Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΟΜΒΩΝ
Ἱστορία - Ὁμολογία - Σύνοδοι

Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου

Περιεχόμενα
1. Ὁ ὅρος "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν".
2. Ἡ ἐμφάνιση τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν στό ἱστορικό προσκήνιο.
3. Τά γεγονότα τοῦ 1927 - 1928.
4. Ἡ Ὁμολογία - Ἐκκλησιολογία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν.
5. Σύνοδοι τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν.
α. Ἡ Σύνοδος τοῦ Γιαροσλάβ (1928).
β. Ἡ Νομαδική Σύνοδος (1928).
γ. Ἡ Σύνοδος τῆς Πετρουπόλεως (1929).
δ. Ἡ "Μικρή Σύνοδος" τοῦ Ἀρχαγγέλου (1935).
ε. Ἡ Σύνοδος τοῦ Οὔστ Κούτ Σιβηρίας (1937).
στ. Ἡ Σύνοδος τοῦ Chirchik Τασκένδης (1948).
ζ. Ἡ Σύνοδος τοῦ Νικόλσκυ Μπασκιρίας (1961).
ε. Συμπεράσματα.
6. Οἱ κατά τῆς Ἐκκλησίας ἐνέργειες τοῦ Μητροπ. Σεργίου.
7. Οἱ Ὁμολογητές Ἱεράρχες τῆς περιόδου 1927 - 1944.
8. Ἡ ἀναίμακτη μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν.
9. Οἱ σχέσεις Ἐκκλησίας - Πολιτείας κατά τούς ἐξορίστους Ἐπισκόπους στό Στρατόπεδο Σολόβκι.
α. Τό Ὑπόμνημα τῆς 27. 5. 1926 τῶν ἐξορίστων Ἐπισκόπων στό Στρατόπεδο Σολόβκι πρός τήν Σοβιετική Κυβέρνηση.
10. Γενικές Πληροφορίες

1. Ὁ ὅρος "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν"
Ὁ ὅρος "Κατακόμβη" ὁδηγεῖ τήν σκέψη στήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν τῆς περιόδου τῶν Ρωμαϊκῶν διωγμῶν. Ὅμως κατακόμβες "ρωμαϊκοῦ τύπου" στή Ρωσία ὑπῆρξαν ἐλάχιστες (λ.χ. ὑπόγεια κατοικιῶν διαμορφωμένα σέ ναούς). Ἡ λατρεία καί οἱ διάφορες ἱεροπραξίες τελοῦνταν συνήθως "κατ' οἶκον" (γι'αὐτό ὁ Ἀποστολικός ὅρος "κατ' οἶκον ἐκκλησία" εἶναι ἀκριβέστερος) ἤ μέσα σέ δάση, σέ σπήλαια καί σέ ἄλλους ἀπομακρυσμένους τόπους. Οἱ ἴδιες οἱ διωκτικές Ἀρχές τῆς πρ. Σοβιετικῆς Ἑνώσεως δέχονταν, ὅτι τά πιό εὐνοϊκά μέρη γιά τήν "ἀντεπαναστατική" δραστηριότητα τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν ἦταν τά ἀπρόσιτα βουνά τοῦ Καυκάσου καί τῶν Ἀλτάϊ, ἡ Σιβηρία, τά Οὐράλια καί οἱ στέππες τῆς Κεντρικῆς Ἀσίας, ἀλλά καί οἱ μεγάλες πόλεις ὅπου ἡ ἀνθρώπινη μάζα χρησίμευε σάν παραπέτασμα γιά τήν "θρησκευτική συνωμοσία".
Θά πρέπει νά τονισθεῖ ἀκόμη, ὅτι ὁ ὅρος "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν" εἶναι γνωστός μόνο στή Δύση. Λ.χ. ὁ Ρῶσος Νομπελίστας συγγραφέας Ἀλέξανδρος Σολζενίτσιν μετά τήν ἐγκατάστασή του στή Δυτ. Εὐρώπη, σέ συνέντευξή του εἶχε δηλώσει, ὅτι "δέν γνώριζε τίποτα γιά τήν Ἐκκλησία αὐτή", προκαλῶντας ἀναστάτωση στούς κόλπους τῶν Ρώσων προσφύγων. Στήν τ. Σοβιετική Ἕνωση (σύμφωνα μέ τίς θέσεις καί τοῦ Περιοδικοῦ "Θρησκεία καί Ἀθεϊσμός στήν Ε.Σ.Σ.Δ."), ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν ὀνομάζοταν ἀπό μέν τά μέλη Της "Γνησία Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία", ἀπό δέ τούς ἐχθρούς Της "Τυχωνική" (ἀπό τόν Ἱερομάρτυρα Πατριάρχη Μόσχας Τύχωνα, + 1925) καί "Ἰωσηφιτική" (ἀπό τόν ἐπίσης Ἱερομάρτυρα Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ, + 1937).
Ὁ Μοναχός καί Θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν Ἐπιφάνιος Chernov (+ 1994) γράφει, ὅτι "ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν ἔχει μία πληθώρα ὀνομάτων μέσα στήν Ε.Σ.Σ.Δ. Οἱ ἴδιοι οἱ Χριστιανοί δέν ὀνομάζουν τούς ἑαυτούς τους "Κατακομβίτες" καί ἐφ' ὅσον ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν δέν ἔχει ἐξωτερική ἑνότητα, θά μποροῦσαν νά θεωρηθοῦν συνώνυμοι οἱ ἀκόλουθοι ὅροι:
Γιά τήν Ἐκκλησία: "Γνησία Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία", "Τυχωνίτικη Ἐκκλησία", (σέ ἀντιδιαστολή μέ τήν Σεργιανιστική), "Μυστική Ἐκκλησία τῶν Σπηλαίων" καί "Παλαιο- Τυχωνίτικη Ἐκκλησία".
Καί γιά τούς πιστούς: "Γνήσιοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί", "Ἰωσηφίτες" (ἀπό τόν Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ), "Οὐαρίτες" (ἀπό τόν μυστικό Ἐπίσκοπο Οὐάρο) καί "Σεραφειμίτες" (ἀπό τόν μυστικό Ἐπίσκοπο Σεραφείμ)".

2. Ἡ ἐμφάνιση τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν στό ἱστορικό προσκήνιο
Ἡ Ρωσική Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν αὐτοπροσδιορίζεται ὡς ἡ ἱστορική συνέχεια τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μετά τό 1927. Γιά τήν πρώτη Ἱεραρχία τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ἡ ὁποία ἦταν ἡ πλειοψηφία τῶν Ρώσων Ἱεραρχῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τό ἐκκλησιαστικό σχῆμα πού δημιουργήθηκε μέ τήν Διακήρυξη νομιμοφροσύνης πρός τό Σοβιετικό καθεστώς τοῦ Μητροπολίτου Νίζνι Νόβγκοροντ Σεργίου (Ἀντιπροσώπου τοῦ Τοποτηρητοῦ τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου τῆς Μόσχας Μητροπολίτου Κρουτίτσης Πέτρου), γνωστό ἔκτοτε ὡς Πατριαρχεῖο Μόσχας, ἦταν μία κατάστασις σχισματική, ἐλεγχόμενη ἀπό τό ἀθεϊστικό Σοβιετικό Κράτος.
Κατά τόν Μοναχό Ἐπιφάνιο ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν ἐμφανίζεται ἤδη ἀπό τό 1917, "ἀπό τήν πρώτη στιγμή τῆς ἐμφανίσεως τῆς ἀντιθέου δυνάμεως καί τῆς συγκρούσεώς της μέ τήν Ἐκκλησία", στό πρόσωπο τῶν διωκωμένων Κληρικῶν καί λαϊκῶν πού κρύφτηκαν ἀπό τίς ἀθεϊστικές Ἀρχές, γιά νά διατηρήσουν τήν πνευματική τους ἐλευθερία. Καί σάν χαρακτηριστικό παράδειγμα ἀναφέρει τόν ἅγιο Ἱερομάρτυρα Ἱερέα Τιμόθεο Strelkov, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ ἐκτελέστηκε μέ ἀποκεφαλισμό τό 1918 καί ἀναστήθηκε θαυματουργικά! ἔζησε κρυπτόμενος μέχρι τό 1930 μία ζωή Κατακομβίτου Κληρικοῦ, "τελῶντας καθημερινά τήν Θεία Λειτουργία ἀνάμεσα σέ τέσσερεις τοίχους", ὁπότε καί συνελήφθη, βασανίσθηκε καί θανατώθηκε μέ διαμελισμό!
Κατά τόν Danilushkin οἱ πρῶτες μυστικές ἐκκλησιαστικές κοινότητες ἐμφανίσθηκαν ἀμέσως μετά τό Ἀνάθεμα τοῦ Πατριάρχου Τύχωνος κατά τῶν Κομμουνιστῶν, τό 1918 (Danilushkin, σελ. 522). Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Λάζαρος Zhurbenko (βλ. σχετική ἀναφορά στά ἑπόμενα) σημειώνει, ὅτι οἱ πρῶτες κατακόμβες ἐμφανίσθηκαν τό 1922, μέ τό Σχίσμα τῶν Ἀνακαινιστῶν, μέ τήν εὐλογία τοῦ Στάρετς τῆς Ὄπτινα ὁσ. Νεκταρίου, μέ πρώτη μυστική κοινότητα ἐκείνη τοῦ Kozlovsk (σήμερα Michurinsk), τοῦ Μεγαλοσχήμου Ἀρχιμανδρίτου Ἰλλαρίωνος.
