ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΒΑΡΝΑΚΟΒΑ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ

Σειρά: Ἑλληνικές Εἰκόνες τῆς Παναγίας

Ἡ θαυματουργή Εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας φυλάσσεται στήν ὁμώνυμη μονή τῆς Φωκίδας καί χρονολογεῖται ἀπό τῆς ἱδρύσεως τοῦ μοναστηριοῦ (11ος αἰ.). Πιθανόν νά πρόκειται γιά αὐτοκρατορικό ἀφιέρωμα στή μονή, ἐφ’ ὅσον αὐτή ἦταν κάτω ἀπό τήν ὑψηλή προστασία τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Οἶκου τῶν Κομνηνῶν. Πάντως κατά τόν Βυζαντινολόγο Ἀναστάσιο Ὀρλάνδο εἶναι πρό τοῦ 1453. Φέρει ἀσημένιο κάλυμμα καί στό πρόσωσπο μία μεγάλη ρωγμή ἡ ὁποία δημιουργήθηκε κατά τήν διάρκεια τοπικοῦ σεισμοῦ, τήν 15η Αὐγούστου 1940, τήν στιγμή τοῦ τορπιλισμοῦ τοῦ εὐδρόμου «ΕΛΛΗ» ἀπό τούς Ἰταλούς στήν Τῆνο! Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι ἀντί τοῦ χρυσοκέντητου ὑφάσματος πού συνηθίζεται (τῆς "ποδιᾶς"), τό προσκυνητάρι της κοσμεῖ ἡ Ἑλληνική σημαῖα!!!
Ἡ Ἱ. Μ. Παναγίας Βαρνάκοβας, ἀφιερωμένη στήν Κοίμηση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, εἶναι ἕνα τῶν πλέον ἱστορικῶν μοναστηριῶν τῆς Ἑλλάδος (ἕνα ἀπό τά πέντε ἀρχαιότερα). Ἱδρύθηκε τό 1077, κατά τήν Μεσοβυζαντινή περίοδο ἀκμῆς τοῦ Ἑλλαδικοῦ Μοναχισμοῦ, ἀπό τόν ὅσ. Ἀρσένιο τόν Βανρακοβίτη, κατά τήν βασιλεία τοῦ Μιχαήλ Ζ’ Δούκα (1071 – 1078), ἐπί πατριαρχείας Κοσμᾶ Α’ τοῦ Ἱεροσολυμίτου (1075 – 1081). Βρίσκεται 25 περίπου χιλιόμετρα ΒΑ τῆς Ναυπάκτου, σέ ὑψόμετρο 750 μέτρων, στίς πλαγιές τῶν Βαρδουσίων.
Οἱ ἐγκαταστάσεις τῆς μονῆς ὁλοκληρώθηκαν κατά τήν βασιλεία τοῦ Ἀλεξίου Α’ Κομνηνοῦ (1081 – 1118), ἐπί πατριαρχείας Νικολάου Γ’ τοῦ Γραμματικοῦ (1084 – 1111). Τό ἔτος 1148 κτίσθηκε ἕνας δεύτερος ναός. Σταδιακά ἡ Μονή ἀπέκτησε μεγάλη κτηματική περιουσία, ἀπό δωρεές τῶν Κομνηνῶν. Σέ ἔγγραφο τοῦ 1212 ἀναφέρεται, ὅτι ζοῦσαν στό μοναστήρι 96 μοναχοί, Διάκονοι καί Ἱερομόναχοι. Μετά τήν κατάλυση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἀπό τούς Φράγκους (1204), τό μοναστήρι τέθηκε κάτω ἀπό τήν προστασία τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου καί τό 1359 ἐνσωματώθηκε καί πάλι στήν Βυζαντινή Αὐτοκρατορία. Οἱ Κομνηνοί τῆς Ἠπείρου ἀγαποῦσαν τόσο πολύ τήν Βανράκοβα, ὥστε κάποιοι ἀπό αὐτούς τήν ἐπέλεξαν σάν τόπο ἐνταφιασμοῦ τους (τό 1919 ὁ Βυζαντινολόγος Ἀναστάσιος Ὀρλάνδος ἀνακάλυψε στό δάπεδο τοῦ ἐσωνάρθηκα δύο τάφους Κομνηνῶν, τοῦ Ἀλεξίου πού ἔγινε μοναχός μέ τό ὄνομα Ἀκάκιος καί ἀναδείχθηκε καί Ἡγούμενος καί τοῦ πατέρα του Ἐμμανουήλ – Ματθαίου μοναχοῦ).
Κατά τήν Τουρκοκρατία, πρός τό τέλος τοῦ 15ου αἰ., ἡ μονή πυρπολήθηκε ἀπό τούς Τούρκους καί γνώρισε παρακμή. Τό 1520 ἀναλαμβάνει Ἡγούμενός της ὁ ὅσ. Δαβίδ τῆς Εὐβοίας, ὁ ὁποῖος κράτησε τήν θέση μέχρι τό 1532. Ἡ μονή γνωρίζει τότε σημαντική ἀκμή καί ἀρχίζει ἐκεῖ τήν λειτουργία του Κρυφό Σχολειό σέ ἐπίπεδο Σχολαρχείου (πρίν τό 1550 καί μέχρι τό 1900)!
Κατά τήν Τουρκοκρατία ἐπίσης ὑπῆρξε καταφύγιο τῶν Κλεφτῶν τῆς Ρούμελης. Τό 1826, λίγο μετά τήν πτώση τοῦ Μεσολογγίου, δύναμη 4.000 Τούρκων τοῦ Κιουταχῆ πολιόρκησαν τό μοναστήρι. Τότε Ἡγούμενος ἦταν ὁ Κοσμᾶς Θεοχάρης καί ἀρχηγός τῆς ἄμυνας ὁ Καπετάν - Κίτσος Τσαβέλας. Τελικά τήν 26η Μαΐου 1826 οἱ πολιορκημένοι ἐπιχείρησαν σχεδόν ἀναίμακτη ἔξοδο (χάθηκαν μόνον δύο μοναχοί καί ἕνας λαϊκός), ἀλλά τό μοναστήρι καταστράφηκε ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Πέντε χρόνια ἀργότερα, τό 1831, ξανακτίζεται μέ προσωπική χορηγεία 1.800 φοινίκων τοῦ πρώτου Κυβερνήτη τῆς Ἑλλάδας Ἰωάννη Καποδίστρια, ὁ ὁποῖος ἔκτοτε θεωρεῖται δεύτερος κτίτορας τῆς μονῆς.
Ἡ Μονή ταλαιπωρήθηκε πολύ κατά τήν ξενική κατοχή καί τόν Ἐμφύλιο Πόλεμο πού τήν ἀκολούθησε (1941 – 1949 καί ἔτσι σταδιακά καί μέχρι τό 1984 ἐρήμωσε, τό 1992 ὅμως ἐγκαταστάθηκε ἐκεῖ γυναικεία ἀδελφότητα, ἐγκαινιάζοντας μία νέα περίοδο τῆς ἱστορίας της.
Ἡ Παναγία ἡ Βαρνάκοβα τιμᾶται κατά τήν πανήγυρι τῆς Μονῆς, τήν 15η Αὐγούστου.