Ἐθνικισμός, Ἰω. Καρδάση

          Ο εθνικισμός, που αναπτύχθηκε ως κίνημα τον 18ο αιώνα, επηρέασε και την Τουρκοκρατούμενη Βαλκανική χερσόνησο, με την αρχική διεκδίκηση εκκλησιαστικής αυτονομίας των εθνοτήτων από το εκκλησιαστικό κέντρο της ΚΠολης.

Στη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής, όλες οι παλαιές αυτοκέφαλες Εκκλησίες, αποδυναμωμένες, είχαν μετατραπεί σε Μητροπόλεις υπαγόμενες στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Επιπλέον, εντός των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όλες οι Χριστιανικές Βαλκανικές φυλές έτειναν να εξελληνισθούν (εκρωμαϊσθούν), τουλάχιστον σε επίπεδο γλώσσας και παιδείας, αλλά και ευρύτερα, με παραδείγματα εθνικών κοινοτήτων πλήρως εξελληνισμένων.

Αυτή η τάση εξελληνισμού και απώλειας της εθνικής συνείδησης οδήγησε ορισμένους λόγιους να εκκινήσουν προσπάθειες εθνικής αφύπνισης των μη Ελληνικών εθνοτικών ομάδων της Αυτοκρατορίας. Παράδειγμα αυτής της κίνησης είναι η δράση του Βούλγαρου μοναχού Παϊσίου Χιλανδαρινού, ο οποίος στα 1762 συνέγραψε τη «Σλαβοβουλγαρική Ιστορία», προσπαθώντας να δώσει ένα ιστορικό σύγγραμμα στο Βουλγαρικό λαό, προκειμένου να τονίσει την ιστορικότητά του και την εθνική του αυθυπαρξία.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η συνακόλουθη δημιουργία Ελληνικού κράτους, δημιούργησε το ερώτημα για την εκκλησιαστική διοίκησή του. Η πλέον προβεβλημένη άποψη ήταν αυτή της απόδοσης αυτοκεφαλίας στην Ελλαδική Εκκλησία, σκέψη που προκαλούσε την αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ως κύριος εκφραστής της ιδέας της αυτοκεφαλίας προέβαλλε ο λόγιος κληρικός Θεόκλητος Φαρμακίδης, του οποίου τις απόψεις υιοθετώντας η Αντιβασιλεία προέβη στην ανακήρυξη της Εκκλησίας της Ελλάδος ως αυτοκέφαλης, το 1833. Η πράξη αυτή καταδικάστηκε από το Φανάρι, κηρύσσοντας σχισματική την Ελλαδική Σύνοδο. Τελικά το 1850 το Οικουμενικό Πατριαρχείο, θεωρώντας ως αντικανονική την προηγούμενη κατάσταση, απέδωσε με ειδικό Τόμο στην Εκκλησία της Ελλάδος το αυτοκέφαλο.

Παράλληλα με αυτά τα γεγονότα οξυνόταν και η διεκδίκηση άλλων λαών για εκκλησιαστική αυτονομία. Ειδικότερα τις δεκαετίες 1840 και 1850 τα κινήματα των Βουλγάρων εθνικιστών, προβάλλουν έντονα αυτό το αίτημα με διάφορες προσπάθειες, που θα καταλήξουν στην ίδρυση, με απόφαση του Σουλτάνου, της Βουλγαρικής Εξαρχίας στα 1870, ως αντιπάλου δέους στον Οικουμενικό Θρόνο.

Η προσηλυτιστική δράση της Βουλγαρικής Εξαρχίας προς Ελληνόφωνους και Σλαβόφωνους πληθυσμούς, οδήγησε στον αφορισμό της από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τη σύγκληση Μείζονος Συνόδου το 1872, η οποία καταδίκασε τον εθνοφυλετισμό ως αίρεση εντός της Εκκλησίας. Βασικό χαρακτηριστικό των εκκλησιαστικών κινημάτων του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα ήταν η σύνδεσή τους με αλυτρωτικές εθνικές βλέψεις. Το Βουλγαρικό Σχίσμα θα λήξει το 1946 με αίτηση συγχωρήσεως των Βουλγάρων προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και απόδοση κανονικής αυτοκεφαλίας.