Μέ τήν "Διακήρυξη" τοῦ 1927, οἱ ἀθεϊστικές Ἀρχές πέτυχαν - κατά τόν Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Γκράμπε, ἔπειτα Ἐπίσκοπο Γρηγόριο τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῆς Διασπορᾶς - τήν δημιουργία μιᾶς "νομικῶς καί κανονικῶς τερατώδους πλάνης καί μιᾶς παγκόσμιας μπλόφας, στηριζομένης εἰς τό ψεύδος καί τήν ἀπάτην", δηλαδή μιᾶς "Ἐκκλησίας" στήν ὑπηρεσία τῆς Σοβιετικῆς πολιτικῆς καί προπαγάνδας (Γ. Γκράμπε, "Ἡ νομική καί κανονική θέσις τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας", 1971, σελ. 11).
Ἡ τελευταῖα θέση - ἡ ὕπαρξη, δηλαδή, μιᾶς «Ἐκκλησίας» στήν ὑπηρεσία τῆς Σοβιετικῆς πολιτικῆς καί προπαγάνδας - ἀποδεικνύεται καί ἀπό τά ἀκόλουθα, τά ὁποῖα συνέβησαν τό 1988, μέ τήν εὐκαιρία τῆς Χιλετηρίδος τοῦ Βαπτίσματος τῶν Ρώσων (988 – 1988). Ἐνῶ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἡ κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστώτος, ἐπί ἡγεσίας τοῦ Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, τό καθεστώς ζήτησε άπό τήν «Ἐκκλησία» του, γιά τήν ὑποστήριξη τῆς πολιτικῆς του.
Α. Τόν Ἰούνιο τοῦ 1988 ὁ τότε Πρόεδρος τοῦ Ἀνωτάτου Σοβιέτ Γκρομύκο δέχθηκε στό Κρεμλῖνο τούς ἐπισήμους προσκεκλημένους τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς Χιλιετηρίδος καί στήν προσφώνησή του μεταξύ ἄλλων τόνισε, ὅτι «τό Κράτος ἀναμένει ἀπό τήν Ἐκκλησίαν ἀνάληψιν πρωτοβουλιῶν διά τήν ὑποστήριξιν τῆς νέας πολιτικῆς τῆς Περεστρόϊκα καί τῆς Σοβιετικῆς διεθνοῦς πολιτικῆς διά τήν εἰρήνην, τόν ἀφοπλισμόν καί τήν συναδέλφωσιν τῶν λαῶν», σκοπούς γιά τούς ὁποίους «ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας ἔχει χρέος νά συνεργασθῆ μετά τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας καί τῶν λοιπῶν Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν» (’Εφημερίδα «Ἰζβέστια», φ. 11. 6. 1988).
Β. Μεταξύ 4ης καί 17ης Ἰουλίου 1988, συγκλήθηκε στή Μόσχα τοπική Σύνοδος στήν ὁποία συμμετεῖχαν 272 μέλη. Κατά τόν Καθηγητή Βλ. Φειδᾶ, «τά θέματα τῶν εἰσηγήσεων ἀνεφέροντο:… θ. Εἰς τήν διακήρυξιν τῆς Ἐκκλησίας διά τήν ὑποστήριξιν τῆς πολιτικῆς, ἡ ὁποία ἀποκαθιστᾶ τό εὑρύτερον «Λενινικόν» πλαίσιων ἀρχῶν καί διευκολύνει τό ἔργον τῆς Ἐκκλησίας…» (Βλ. Φειδᾶ, σελ. 416).
Ὁ Σοβιετικός συγγραφέας Φ. Πλετσούκ ἔγραφε τό 1933 σέ ἕνα φυλλάδιο μέ τόν τίτλο, "Νέος σταθμός στόν ἀγῶνα κατά τῆς Θρησκείας": "Οἱ ἐργάτες πού πιστεύουν στό Θεό καί ἐπιθυμοῦν νά συμμετάσχουν σέ θρησκευτικές ἀκολουθίες, ἔχουν τούς ναούς τῆς ἐπίσημης Ἐκκλησίας". Ἡ προηγούμενη χαρακτηριστική μαρτυρία ἀποδεικνύει (καί ὄχι μόνον αὐτή), ὅτι τό "Πατριαρχεῖο Μόσχας" δημιουργήθηκε γιά νά ἐλέγχουν μέσῳ αὐτοῦ οἱ ἀθεϊστικές Ἀρχές τίς θρησκευτικές δραστηριότητες τῶν πολιτῶν, ἀφοῦ, κατά τόν ἴδιο συγγραφέα, "ἄλλες θρησκευτικές ὁμάδες καταφεύγουν στίς στέππες, στή δυτική Σιβηρία, στά Οὐράλια, στό νότιο Καύκασο καί σ' ἄλλα μέρη· διοργανώνουν οἴκους προσευχῆς σέ ἰδιωτικά σπίτια, στό βάθος τῶν σπηλαίων καί ἀλλοῦ· (καί ἔτσι) οἱ Κρατικές Ἀρχές ΔΕΝ μποροῦν νά ἐλέγξουν τήν δράση τους".
Ἐνδεικτικές τοῦ ρόλου τῆς ὑπό τόν Μητροπ. Σέργιο «Ἁγίας Πατριαρχικῆς Συνόδου» ἦταν οἱ πρῶτες ἐνέργειές της:
Τόν Ἰούλιο τοῦ 1927 ὁ Μητροπ. Σέργιος μέ ἔγγραφό του, τό ὁποῖο ὑπέγραφαν ἄλλοι τέσσερεις Ἐπίσκοποι, στράφηκε ἀνοικτά κατά τοῦ Πάπα καί τοῦ Ἀγγλικανοῦ Ἀρχιεπισκόπου τοῦ Καντέρμπουρυ (ἐπειδή εἶχαν τοποθετηθεῖ δημόσια ἀπέναντι στό θέμα τῶν θρησκευτικῶν διωγμῶν) καί βεβαίωσε, ὅτι "ἐν τῇ Σοβιετικῇ Ἑνώσει οὐδέποτε ὑπῆρξαν, οὐδέ σήμερον ὑφίστανται θρησκευτικοί διωγμοί", ἀλλά "κρατεῖ πλήρως ἐλευθερία συνειδήσεως" (Π. Ν. Τρεμπέλα, "Τό αὐτοκέφαλον τῆς ἐν Ἀμερικῇ Μετροπόλια"· καί "Κ.Γ.Ο.", τ. 1983, σελ. 214).
Ἀκόμη, τήν 29η Σεπτ. 1927 ἐκδόθηκε ἡ ὑπ' ἀρθμ. 549 Ἐγκύκλιος, μέ τήν ὁποία ἐπιβλήθηκε τό "ἐπ' ἐκκλησίαις" μνημόσυνο τῶν Σοβιετικῶν Ἡγετῶν καί ἀπαγορεύθηκε τό μνημόσυνο τῶν ἐξορίστων Ἐπισκόπων. (Ἐπιβάλλεται νά ἀναφερθεῖ στό σημεῖο αὐτό, ὅτι τό Φθινόπωρο τοῦ 1927 δολοφονήθηκε ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερόθεος τοῦ Βελίκ - Οὐστίνσκ, ἐπειδή ἀρνήθηκε νά μνημονεύσει τούς ἀθέους Σοβιετικούς Ἡγέτες). Τήν 6. 8. 1927 ὁ Μητροπ. Σέργιος κήρυξε τά Μυστήρια τῶν ἀντιφρονούντων πρός αὐτόν Ἀρχιερέων ἄκυρα καί ὅρισε τήν ἀναμύρωση ὅσων βαπτίζονταν ἐκτός κοινωνίας μέ τό ἐκκλησιαστικό του σχῆμα. Μέχρι τό 1929 15 Ἐπίσκοποι εἶχαν φυλακιστεῖ ἤ ἐξοριστεῖ, ὁ Μητροπ. Κύριλλος εἶχε ἐξοριστεῖ στό Turukhansk καί 40 περίπου Ἐπίσκοποι εἶχαν τιμωρηθεῖ γιά τήν ἀνυπακοή τους μέ δυσμενῆ μετάθεση. (Vl. Rusak, “Svidetel’ stvo” σελ. 175 καί Gubonin, σελ. 409).
Αὐτό τό μοντέλο τῆς ἐλεγχόμενης ἀπό τό ἀθεϊστικό Κράτος "Ἐκκλησίας" (τό ὁποῖο στήν ἱστορική συνέχεια ἔμεινε γνωστό σάν "Σεργιανισμός"), ἀπορρίφθηκε ἀπό τό σύνολο σχεδόν τῆς Ρωσικῆς Ἱεραρχίας. Ἀπό τούς 150 περίπου Ἐπισκόπους πού ὑπῆρχαν στή Ρωσία τό 1927, οἱ 80 τοποθετήθηκαν ἐναντίον τῆς Διακηρύξεως, 17 τήν ἀπέρριψαν χωρίς νά δημοσιοποιήσουν τήν θέση τους καί 9 ἀρχικά τήν ἀπέρριψαν καί στή συνέχεια τήν ἀποδέχτηκαν (“Pravoslavnaia Russ” ἀριθμ. 14, 1587, Ἰουλ. 15/28 1997, σελ. 7). Στούς Ἐπισκόπους αὐτούς δέν περιλαμβάνονται ὅσοι εἶχαν χειροτονηθεῖ μυστικά ἀπό τόν Ἀρχιεπ. Ἀνδρέα τῆς Οὔφα (συνολικά 42).
