρχες τῆς Ἀνατολῆς.

Τό 1588 ἐπισκέφθηκε τήν Ρωσία γιά τούς ἴδιους λόγους ὁ Πατριάρχης ΚΠόλεως Ἱερεμίας Β' ὁ Τρανός. Μετά ἀπό μία ἐντυπωσιακή ὑποδοχή, οἱ Ρῶσοι - παρακάμπτοντας τήν διπλωματία τῆς ἐποχῆς - ζήτησαν ἀπό τόν Ἱερεμία (τοῦ ὁποίου ἡ θέση κάτω ἀπό τόν Σουλτάνο ἦταν ἰδιαίτερα ἐπισφαλής), νά ἀναλάβει ὁ ἴδιος Πατριάρχης τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ Ἱερεμίας (σύμφωνα πάντα κατά τήν Ρωσική ἄποψη), δέχθηκε μετά ἀπό συνομιλίες μεγάλης διάρκειας, ἀναγνωρίζοντας ἔμπρακτα τό δικαίωμα τῶν Ρώσων νά ἔχουν Πατριάρχη. Αὐτό, ὅπως ἦταν φυσικό, καταγράφτηκε καί ὁποιαδήποτε ἀναίρεσή του ἦταν ἀδύνατη, ἄν ὄχι καί ἐπικίνδυνη. Οἱ Ρῶσοι ἀφοῦ πέτυχαν τόν σκοπό τους, ἄρχισαν ἔντεχνα νά παρουσιάζουν νέους ὅρους, πού ἔκαναν τήν πρόταση λιγώτερο ἐλκυστική. Διευκρίνισαν, ὅτι δέν ἦταν δυνατόν νά ἀφαιρεθεῖ ὁ Θρόνος τῆς Μόσχας ἀπό τόν Μητροπολίτη Ἰώβ καί πρόσφεραν στόν Πατριάρχη τήν ἐπαρχιακή ἕδρα τοῦ Βλαδιμήρ. Ταυτόχρονα ἄλλοι λόγοι - ὅπως ἡ ἰδιομορφία τοῦ κλίματος, ἡ διαφορά στά ἤθη, τά ἔθιμα καί τήν γλῶσσα, ἡ διαφορά στό Τυπικό, οἱ μεγάλες Ἀκολουθίες - ἀνάγκασαν τόν Ἱερεμία νά ὑποδείξει τήν ἀνάγκη ἐκλογῆς Ρώσου Πατριάρχη. Τελικά, τήν 26η Ἰανουαρίου 1589, ὁ Ἱερεμίας ἀνύψωσε τόν Μητροπολίτη Ἰώβ στή θέση τοῦ Πατριάρχη Μόσχας. Μεταξύ ἄλλων τό ἐγκαθιδρυτικό ἔγγραφο περιεῖχε καί τά ἀκόλουθα:

"Ἐπειδή ἡ παλαιά Ρώμη κατέρρευσε ἐξ αἰτίας τῆς αἱρέσεως τοῦ Ἀπολλιναρίου καί ἐπειδή ἡ ΚΠόλις, ἡ δεύτερη Ρώμη, εἶναι τώρα ὑπό τήν κατοχή τῶν ἀθέων Τούρκων, τό μεγάλο βασίλειο, ὦ εὐσεβέστατε Τσάρε, εἶναι ἡ τρίτη Ρώμη. Ξεπερνᾶ κάθε ἄλλο στήν εὐλάβεια καί ὅλα τά χρι-στιανικά βασίλεια συνέρχονται τώρα ὑπό τήν ἐξουσία σου. Εἶσαι ὁ μοναδικός Χριστιανός Ἄρχοντας στόν κόσμο, ὁ κύριος ὅλων τῶν πιστῶν Χριστιανῶν"!

Ὅπως γίνεται ἀμέσως ἀντιληπτό, ὁ Ἱερεμίας ὑπέγραψε τό ἴδιο σχεδόν κείμενο μέ τήν ἐπιστολή τοῦ μ. Φιλοθέου τοῦ Πσκώφ, τήν ὁποία ἀπηύθυνε στόν Μεγ. Ἡγεμόνα Βασίλειο Γ' Ἰβάνοβιτς, στήν ὁποία περιέχεται ἡ πρώτη διατύπωση τῆς θεωρίας τῆς Τρίτης Ρώμης.

Τήν ἵδρυση τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ ὀνομάζει πολιτική ἐνέργεια.

Ἡ ἀπόφαση τοῦ Ἱερεμία ἐπικυρώθηκε ἀπό τήν Πανορθόδοξη Σύνοδο τῆς ΚΠόλεως, τοῦ 1593, ἀπό τήν ὁποία δόθηκε στό Πατριαρχεῖο Μόσχας ἡ πέμπτη θέση στήν ἱεραρχία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ Τσάρος Θεόδωρος Γ’ ἀπεβίωσε τό 1598 χωρίς διάδοχο καί ἐνταφιάστηκε στόν Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ Κρεμλίνου. Μέ τόν θάνατό του ἔφτασε στό τέλος της ἡ Δυναστεία τῶν Ρούρικ, ἡ ὁποία κυβέρνησε τήν Ρωσία γιά 750 χρόνια (860 - 1598) καί ἀκολούθησε ἡ Περίοδος τῶν Ταραχῶν (1598 – 1613), ἡ ὁποία ἔκλεισε μέ τήν ἀνάδειξη τοῦ Τσάρου Μιχαήλ Θεοδώροβιτς (1613 – 1645), ἱδρυτή τῆς Δυναστείας τῶν Ρωμανώφ (1613 – 1917).