Με πιο ανώδυνο τρόπο και τα άλλα Βαλκανικά έθνη, που ήδη είχαν συγκροτήσει ανεξάρτητα κράτη, εισήλθαν στο καθεστώς της αυτοκέφαλης εκκλησιαστικής διοίκησης. Έτσι, στα 1879 εκδόθηκε Πατριαρχικός Τόμος για την Εκκλησία της Σερβίας, στα 1885 για την Εκκλησία της Ρουμανίας, στα 1924 για την Πολωνική Εκκλησία και στα 1937 για την Εκκλησία της Αλβανίας.

 Τα σχετικά με τον Εθνοφυλετισμό και την καταδίκη του από την Σύνοδο της ΚΠολης του 1872, καταγράφονται στο μικρό αφιέρωμα που ακολουθεί, με αφορμή όψιμες εκδηλώσεις υποστηρικτών της άποψης αυτής.

Πριν παρουσιάσουμε τα ντοκουμέντα σχετικά με την αντιχριστιανική «ιδιοσύσταση» μερίδας αυτοκαλούμενων ως «πατριωτών» και δεδομένου, ότι τελευταία προσπαθούν να αντικαταστήσουν τον όρο «εθνικοσοσιαλισμός» με τον περισσότερο «αποδεκτό» όρο «εθνικισμός», θα δούμε αποσπασματικά, τι λέει ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος για τον «εθνικισμό», το «Έθνος», τον «φυλετισμό» και την Ορθοδοξία, καθώς επίσης και το πώς ήδη από το 1872 η Σύνοδος των Πατριαρχών και Προκαθημένων της Ορθοδόξου Εκκλησίας με σαφή και ευθύ τρόπο, καταδικάζει τον φυλετισμό, θεωρώντας ανεπιφύλακτα ως «σχισματικούς» όσους τον «ασπάζονται»:

Έθνος και Εθνικισμός

«… η  Ορθόδοξη Εκκλησία είναι υπερεθνική και επομένως αναίρεση του εθνικισμού και φυλετισμού… Μέσα στα πλαίσια αυτά πρέπει να δούμε τις απόψεις του Οικουμενικού (Ρωμαίϊκου) Πατριαρχείου για τον εθνοφυλετισμό. Πραγματικά το 1872 το Οικουμενικό Πατριαρχείο καταδίκασε τον φυλετισμό ως αίρεση (Σεβ. Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου Ιεροθέου Απόσπασμα από το βιβλίο: «Γέννημα και θρέμμα Ρωμηοί» σελ 125-227 Εκδόσεις:  Ι. Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας).

Σύνοδος Πατριαρχών - Προκαθημένων Ορθοδόξων Εκκλησιών  (1872):

ΟΡΟΣ ΚΑΤΑΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΦΥΛΕΤΙΣΜΟΥ

«Αποκηρύττομεν κατακρίνοντες και καταδικάζοντες τον φυλετισμόν, τουτέστιν τας φυλετικάς διακρίσεις και τας εθνικάς έρεις και ζήλους και διχοστασίας εν τη του Χριστού Εκκλησία... Τους παραδεχομένους τον τοιούτον φυλετισμόν και επ' αυτώ τολμώντας παραπηγνύναι καινοφανείς φυλετικάς παρασυναγωγάς κηρύττομεν, συνωδά τοις Ιεροίς Κανόσιν, αλλοτρίους της μιας Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, και αυτό δη τούτο ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΟΥΣ». [Από την Ιστορία τον Ελληνικού Έθνους (Εκδ. «Εκδοτικής Αθηνών»), τομ. ΙΓ (1977), Νεώτερος Ελληνισμός (από 1833 ως 1881), σελ. 305]

…Κατ’ αρχάς το Συνοδικό αυτό κείμενο δεν το υπέγραψε μόνον ο Οικουμενικός Πατριάρχης Άνθιμος, αλλά και οι πρώην Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Άνθιμος, Γρηγόριος και Ιωακείμ. Πέραν από αυτούς υπογράφηκε από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο, τον Πατριάρχη Αντιοχείας Ιερόθεο, τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Σωφρόνιο και πολλούς άλλους Μητροπολίτας του Κλίματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επομένως το κείμενο αυτό έχει καθολική ισχύ.