Ἤδη ἀμέσως μετά τήν Διακήρυξη, ἡ σχετική Ἐγκύκλιος τοῦ Μητροπ. Σεργίου ἐπιστράφηκε ὁμαδικά, ἀπό τό σύνολο σχεδόν τῶν ἐνοριῶν, σέ κάποιες Ἐπισκοπές μάλιστα σέ ποσοστό 90% (Gubonin, σελ. 434).
Ἀπό τίς πρῶτες συλλογικές ἐνέργειες ἦταν ἡ "Ἀνοικτή Διαμαρτυρία" τῶν κρατουμένων στό Στατόπεδο Σολόβκι Ἀρχιερέων, Κληρικῶν, ἀλλά καί λαϊκῶν Ὀρθοδόξων (στήν ὁποία γίνεται ἀναφορά στή συνέχεια) καί ἡ Σύνοδος τοῦ Γιαροσλάβ (27η Ἰαν. - 9η Φεβρ. 1928), στήν ὁποία τέσσερεις Ἀρχιερεῖς τῆς περιφερείας (ὁ Μητροπ. Γιαροσλάβ Ἀγαθάγγελος, οἱ Ἀρχιεπίσκοποι Σεραφείμ τοῦ Οὔγκλις καί Βαρλαάμ τοῦ Πέρμ καί ὁ Ἐπίσκοπος Εὐγένιος τοῦ Ροστώφ), καταδίκασαν τόν Σεργιανισμό. Ἀκόμη, ἀπό ἐπιστολή τοῦ Μητροπ. Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως πρός τόν Ἐπίσκοπο Δημήτριο τοῦ Γκντώφ προκύπτει, ὅτι μόνο κατά τό πρῶτο ἑπτάμηνο ἀπό τήν "Διακήρυξη" εἶχαν ἀποκηρύξει τόν Μητροπ. Σέργιο 26 Ἀρχιερεῖς, ἐκτός βεβαίως ἀπό ἐκείνους πού ἦσαν ἐξόριστοι ἤ φυλακισμένοι.
Τό 1930 ὁ Μητροπ. Σέργιος ἰσχυρίσθηκε, ὅτι ἡ "Πατριαρχική Ἐκκλησία" του ἀριθμοῦσε 163 Ἐπισκόπους καί 30.000 ἐνορίες, μέ 1 - 3 Ἱερεῖς ἡ κάθε μία, ὅμως τά στοιχεῖα αὐτά εἶναι παραπλανητικά. Λ.χ. τό 1934, μόλις 21 Ἐπίσκοποι ἐνέκριναν τήν ἀναλήψη ἀπό τόν Σέργιο τοῦ τίτλου τοῦ Μητροπολίτου Μόσχας, ἐνῶ τό 1943 μόλις 19 Ἐπίσκοποι (ἐκλεκτοί τοῦ Στάλιν καί πράκτορες τῶν Σοβιετικῶν Μυστικῶν Ὑπηρεσιῶν), τόν "ψήφισαν" Πατριάρχη Μόσχας. Τήν ἴδια περίοδο πλέον τῶν 80 Ἐπισκόπων εἶχαν μαρτυρήσει στούς τόπους ἐκτελέσεως, φυλακίσεως, βασανισμοῦ ἤ ἐξορίας.
Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τούς Ἱερεῖς, ἀπό τούς 70.000 πού ὑπῆρχαν πρίν τήν Ἐπανάσταση, τό 1941 εἶχαν ἐπιβιώσει μόλις 5. 665. Ἀπό τούς ὑπολοίπους περίπου 65. 000, οἱ περισσότεροι εἶχαν πεθάνει στήν ἐξορία, τήν φυλακή ἤ τό ἐκτελεστικό ἀπόσπασμα. (Μόνον μέχρι τό 1930, σύμφωνα μέ στοιχεῖα τῆς Σοβιετικῆς Μυστικῆς Ἀστυνομίας, εἶχαν φονευθεῖ 42.800 Κληρικοί).
Ἀκόμη, ἀπό τούς 51. 918 ναούς καί τά 20. 287 παρεκκλήσια πού ὑπῆρχαν στήν προεπαναστατική περίοδο, τό 1941 ὑπῆρχαν μόνον 4. 225 ναοί, ἀρκετοί κλειστοί καί μουσεῖα. (Βλ. γενικά Πρωθιερέως Μιχαήλ Polsky, "Οἱ Νεομάρτυρες τῆς Ρωσίας", Μόντρεαλ 1972· καί "Κ.Γ.Ο.", τ. 1983, σελ. 420).
Τό 1932 ὁ Στάλιν ξεκίνησε ἕνα πενταετές πρόγραμμα ἐξαλείψεως τῆς θρησκείας στή Σοβιετική Ἕνωση. Τό 1937 ὅμως τό 1/3 τῶν κατοίκων ἀστικῶν περιοχῶν καί τά 2/3 τῶν κατοίκων τῶν ἀγροτικῶν περιοχῶν, δήλωναν πίστη στό Θεό. Αὐτό εἶχε σάν συνέπεια τήν ἔνταση τῶν διωγμῶν, μέ ἀποτέλεσμα τό 1937 νά θεωρεῖται τό πλέον αἱματηρό στήν ἐξέλιξη τοῦ ἀντεκκλησιαστικοῦ διωγμοῦ. Σύμφωνα μέ στοιχεῖα τῆς ἴδιας τῆς Σοβιετικῆς Κυβερνήσεως τό 1937 συνελήφθησαν 136.900 Κληρικοί καί Μοναχοί, ἀπό τούς ὁποίους οἱ 85.000 ἐκτελέστηκαν (“Orthodoxe de Presse” , φ. 204, Ἰαν. 1996, σελ. 15). Σύμφωνα μέ ἄλλη πηγή ἀπό τό 1917 μέχρι τό 1980 εἶχαν ἐκτελεστεῖ περίπου 200.000 Κληρικοί, ἐνῶ ἄλλες 500.000 εἶχαν φυλακιστεῖ ἤ ἐξοριστεῖ σέ στρατόπεδα.
Ὁ Ἐπίσκοπος Γρηγόριος Γκράμπε σημειώνει, ὅτι μετά τήν Διακήρυξη τοῦ 1927, "οἱ παλαιότεροι Ἐπίσκοποι ἐκατηγόρουν τόν Μητροπ. Σέργιον, ὡς καταχρασθέντα τῆς ἐμπιστοσύνης τοῦ Μητροπ. Πέτρου, διακηρύσσοντες, ὅτι ὑπερέβη τό ὅριον τῶν δικαιωμάτων καί καθηκόντων του, συνάπτων συμφωνίαν μέ τήν ἄθεον Σοβιετικήν Κυβέρνησιν, καταστάς οὕτω ΠΡΟΔΟΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΙΣΤΕΩΣ.
Πολλοί Ἐπίσκοποι διέρρηξαν πλήρως πάντα δεσμόν καί ἐπικοινωνίαν μετ' αὐτοῦ, οὗ ἔνεκα καί κατεδιώχθησαν ἀπηνῶς ὑπό τῶν Σοβιετικῶν Ἀρχῶν, ὥστε ἀμυνόμενοι καί διά τήν διατήρησιν τῆς Πατρῶας Πίστεως νά ὀργανώσωσι ΜΥΣΤΙΚΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ, γνωστήν ἔκτοτε ὡς Ἐκκλησίαν τῶν Κατακομβῶν" (αὐτ., σελ. 11).
Μέ τήν θέση αὐτή συμφωνεῖ καί εἰδικός πάνω σέ θέματα Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ Καθηγητής Σόλων Νινίκας (μέ τήν παρατήρηση, ὅτι φαίνεται νά ἔχει μόνον ὑπ' ὄψη τους τούς "Ἰωσηφίτες" καί ὅτι ἡ ὁρολογία πού χρησιμοποιεῖ ["ἀποσχίσθηκαν" καί "δημιούργησαν"], εἶναι ἀδόκιμη ἀπό Ὀρθόδοξη ἄποψη).
"Ἄλλοι Ἐπίσκοποι - γράφει - θεώρησαν τήν Δήλωση τοῦ Μητροπολίτου Σεργίου ὡς προδοσία, ὡς ἀπεμπόληση τῶν δικαιωμάτων τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ἧττα τῶν Χριστιανῶν. Πολλοί ἀπό τούς δυσαρεστημένους προχώρησαν ἀκόμα πιό πέρα, ἀποσχίσθηκαν ἀπό τήν ἐπίσημη Ἐκκλησία καί δημιούργησαν τήν "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν".
Ἐπί κεφαλῆς τῆς κινήσεως αὐτῆς ἐτέθη ὁ τότε Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ καί τόν ἀκολούθησαν μερικές ἑκατοντάδες Ἱερέων καί ἀρκετοί πιστοί. Ἔτσι ἀρχίζει τήν Ἱστορία της ἡ λεγομένη "Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν" τῆς Ρωσίας. Ἐκτός νόμου καί ὑπό συνεχῆ διωγμόν. Ἀπό τήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς, ἀναφέρονται χαρακτηριστικά γεγονότα, τά ὁποῖα διεγείρουν τόν θαυμασμό καί καταδεικνύουν τό μεγαλεῖο τῆς Πίστεως» (Σολ. Νινίκα, "Οἱ Νέοι Μάρτυρες τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας", σελ. 266).
Ὁ Καθηγητής Παν. Τρεμπέλας ἀναφερόμενος στό Μητροπ. Σέργιο σημειώνει, ὅτι "ἄν ληφθῇ ὑπ' ὄψιν, ὅτι καί ἄλλοι Ἐπίσκοποι Τυχωνικοί εἶχον διεκδικίσει μετά τόν θάνατον τοῦ Τύχωνος τήν Τοποτηρητείαν, ἐπέτυχε δέ οὗτος νά προκριθῇ ὑπό τῶν Σοβιέτ, ἐπί πλέον δέ ὅτι τῷ 1926, παρά τό ὅτι ἐπανειλημμένως εἶχε φυλακισθῇ, ἐπετύγχανε νά ἀποφυλακίζεται, ἐνῶ πλεῖστοι Ἱεράρχαι ἐξωρίσθησαν, αἱ κατ' αὐτοῦ κατηγορίαι πρέπει νά μή ἐστεροῦντο ἱκανῆς δόσεως ἀληθείας" (Π. Ν. Τρεμπέλα, αὐτ. καί "Κ.Γ.Ο.", τ. 1983, σελ. 214).

3. Τά γεγονότα τοῦ 1927 - 1929
1927, Ἰούλιος - Αὔγουστος. Τό ἔντυπο τῆς Διακηρύξεως τοῦ Μητροπ. Σεργίου, ἐπιστρέφεται ὁμαδικά σάν ἀπαράδεκτο, ἀπό τό σύνολο σχεδόν τῶν ἐνοριῶν τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, σέ ὡρισμένες Ἐπισκοπές μάλιστα, τό ποσοστό τῶν ἐπιστροφῶν ἔφθασε τό 90% (Regelson σελ. 434).
1927, Ἰούλιος. Ὁ Μητροπ. Σέργιος μέ ἔγγραφό του, τό ὁποῖο ὑπογράφουν ἄλλοι τέσσερεις Ἐπίσκοποι τῆς Συνόδου του, στρέφεται κατά τοῦ Πάπα καί τοῦ Ἀγγλικανοῦ Ἀρχιεπισκόπου τοῦ Καντέρμπουρυ καί βεβαιώνει τόν κόσμο, ὅτι "ἐν τῇ Σοβιετικῇ Ἑνώσει, οὐδέποτε ὑπῆρξαν, οὐδέ σήμερον ὑφίστανται θρησκευτικοί διωγμοί", ἀλλά "κρατεῖ πλήρως ἐλευθερία συνειδήσεως".
1927, Αὔγουστος. Ἡ «Ἁγία Πατριαρχική Σύνοδος» τοῦ Μητροπ. Σεργίου, ἀναγνωρίζεται ἀπό τήν Σοβιετική Κυβέρνηση.
1927, Αὔγουστος. Ὁ Τοποτηρητής τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Μητροπολίτης Κρουτίτσης Πέτρος, ἄν καί σοβαρά ἀσθενής, ἐξορίζεται στόν πολικό βορρᾶ, στήν περιοχή τοῦ Ὀμπντόρσκ.
1927, 31η Αὐγούστου. Ἡ Σύνοδος τοῦ Μητροπ. Σεργίου ἀποφασίζει τήν μετάθεση τοῦ κυριωτέρου τῶν ἀντιπάλων του, τοῦ Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ, Πρωθιεράρχου τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, στήν Ὀδησσό.
1927, 14η Σεπτεμβρίου. Οἱ κρατούμενοι στό Στρατόπεδο Σολόβκι Ἐπίσκοποι, Κληρικοί καί λαϊκοί, μέ ἀνοικτή διαμαρτυρία τους καταδικάζουν τήν Διακήρυξη τοῦ Μητροπ. Σεργίου.
1927, 15η Σεπτεμβρίου. Ὁ Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ, μέ ἐπιστολή του πρός τόν Μητροπ. Σέργιο, ἀπορρίπτει σάν ἀντικανονκή τήν μετάθεσή του στήν Ὀδησσό. Γιά τόν λόγο αὐτό ὁ Μητροπ. Σέργιος ἀναλαμβάνει προσωπικά τήν ἕδρα τῆς Πετρουπόλεως στήν ὁποία στέλνει τόν Ἐπίσκοπο Ἀλέξιο Simansky.
1927, 29η Σεπτεμβρίου. Ὁ Μητροπ. Σέργιος καί ἡ Σύνοδός του, μέ τήν ὑπ' ἀριθμ. 549 Ἐγκύκλιό τους, ἐπιβάλλουν τό "ἐπ' ἐκκλησίαις" μνημόσυνο τῶν Σοβιετικῶν Ἡγετῶν καί ἀπαγορεύουν τό μνημόσυνο τῶν ἐξορίστων Ἐπισκόπων.
1927, Φθινόπωρο. Δολοφονεῖται ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερόθεος τοῦ Βελίκ Οὐστίνσκι, λόγῳ ἀρνήσεώς του νά μνημονεύσει τούς Σοβιετικούς Ἡγέτες.
1927, Φθινόπωρο. Ὁ Ἐπίσκοπος Δαμασκηνός τοῦ Γκλούκωφ, διακόπτει κοινωνία μέ τόν Μητροπ. Σέργιο καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Θεόδωρος τοῦ Βολοκολάμσκ, Πρύτανις τῆς Θεολογικῆς Ἀκαδημίας τῆς Μόσχας καί Ἡγούμενος τῆς Μονῆς τοῦ ἁγ. Δανιήλ, ἀπαγορεύει στούς μοναχούς τό μνημόσυνο τοῦ Μητροπ. Σεργίου.
1927, Νοέμβριος. Ὁ Ἐπίσκοπος Βίκτωρ τοῦ Γκλαζώφ διακόπτει κοινωνία μέ τόν Μητροπ. Σέργιο.
1927, Νοέμβριος. Ἐμφανίζονται στήν Πετρούπολη οἱ πρῶτες ἐνορίες πού δέν μνημονεύουν τόν Μητροπ. Σέργιο. Ὁ Καθηγητής Ivan Andreyev στό ἔργο του ἀναφέρει, ὅτι γνώριζε 200 περίπου σημεῖα δραστηριότητος Ἰωσηφιτῶν στή περιοχή τῆς Πετρουπόλεως.
1927, Νοέμβριος. Κυκλοφορεῖ ἡ καταδικαστική γιά τόν Μητροπ. Σέργιο «Ἔκκλησις τοῦ Κιέβου» ἀπό τόν Ἀρχιεπ. Ἀντώνιο Abashidze, τόν Ἐπίσκοπο Δαμασκηνό τοῦ Γκλούκωφ καί τόν Ἱερέα Ἀνατόλιο Zhurakovsky.
1927, 8η Νοεμβρίου. Ὁ Ἀρχιεπ. Ἀνδρέας τῆς Οὔφα δημοσιεύει καταδικαστική Ἐγκύκλιο κατά τοῦ Μητροπ. Σεργίου.
1927, 29η Νοεμβρίου. Λαμβάνει χώρα στήν Πετρούπολη ἡ πρώτη δημόσια συζήτηση μεταξύ τῶν "Ἰωσηφιτῶν" καί τοῦ Μητροπ. Σεργίου, κατά τήν ὁποία οἱ "ἀντιφρονοῦντες" μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ἐπίσκοπο Δημήτριο τοῦ Γκντώφ, κατακρίνουν ἐπ' ὀνόματι τῶν ὀκτώ Ἐπισκόπων τῆς μητροπολιτικῆς τους περιφερείας, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τοῦ λαοῦ καί τῶν ἀκαδημαϊκῶν κύκλων τήν "Διακήρυξη", τήν μνημόνευση τῶν Σοβιετικῶν Ἡγετῶν, τήν ἀπαγόρευση τῶν δεήσεων "ὑπέρ τῶν ἐν ἐξορίᾳ καί φυλακῇ εὑρισκομένων", κ.λ.π.
1927, 12η Δεκεμβρίου. Ἐπιτροπή ὑπό τόν Ἐπίσκοπο Δημήτριο τοῦ Γκντώφ (ἡ ὁποία ἀντιπροσωπεύει τούς 8 Ἐπισκόπους, τόν Κλῆρο καί τούς Ἀκαδημαϊκούς κύκλους τῆς Πετρουπόλεως), συναντᾶται στή Μόσχα μέ τόν Μητροπ. Σέργιο. Ὅταν κατά τήν διάρκεια τῆς συζητήσεως ὁ Σέργιος ἰσχυρίσθηκε, ὅτι μέ τήν νέα ἐκκλησιαστική πολιτική του ἔσωζε τήν Ἐκκλησία, ὁ Πρωθιερεύς Βικτωρῖνος Dobronravov τοῦ ἀπάντησε: «Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει ἀνάγκη σωτηρίας διότι «καί πύλαι Ἅδου οὐ κατισχύσουσιν Αὐτῆς». Ἐσεῖς, Σεβασμιώτατε, ἔχετε ἀνάγκη σωτηρίας μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας» (Ivan Andreyev σελ. 100).
1927, 13η Δεκεμβρίου. Οἱ Ἐπίσκοποι Δημήτριος τοῦ Γκντώφ καί Σέργιος τῆς Νάρβας, διακόπτουν κοινωνία μέ τόν Μητροπ. Σέργιο.
1928, Ἰανουάριος. Ὁ Μητροπ. Σέργιος ἀρχίζει τήν δίωξη τῶν ἐκκλησιαστικῶν του ἀντιπάλων, μέ τήν παραπομπή τους ἐνώπιον "ἐκκλησιαστικοῦ" δικαστηρίου.
1928, 27η Ἰανουαρίου - 9η Φεβρουαρίου. Συγκαλεῖται ἡ Σύνοδος τοῦ Γιαροσλάβ (βλ. στή συνέχεια).