Επίσης, εκείνο που παρατηρούμε είναι ότι οι Πατέρες έχουν συνείδηση, ότι ενεργούν ως φορείς της Παραδόσεως, εμπνεόμενοι από την Χάρη του Παναγίου Πνεύματος. Γράφουν και ενεργούν με τον ίδιο τρόπο που θα έγραφαν και θα ενεργούσαν για κάποια αίρεση. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί δείχνει ότι ο φυλετισμός τελικά είναι μια εκκλησιολογική αίρεση, αφού διασπά την ενότητα της Εκκλησίας, που είναι το Σώμα του Χριστού.  Και ξέρουμε πολύ καλά ότι κάθε Χριστολογική αίρεση είναι ταυτόχρονα και εκκλησιολογική, όπως και κάθε εκκλησιολογική αίρεση είναι και Χριστολογική. …. Ο Συνοδικός αυτός όρος είναι πολύ σημαντικός για το ορθόδοξο ήθος. Δείχνει ότι η Εκκλησία διέβλεψε τον μεγάλο κίνδυνο του φυλετισμού, που στην πραγματικότητα συνιστά τον εθνικισμό. Δεν μπορεί να διασπάται η ενότητα της Εκκλησίας με κριτήρια κτιστά και πεπερασμένα, δεν μπορεί η Εκκλησία να γίνει εθνική, δηλαδή από υπερεθνική να περιπέσει στον φυλετισμό…η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορεί ποτέ να περικλεισθεί σε εθνικιστικά σχήματα, αλλά έχοντας την Αποκάλυψη του Θεού την διαφυλάσσει αλώβητη, έστω κι’ αν χρησιμοποιεί τα ιδιαίτερα σχήματα, τις παραδόσεις και την γλώσσα κάθε λαού. .. «Ως πρωτη λοιπόν επισήμανση κρατούμε  ότι: «…η Εκκλησία διέβλεψε τον μεγάλο κίνδυνο του φυλετισμού, που στην πραγματικότητα συνιστά τον εθνικισμό…» και  γιαυτό  Θεοπνεύστως  η  Σύνοδος  των  Πατριαρχών και  Προκαθημένων  της  Ορθοδόξου Εκκλησίας  του 1872  καταδίκασε  ξεκάθαρα  κάθε είδους  φυλετισμό». 

Μήπως όμως   σε αυτόν  τον   χώρο   δεν  δηλώνουν  ότι ανήκουν  οι  «εθνικιστές»  ή κατ' άλλους  «εθνικοσοσιαλιστές» ορισμένων οργανώσεων;

Στην επίσημη ιστοσελίδα  περιοδικού  του χώρου αυτού, που είναι το περιοδικό μιας νεολαίας, και σε άρθρο  με  τίτλο  «Πολεμώντας τον Λαϊκό Εθνικισμό, πολεμούν τη Φυσική Τάξη! »  αντιγράφουμε αυτολεξεί :

«…Ο Λαϊκός Εθνικισμός δεν είναι απλά λοιπόν μια ιδεολογία, που προτάσσει τις δικές της θέσεις και ιδέες, για το παρών πολιτικό σύστημα… Για εμάς τους Εθνικιστές η Φυλετική μείξη είναι απαράδεκτη, καθώς οδηγεί σχεδόν πάντοτε σε ανωμαλία, Ψυχική αρρώστια, λόγω του καταστροφικού συνδυασμού κληρονομικών ψυχικών χαρισμάτων, με αποτέλεσμα την καταστροφή της Φύσης του Ανθρώπου. Η Φυλή είναι η έκφραση της Φύσης στο ανθρώπινο πεδίο και «η Ψυχή εστί Φυλή ορώμενη εκ των έσω», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αλφρέδος Ρόζενμπεργκ…»

Ποιος όμως ήταν ο  κ. Ρόζενμπεργκ τον οποίον  τόσο  συχνά  «μνημονεύουν»  κάποιοι αρθρογράφοι; Την απάντηση  μας  την δίνει  συνοπτικά και ξεκάθαρα  ένα φιλικό  προς  τους συντάκτες ιστολόγιο, σε ανάρτηση – αφιέρωμα, για το πρόσωπο αυτό.