1928, Φεβρουάριος. Ἐξορίζονται ὁ Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Οὔγκλις Σεραφείμ.
1928, 11η Μαρτίου. Σεργιανιστικό δικαστήριο καταδικάζει σέ ἀργία καί ἔκπτωση ὅλους τούς Ἀρχιερεῖς (πλήν τοῦ Μητροπ. Ἀγαθαγγέλου) πού ὑπέγραψαν τήν ἀπόφαση τῆς Συνόδου τοῦ Γιαροσλάβ.
1928, 16η Ὀκτωβρίου. Θάνατος τοῦ Μητροπ. Γιαροσλάβ Ἀγαθαγγέλου.
1929, Δεκέμβριος. Ὁ Μητροπ. Πέτρος ἀπό τήν ἐξορία του ἔγραψε στόν Μητροπ. Σέργιο κατηγορῶντας τον γιά ὑπέρβαση ἐξουσίας καί μέσῳ τοῦ Ἱερέως Γρηγορίου Seletsky συνέστησε νά μή μνημονεύεται ὁ Μητροπ. Σέργιος.

4. Ἡ Ὁμολογία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν
Κοινή συνιστῶσα ὅλων τῶν Ἐπισκόπων, Κληρικῶν καί λαϊκῶν πού δέν ἀναγνώρισαν τήν Διακήρυξη τοῦ 1927 καί τό νέο ἐκκλησιαστικό σχῆμα τοῦ Μητροπ. Σεργίου, ἦταν ἡ διακοπή μυστηριακῆς κοινωνίας. Ἡ Δεοντολογία (γιατί δέν ἐπιτρέπεται ἡ κοινωνία μέ τούς Σεργιανιστές) καί ἡ Ἐκκλησιολογία - Ὁμολογία (τί εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν καί τί ὁ Σεργιανισμός - Πατριαρχεῖο Μόσχας), προκύπτουν ἀφ' ἑνός μέν ἀπό μία σειρά μεγάλης ἱστορικῆς καί ἐκκλησιολογικῆς σημασίας ἔγγραφα διωχθέντων Ἐπισκόπων κ.ἄ. Κληρικῶν (ὅπως ἐγκυκλίων, ἐπιστολῶν, ἀπολογιῶν στίς ἀνακριτικές Ἀρχές, κ.ἄ.), ἀφ' ἑτέρου δέ ἀπό τήν πρακτική τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν ἀπέναντι στό Σεργιανισμό, τήν καθημερινή - δηλαδή - ἀντιμετώπιση τοῦ Μητροπ. Σεργίου καί τῶν συνεργατῶν - ὀπαδῶν του. Στή διαμόρφωση, διατύπωση καί διάδοση τῆς Ὁμολογίας - Ἐκκλησιολογίας τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν συνετέλεσε τά μέγιστα τό πνεῦμα τῆς Μονῆς τῆς Ὄπτινα, κύριοι ἐκφραστές τοῦ ὁποίου κατά τήν περίοδο ἐκείνη ἦσαν ὁ Στάρετς Νεκτάριος (+ 1928) καί ὁ μαθητής του λόγιος Σέργιος Νεῖλος (+ 1928), τῶν ὁποίων στή συνέχεια πλέον τῶν ἐκκλησιολογικῶν θέσεων δημοσιεύονται καί σύντομα βιογραφικά.
Ὁ Στάρετς Νεκτάριος, κατά κόσμον Νικόλαος Βασίλεβιτς Tychonov, γεννήθηκε τό 1853 στήν πόλη Γιελέτς τῆς ἐπαρχίας Ὀριόλ. Τό 1873, σέ ἡλικία 20 ἐτῶν, ἐντάχθηκε στή Μονή τῆς Ὄπτινα, ὅπου ἀσκήθηκε κάτω ἀπό τήν πνευματική καθοδήγηση τῶν μεγάλων πνευματοφόρων Γερόντων της - Στάρετς, τοῦ ὁσ. Ἀνατολίου Α' (+ 1894, τόν ὁποῖο εἶχε Πνευματικό) καί τοῦ ὁσ. Ἀμβροσίου (+ 1891, τόν ὁποῖο εἶχε Γέροντα) καί ἔζησε μέ τούς Στάρετς Ὁσίους Ἰωσήφ, Βαρσανούφιο καί Ἀνατόλιο Β'.
Τό 1876 χειροθετήθηκε μικρόσχημος Μοναχός, τό 1894 χειροτονήθηκε Διάκονος ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Ἀνατόλιο καί τό 1898 Πρεσβύτερος ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Καλούγας Μακάριο. Τό 1912 ἡ Ἀδελφότητα τόν ἀνέδειξε Στάρετς καί Πνευματικό καί τό 1920 Προϊστάμενο τῆς Σκήτης. Τότε δέχθηκε καί τό Μεγάλο καί Ἀγγελικό Σχῆμα.
Ἔζησε στήν Ὄπτινα 50 χρόνια (1873 - 1923), 25 χρόνια στό ἴδιο κελλί, ἄλλοτε ἔγκλειστος καί ἄλλοτε διά Χριστόν Σαλός. Ἐλεημένος μέ τά χαρίσματα τῆς προφητείας καί τῆς πνευματικῆς κοθοδηγήσεως, στήριξε τούς πιστούς στήν ἀμέσως πρίν καί κατά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917 περίοδο, ἐνῶ κοντά του βρῆκαν τόν δρόμο πρός τήν πίστη καί τήν Ἐκκλησία πολλοί ἐκπρόσωποι τῆς Ρωσικῆς διανοήσεως καί τῆς "ἀργυρῆς ἐποχῆς" τῆς Ρωσικῆς λογοτεχνίας. Τό 1914 τόν ἐπισκέφθηκε ἡ Μεγ. Δούκισσα Ἐλισάβετ (ἔπειτα Νεομάρτυς, + 1918), ἡ ὁποία ἀπό σεβασμό συνομίλησε μαζί του ὄρθια! Μίλησε μέ θαυμαστή εὐκρίνεια γιά τήν Ἐπανάσταση, τήν δολοφονία τοῦ Τσάρου Νικολάου Β' καί τῆς οἰκογενείας του, τήν καταστροφή τῆς Ἁγίας Ρωσίας, ἀλλά καί τήν τελική νίκη τῆς Πίστεως ἐπί τοῦ Ἀθεϊσμοῦ. Ἐκτός ἄλλων προφήτευσε στόν Καθηγητή Ἰβάν Andreyev τήν σύλληψη καί τήν ἐξορία του.
Ἔζησε τήν διάλυση τῆς Ὄπτινα (1923) καί τήν διασπορά τῶν 250 μοναχῶν της. Τήν Μεγ. Πέμπτη τοῦ 1923 συνελήφθη καί καταδικάστηκε σέ θάνατο, ἀλλά τελικά ἐξορίστηκε, ἀρχικά στό Πλόχινο τῆς Καλούγας καί τελικά στό Χόλμισι τοῦ Μπριάνσκ.
Πρίν τήν Διακήρυξη τοῦ 1927, τόν ἐπισκέφθηκαν οἱ Καθηγητές Komorovich καί Anichkov. Κατά τήν συζήτησή τους ὁ Γέροντας ἀποκάλεσε τόν Μητροπ. Σέργιο νεωτεριστή. Ὅταν οἱ συνομιλητές του τοῦ ὑπενθύμισαν, ὅτι μετανόησε (καί ἀποκαταστάθηκε ἀπό τόν Πατριάρχη Τύχωνα), ἐκεῖνος ἀπάντησε προφητικά: "Ναί, μετανόησε· ἀλλά τό δηλητήριο εἶναι ἀκόμη μέσα του"!
"Οἱ Σεργιανιστές - ἔλεγε - εἶναι χειρότεροι ἀπό τούς Ἀνακαινιστές τῆς "Ζωντανῆς Ἐκκλησίας", διότι ἐκεῖνοι μετανόησαν, ἐνῶ αὐτοί εἶναι ἀμετανόητοι, ἔχουν πορωθεῖ".
Πρίν κοιμηθεῖ ζήτησε ἀπό τά πνευματικά του τέκνα νά μήν τόν μεταφέρουν στήν ἐνορία τοῦ Κοζέλσκ, διότι ἐκεῖ μνημόνευαν τόν Μητροπ. Σέργιο!
Τίς τελευταῖες εὐχές δέχθηκε ἀπό τό πνευματικό του τέκνο π. Ἀδριανό Rymarenko (ἔπειτα Ἀρχιεπίσκοπο Ἀνδρέα τοῦ Νόβο Ντιβίγιεβο, τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῆς Διασπορᾶς). Κοιμήθηκε εἰρηνικά τήν 29η Ἀπριλίου 1928 καί ἐνταφιάσθηκε ἀπό τόν Κατακομβίτη ἔπειτα Ἱερομάρτυρα π. Σέργιο Mechien καί τέσσερεις ἄλλους Ἱερεῖς.
Ἐνδεικτικό τῶν ἐκκλησιολογικῶν θέσεων καί τῆς Ὁμολογίας τοῦ Στάρετς Νεκταρίου εἶναι ὅτι ἀπαγόρευε στούς πιστούς νά κάνουν ἀκόμη καί τόν σταυρό τους περνῶντας ἔξω ἀπό Ναούς τῶν Σεργιανιστῶν, διότι θεωροῦσε τό Πατριαρχεῖο Μόσχας ἄμοιρο Χάριτος καί τά Μυστήριά του ἄκυρα!
Τήν πρακτική τοῦ Στάρετς Νεκταρίου τηροῦσε καί ὁ Ἱερομάρτυς Ἱερεύς Δημήτριος (Ivanov, + '30), ἡγέτης τῶν Ἰωσηφιτῶν τοῦ Κιέβου, μετά τή σύλληψη τοῦ Ἱερομάρτυρος Ἀνατολίου (Zhurakovsky, + 1931).
Ὁ Σέργιος Ἀλεξάντροβιτς Νεῖλος γεννήθηκε τό 1862 στή Μόσχα καί ἦταν γιός μικροκτηματία. Ἔκανε ἀνώτερες σπουδές καί ἀνῆκε στούς διανοουμένους. Γνώρισε τήν Ὀρθοδοξία σέ ὥριμη ἡλικία καί ἔκτοτε ἀφιερώθηκε στήν προάσπισή της. Πνευματικό ἀνάστημα τῶν Ὁσίων Στάρετς τῆς Ὄπτινα καί τοῦ ἁγ. Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης ὁ Σέργιος Νεῖλος, εἶναι ὁ παγκόσμια γνωστός Ρῶσος συγγραφέας πού ἀπεκάλυψε τά σχέδια γιά παγκόσμια Σιωνιστική κυριαρχεία, μέ τήν κυκλοφορία τοῦ βιβλίου "Τά Πρωτόκολλα τῶν Σοφῶν τῆς Σιών", τό 1905. Συνέγραψε ἀκόμη πολλά ἀξιόλογα βιβλία πνευματικοῦ περιεχομένου, τά ὁποῖα καθ' ὅλη τήν διάρκεια τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος βοήθησαν πολύ τόν Ρωσικό λαό.
Στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰ. ἐγκαταστάθηκε στήν Ὄπτινα σάν ἔφορος τῶν ἀρχείων τῆς Μονῆς, ἀπό τά ὁποῖα ἐξέδωσε διάφορα ἀποσπάσματα μέ τήν εὐλογία τοῦ Στάρετς Βαρσανουφίου. Ἔμεινε στό σπίτι πού παλαιότερα κατοικοῦσε ὁ συγγραφέας Κωνσταντῖνος Λεόντιεφ, στήν ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Ζίντρα. Ἐκεῖ ἔγραψε τό πολύτιμο ἡμερολόγιό του, ὅπου καταχώρησε τίς συναντήσεις του μέ τούς Ὁσίους Γέροντες τῆς Ὄπτινα καί ἄλλους πνευματικούς ἀνθρώπους. Τό ἡμερολόγιο αὐτό ἐκδόθηκε τό 1916 μέ τόν τίτλο "Στήν ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Ζίντρα".
Ἡ σαφῶς ἀντισιωνιστική δράση του προκάλεσε μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917 τήν δίωξή του. Τό 1928, ἕνα χρόνο μετά τήν Σοβιετοποίηση τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας ἀπό τόν Μητροπ. Σέργιο, ὁ Ἱερεύς Βασίλειος Σμερνώβ - πληροφορούμενος ὅτι ὁ Σέργιος Νεῖλος καί ἡ σύζυγός του Ἑλένη δέν εἶχαν στέγη - τούς πρόσφερε φιλοξενία στό σπίτι του, στό χωριό Κρουτέτς.
Ὁ Σέργιος Νεῖλος διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στή διαμόρφωση καί προβολή τῆς Ὁμολογίας - Ἐκκλησιολογίας τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῶν Στάρετς τῆς Ὄπτινα. Μεταξύ τῶν Ρώσων πιστῶν ὑπῆρχαν ἀρκετοί πού πίστευαν, ὅτι ὁ Μητροπ. Σέργιος ἐπεδίωκε τήν διατήρηση τῆς ἐξωτερικῆς ὀργανώσεως τῆς Ἐκκλησίας, μέσῳ τῆς συμφιλιώσεώς Της μέ τήν ἀθεϊστική ἐξουσία. Ἕνας ἀπό τούς ταλαντευομένους αὐτούς πιστούς ἦταν καί ὁ Λέβ Ἀλεξάντροβιτς, σύζυγος τῆς Μαρίας (ἔπειτα Μοναχῆς Μαριάμ), κόρης τοῦ Ἱερέως Βασιλείου (ὁ ὁποῖος ἀπαγχονίσθηκε ἀπό τούς ἀθεϊστές τό 1937). Ἡ ἀπάντηση τοῦ Σεργίου Νείλου σχετικά μέ τήν "νέα ἐκκλησιαστική πολιτική", εἶναι οὐσιαστικά ἡ Ὁμολογία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν καί ἕνα πολύ σημαντικό ἱστορικό ντοκουμέντο τῆς ἐποχῆς. Ὁ Μητροπ. Γ.Ο.Χ. Μεσογαίας καί Λαυρεωτικῆς Κήρυκος γράφει σχετικά:
«Περί τῆς προσωπικότητος τοῦ Σεργίου Νείλου…ἠκούσαμεν καί μίαν πολύ σημαντικήν μαρτυρίαν ἀπό τήν Μοναχήν τῶν Κατακομβῶν Μαριάμ, ἡ ὁποία ἐκάρη μοναχή ὑφ’ ἡμῶν τό 1996, ὅτε κατά τήν β’ ἐπίσκεψίν μας εἰς Μόσχαν, ἐφιλοξενήθημεν εἰς τήν οἰκίαν της. Αὕτη, λοιπόν, παρέσχεν εἰς ἡμᾶς τήν μαρτυρίαν, ὅτι ὁ Σέργιος Νεῖλος εἶναι μία μεγάλη προσωπικότης τῆς ἐν Ρωσίᾳ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὄχι μόνον διότι ἐξέδωσε τά «Πρωτόκολλα τῶν Σοφῶν τῆς Σιών», ἀλλά καί διότι εἶναι καί ὁ πρῶτος Ὁμολογητής τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν. Εἶναι δηλαδή ἀπό τούς πρώτους πού διετύπωσε τήν Ὁμολογίαν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ὅταν ὁ Μητροπ. Σέργιος παρέδωσε τήν Ἐκκλησίαν εἰς τό «κόκκινον θηρίον», ἤτοι εἰς τό ἀθεϊστικόν καθεστώς. Μᾶς ἐνεχείρησεν μάλιστα ἡ μ. Μαριάμ καί μίαν ἐπιστολήν τοῦ Σεργίου Νείλου πρός τόν σύζυγόν της, ἀντίγραφον τῆς ὁποίας ὑπάρχει εἰς χεῖρας τοῦ π. Ἀνδρέου (Σ.Σ. Ἱερέως Ἀνδρέου Σίντιεβ, κληρικοῦ τοῦ ἐν λόγῳ Ἀρχιερέως), ὅπου εἰς ἀπάντησιν ἐπί τοῦ ἐρωτήματος τοῦ συζύγου της καί ἄλλων Ὀρθοδόξων, «τί θά κάνωμεν τώρα πού ὁ Μητροπολίτης Σέργιος ἐπρόδωσε τήν Ἐκκλησίαν καί ὅλοι ἐδῶ οἱ Ἱερεῖς τόν μνημονεύουν», ἔδωσε τήν ἑξῆς ὁμολογιακήν ἀπάντησιν:
«Εἰς τούς ναούς ὅπου μνημονεύουν τόν Σέργιο νά μήν πηγαίνετε, διότι αὐτοί πλέον συμπαρετάχθησαν μέ τήν μερίδα τοῦ προδότου Ἰοῦδα, τά δέ μυστήριά των δέν ἁγιάζονται. Προτιμότερον οἱ πιστοί, ὅπου δέν ὑπάρχουν Ὀρθόδοξοι ναοί, νά προσεύχωνται εἰς τάς οἰκίας των, διά νά φυλαχθοῦν ἀπό τήν αἵρεσιν καί τήν ἀποστασίαν, παρά νά κολάζωνται μαζί μέ αὐτούς πού μνημονεύουν τόν Μητροπ. Σέργιο»!
Κατά τήν μαρτυρίαν ἐπίσης τῆς μ. Μαριάμ, αὐτό τό ὁμολογιακόν φρόνημα ὁ Σέργιος Νεῖλος τό ἐγνώρισε καί ἐδιδάχθη παρά τῶν Γερόντων τῆς Ὄπτινα…» (Περιοδικό «Γνώσεσθε τήν ἀλήθεια», φ. 21 Ἰαν. 2007, σελ. 1 - 2).
Ἀπό τήν πληθῶρα τῶν σχετικῶν περί τῆς Ὁμολογίας - Ἐκκλησολογίας τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν κειμένων καί πρακτικῶν, δημοσιεύουμε στή συνέχεια κάποια χαρακτηριστικά:
Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Ἱερόθεος τοῦ Νικόλσκ (δολοφονήθηκε τό 1928), στήν ἀπό 12ης Ἰανουαρίου 1928 Ἐγκύκλιό του, γράφει·
"Ὁ ὀργανισμός τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἕνας. Κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστός. Τό στόμα Της, τά χέρια, τά πόδια καί οἱ ὀφθαλμοί, εἶναι οἱ Ἱερεῖς καί διδάσκαλοι, τά ὄργανα τῆς Ἐκκλησίας. Καί τό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὅλοι ἐκεῖνοι πού πιστεύουν στό ὄνομα τοῦ Σωτῆρος μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τό ὅλον Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας κινεῖται μέ ἕνα πνεῦμα καί τροφοδοτεῖται ἀπό μία καρδιά.
Ἕνα μέρος τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποῖο δέν τρέφεται ἀπό τό αἷμα τῆς καρδιᾶς, πέφτει καί χάνεται. Αὐτό ἔγινε μπροστά στά μάτια μας μέ τούς "ἀνακαινιστές" (ἐνν. τήν λεγόμενη "Ζωντανή Ἐκκλησία") καί μέ τούς "ἀκέφαλους", δηλαδή τούς ὀπαδούς τοῦ Ἀρχιεπ. Γρηγορίου τοῦ Αἰκατερίενμπουργκ...
Τώρα ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας ἔχει καταστραφεῖ ἀπό τόν Μητροπ. Σέργιο... Κάποιοι λένε, ὅτι ὁ Μητροπ. Σέργιος ἔχει "ἀπλώσει" τά χέρια του στόν Πατριαρχικό Θρόνο, μέ σκοπό νά τόν καταλάβει, διότι στή "Σύνοδό" ὑπάρχουν πρόσωπα τά ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία δέν ἐμπιστεύεται.
Ἄλλοι λένε, ὅτι ὁ Μητροπ. Σέργιος ἔχει εἰσάγει μία πολιτική ροπή στήν Ἐκκλησία. Ἄλλοι - ἀκόμη - ὑποστηρίζουν, ὅτι ὁ Μητροπ. Σέργιος ἔχει διαλέξει ἕναν δρόμο διπλωματικῆς διπλοπροσωπίας, συμφωνιῶν καί ὑποχωρήσεων γιά τήν σωτηρία τῆς Ἐκκλησίας...
Ὁ Μητροπ. Σέργιος χρησιμοποιεῖ ἀπάτη, ἀποκαλῶντας τήν "Σύνοδό" του Ὀρθόδοξη καί Πατριαρχική, ἐνῶ στήν πραγματικότητα ἡ ὀργάνωσή του εἶναι μία πλήρης ἀνατροπή τῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας. Ὅ,τι οἱ Ἀνακαινιστές καί οἱ Γρηγοριάτες ἀπέτυχαν νά κάνουν, τό πέτυχε κυνικώτατα ὁ Μητροπ. Σέργιος. Ὑπέταξε τήν Ἐκκλησία στήν Πολιτική Ἀρχή, ἐκφράζοντας πνευματική ὑποταγή σ'αὐτή.
Ἀναγνωρίζοντας τήν εὐθύνη μου ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ γιά τό ποίμνιο πού μοῦ ἐμπιστεύθηκε, γνωστοποίησα... τόν διαχωρισμό μου ἀπό τόν Σέργιο καί τήν Σύνοδό του... Παρακαλῶ πατρικῶς ἡ Ἐγκύκλιός μου αὐτή νά ἀναγνωσθεῖ στίς συγκεντρώσεις τῶν πιστῶν, ὥστε ὅλοι νά γνωρίσουν πῶς ἔχουν τά πράγματα καί ἐλεύθερα νά ἑνωθοῦν μαζί μου, παραμένοντες πιστοί στόν Τοποτηρητή τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Μητροπ. Πέτρο καί ὁλόκληρη τήν Ὀρθόδοξη Ρωσική Ἐκκλησία". ("Κ.Γ.Ο.", τ. 1983, σελ. 276).
Ὁ Ἐπίσκοπος Ἀλέξιος τοῦ Βορονέζ (ἀπεβίωσε τό 1930, καταδικασμένος ἀπό τόν Μητροπ. Σέργιο σέ ἀργία ὡς σχισματικός!), στήν ἀπό 9. 1. 1928 Ἐγκύκλιό του γράφει: "Ὁ Μητροπ. Σέργιος μέ τίς πράξεις του ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἔχει ἀποκοπεῖ ἀπό τήν κοινωνία μέ τήν Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία καί ἔχει στερηθεῖ τοῦ δικαιώματος νά ἡγεῖται τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας".
Ὁμοίως ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Σεραφείμ τοῦ Δημητρώφ (ἐκτελέστηκε τό 1937), θεωροῦσε τόν Μητροπ. Σέργιο ἐκτός Ἐκκλησίας.

Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Βίκτωρ τοῦ Γκλαζώφ (ἀπεβίωσε στήν ἐξορία τό 1934), ἀνακρινόμενος ἀπό πράκτορες τῆς Μυστικῆς Ἀστυνομίας, εἶπε τά ἐξῆς·
"Ἡ "Διακήρυξη" ἀπό ἐκκλησιαστικῆς θέσεως εἶναι μία λανθασμένη διδασκαλία περί τῆς Ἐκκλησίας καί περί τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας μας, μία βασική πλάνη τοῦ Μητροπ. Σεργίου... Εἶναι ἕνας χωρισμός ἀπό τήν ἀλήθεια τῆς σωτηρίας. Βλέπει τήν σωτηρία σάν φυσική - ἠθική τελείωση τοῦ ἀνθρώπου· τοῦτο εἶναι μία παγανιστική - φιλοσοφική ἀντίληψη περί σωτηρίας καί λόγῳ αὐτῆς τῆς τοποθετήσεως, εἶναι οὐσιώδης μία ἐξωτερική ὀργάνωση (ἐνν. τῆς Ἐκκλησίας)...
Ἐγώ προσωπικά μεγάλωσα ἀνάμεσα σέ ἁπλούς ἀνθρώπους - εἶμαι γιός Ἀναγνώστη τῆς Ἐκκλησίας - καί ἔχω περάσει ὅλη μου τήν ζωή ἀνάμεσα σέ ἁπλούς ἀνθρώπους, σέ Μονές. Ὅ,τι πιστεύει ὁ λαός, αὐτό πιστεύω καί ἐγώ. Πιστεύω, ὅτι σωζώμεθα ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, διά τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ εἶναι παροῦσα μόνο στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί μᾶς δίδεται μέσῳ τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων. Πιστεύω, ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι τό κατοικητήριο τῆς Χάριτος καί ὄχι ἕνα εἶδος πολιτικῆς ὀργανώσεως" (Βλ. γενικά Καθηγ. Ivan Andreyev, "Russia's Catacomb Church"· καί "Κ.Γ.O.", τ. 1983, σελ. 309 - 310).
Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας τῆς Οὔφα (ἐκτελέστηκε τό 1937, ἀφοῦ προηγουμένως χειροτόνησε 42 μυστικούς Ἐπισκόπους!), ἀποκαλοῦσε τόν Μητροπ. Σέργιο "ψευδο-κεφαλή τῆς ψευδο-Πατριαρχικῆς Ἐκκλησίας".
Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἀρχιεπίσκοπος Νικόλαος τοῦ Βλαδιμήρ (ἐκτελέστηκε τό 1937), ἔγραψε τά ἐξής χαρακτηριστικά: "Ὑπογράφοντας ὁ Μητροπ. Σέργιος τήν Διακήρυξή του, ὑπέγραψε: Κατά τῆς Ἀποστολικότητος τῆς Ἐκκλησίας, εἰσάγωντας σ' Αὐτήν γήϊνες καί κοσμικές ἀρχές· κατά τῆς Ἁγιότητος Της, βλασφημώντας κατά τῆς Ὁμολογίας Της· καί κατά τῆς Καθολικότητός Της, μέ τήν ἀπό μέρους του μονομερή διοίκησή Της" (ἐνν. τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας).
Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Μακάριος τοῦ Δνεπροπετρόβσκ (ἐκτελέστηκε τό 1937), ἐπανελάμβανε τά Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Γάμου τῶν ἐπιστρεφόντων ἀπό τόν Σεργιανισμό στήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν.
Ὁ Ἱερομάρτυρας Μητροπ. Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως (ἐκτελέστηκε τό 1937), πρόσθεσε Ἀνάθεμα κατά τῶν Σεργιανιστῶν στό Συνοδικό τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας, τό ὁποῖο διαβάζονταν στίς ἐνορίες τῆς δικαιοδοσίας του!
Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Ἰλλαρίων τοῦ Πόρετς (+ 1937), δέν ἀναγνώριζε ἔγκυρα Μυστήρια στό Σεργιανισμό καί ἐπαναλάμβανε τό Βάπτισμα καί τόν Γάμο.
Ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Δαμασκηνός τοῦ Γκλούκωφ (+ 1937) τό 1934 διακήρυξε τήν ἀνάγκη σωτηρίας ἔστω ἑνός μικροῦ μέρους τοῦ ποιμνίου στίς Κατακόμβες, παρά τήν ἀπώλεια ὅλου τοῦ λαοῦ στό Σεργιανιστικό Πατριαρχεῖο.
Ὁμοίως ὁ Ὁμολογητής Ἡγούμενος Ἀρσένιος τῶν Οὐραλίων (+ 1975), ἀναθεμάτισε - κατά τόν 1ο Κανόνα τῆς Ἁγίας Β' Οἰκουμενικῆς Συνόδου - "τήν αἵρεση τοῦ Ἀντιχρίστου στό πρόσωπο τῆς κόκκινης ψευδο -Ἐκκλησίας"!
Ὁ Κατακομβίτης Ἐπίσκοπος Ἀντώνιος (Galinsky - Michailovsky, + 1976), ὅσους ἐπέστρεφαν ἀπό τό Πατριαρχεῖο Μόσχας στήν δικαιοδοσία του τούς ἐδέχετο μέ μετάνοια καί ἐξομολόγηση, ἐπαναλάμβανε δέ τό Βάπτισμα ὅσων εἶχαν "βαπτισθεῖ" μέ ράντισμα.
Στήν "Ἀποκήρυξή" του πρός τόν Μητροπ. Σέργιο, ὁ Πρωθιερεύς Βαλεντῖνος Sveditsky (ἀπεβίωσε στήν ἐξορία τό 1931), γράφει:
"Ἀναγνωρίζοντας τήν εὐθύνη μου ἐνώπιον τοῦ Κυρίου γιά τήν σωτηρία τόσο τῆς ψυχῆς μου, ὅσο καί γιά τήν σωτηρία τῶν ψυχῶν τοῦ ποιμνίου πού μοῦ ἐμπιστεύθηκε καί μέ τήν εὐλογία τοῦ Ἐπισκόπου Γκντώφ Δημητρίου, διακόπτω κανονική καί λειτουργική κοινωνία μαζί σας καί μέ τήν Σύνοδο τῶν Ἐπισκόπων πού ἔχει ὀργανωθεῖ ἀπό σᾶς - ἡ ὁποία παράνομα ἔχει ὀνομασθεῖ Πατριαρχική - καθῶς ἐπίσης καί μέ ὅσους βρίσκονται σέ κοινωνία μαζί σας καί δέν σᾶς θεωρῶ πλέον Ἀντιπρόσωπο τοῦ Τοποτηρητοῦ τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου, γιά τίς ἀκόλουθες αἰτίες:
Ἡ Διακήρυξή σας τῆς 16/29 Ἰουλίου, καθῶς ἐπίσης καί κάθε τι πού εἶναι γενικά γνωστό ἀπό τήν διακυβέρνηση τῆς Ἐκκλησίας ἀπό σᾶς, ἀπό τόν καιρό τῆς δημοσιεύσεως τῆς Διακηρύξεώς σας, χωρίς ἀμφιβολία πείθει ὅτι καί σεῖς τοποθετεῖτε τήν Ἐκκλησία στήν ἴδια θέση τμήματος (ἐξαρτήματος) τῆς Κυβερνήσεως, στήν ὁποία καί οἱ δύο προηγούμενοι ἀνακαινιστές τήν εἶχαν θέση.
Τόσο ἡ "Ζωντανή Ἐκκλησία" πού καταχράσθηκε τήν ἐξουσία τοῦ Πατριάρχη, ὅσο καί ὁ "Γρηγοριανισμός" πού καταχράσθηκε ἐκείνη τοῦ Τοποτηρητή καί τώρα ἐσεῖς πού ἔχετε προδώσει τήν ἐμπιστοσύνη τοῦ τελευταίου, κάνετε ὅλοι γενικά τήν ἴδια ἀντεκκλησιαστική νεωτεριστική ἐργασία. Ἀλλά ἐσεῖς εἶστε ὁ δημιουργός τῆς πλέον ἐπικίνδυνης μορφῆς της, διότι ἐνῶ ἐπαγγέλεσθε ἐκκλησιαστική ἐλευθερία, τήν ἴδια στιγμή πρεσβεύετε ὅτι ἡ κανονικότητα καί ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἀποκυήματα φαντασίας! Αὐτό εἶναι χειρότερο ἀπό τήν παράβαση μεμονωμένων Κανόνων.
Δέν δημιουργῶ Σχίσμα, οὔτε ἀποκόπτομαι ἀπό τήν Ἐκκλησία. Φεύγω μακριά καί ὁδηγῶ καί τό ποίμνιό μου μακριά, ἀπό μία πανούργα νεωτεριστική παγίδα". (Περιοδικό "The Orthodox Word", φ.111/1983, σελ. 134 - 135).
Ὁ Ἱερομάρτυρας Πρωθιερεύς Συμεών (Mogilyov· ἐκτελέστηκε τό 1929), ὅταν συνελήφθη, ἀποχαιρέτισε τά πνευματικά του τέκνα μέ τά ἀκόλουθα λόγια: "Σταθεῖτε γενναῖοι στήν Ὀρθόδοξη Πίστη. Μήν ἔχετε κοινωνία μέ τήν Σεργιανιστική αἵρεση. Αὐτή ἡ αἵρεση ἀναγνωρίζει τήν ἀντιχριστιανική δύναμη σάν "ἀπό Θεοῦ"... Ὁποιοσδήποτε πέφτει σ' αὐτή τήν αἵρεση, οὔτε μαρτύριο δέν τόν σώζει ἀπό αὐτή τήν ἁμαρτία... Ἄν ἐπιστρέψω ἀπό τήν φυλακή, νά μήν μέ ἐμπιστευθεῖτε καί νά μήν ἔρθετε σ' μένα, διότι αὐτό θά σημαίνει ὅτι θά ἔχω προδώσει τόν Χριστό"!
Ὁ Ὁσιομάρτυρας Μοναχός Σέργιος ὁ ἀσθενής (+ '30;), ἐλεημένος μέ τό προορατικό χάρισμα, προεῖδε τόν σκοπό τῆς ἐπισκέψεως σ' αὐτόν δύο μοναζουσῶν, ἀπεσταλμένων μιᾶς Ἡγουμένης ἀπό τό Κίεβο, ἡ ὁποῖα προβληματίζοταν γιά τήν ἐκκλησιαστική κατάσταση. "Πῆτε στή Γερόντισσα - τούς εἶπε - ὅτι εἶναι τελείως ἀπαγορευμένο νά πᾶμε σ' αὐτή τήν Ἐκκλησία (ἐνν. τήν Σεργιανιστική). Νά μήν ἔχετε πλέον καμμία ἀμφιβολία. Ἐκεῖ, σ' ἐκείνη τήν Ἐκκλησία, ὑπάρχει μία φοβερή αἵρεση. Ὅλοι οἱ Ἱερεῖς πού ἔχουν ὑπογράψει (ἐνν. τήν Διακήρυξη τοῦ Μητροπ. Σεργίου), ἔχουν συμφωνήσει καί κάνουν πλήρη ὑπακοή στόν Ἀντίχριστο"!
Ἡ Ὁσία Ἀγάθη τῆς Λευκορωσίας (+ 1939), δίδασκε τούς πιστούς γιά τήν Σοβιετοποιημένη Ἐκκλησία τοῦ Μητροπ. Σεργίου: «Αὐτή δέν εἶναι πραγματική Ἐκκλησία. Ἔχει ὑπογράψει συμφωνία μέ τόν Ἀντίχριστο. Μή λαμβάνετε Μυστήρια ἀπό τούς Λειτουργούς της. Μή συμπροσεύχεσθε μαζί τους» (Ivan Andreyev σελ. 422).
Ὁ Θαυματουργός Ἅγιος Θεοδόσιος τοῦ Μονβόντι Καυκάσου (+ 1948), ὅταν πρίν τήν κοίμησή του ρωτήθηκε ἀπό πνευματικά του τέκνα, ποιός θά τόν ἐνταφιάσει, ἐκεῖνος ζήτησε νά μήν καλέσουν Ἱερέα τοῦ Πατριαρχείου, ἀλλά νά τό ἀφήσουν στήν οἰκονομία τοῦ Θεοῦ. Πράγματι ὅταν κοιμήθηκε, ἕνας παράξενος ἐπισκέπτης Κληρικός ἐμφανίσθηκε ἀπό τό πουθενά, τόν ἐνταφίασε καί ἔπειτα ἐξαφανίσθηκε!
Ὁ Ἱερομόναχος Σεραφείμ τοῦ Χαρκόβου (+ 1955), μή δεχόμενος γνησία Ἀποστολική Διαδοχή καί Ἱερωσύνη στό Πατριαρχεῖο Μόσχας, εἶπε πρίν τήν κοίμησή του στά πνευματικά του τέκνα: "Δέν μπορῶ νά σᾶς ἐξασφαλίσω ἕναν Ἱερέα, ἀλλά σᾶς δίνω ὁδηγίες, πώς νά ζήσετε, ἄν θέλετε νά σωθῆτε".
Ὁ Κατακομβίτης Ἀρχιμανδρίτης Θεόδωρος (Raphanovich, + 1975), ἕνας χαρισματικός κληρικός, ἐλεημένος μέ τό προορατικό χάρισμα καί πολλές θείες ἀποκαλύψεις, μέσα σέ μία περίοδο περίπου 20 ἐτῶν (1935 - 55), δημιούργησε ἕνα ποίμνιο πλέον τῶν 1.000 Κατακομβιτῶν πιστῶν, στίς περιοχές τοῦ Μογκίλεφ, τοῦ Μίνσκ καί τοῦ Μπριάνσκ. Ἰδιαίτερα αὐστηρός στό θέμα τῆς γνησιότητος τῆς Πίστεως καί τῆς Ὁμολογίας, ἀπαγόρευε στά πνευματικά του τέκνα νά ἔχουν ἀκόμη καί κοινωνικές σχέσεις μέ τούς Σεργιανιστές! Οἱ πιστοί μποροῦσαν νά μποῦν σέ ναό τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας, μόνον γιά νά προσκυνήσουν θαυματουργές εἰκόνες, ἅγια Λείψανα ἤ τόν Τίμιο Σταυρό καί αὐτό πρίν ἤ μετά τήν Ἀκολουθία. "Ὁ Τίμιος Σταυρός - ἔλεγε - οἱ θαυματουργές εἰκόνες καί τά ἅγια Λείψανα, θά διατηροῦν τήν χάρι Τους μέχρι συντελείας τοῦ αἰῶνος"! Σέ ὅσους πήγαιναν νά βαπτιστοῦν ἤ νά στεφανωθοῦν στό Σεργιανιστικό Πατριαρχεῖο, ἐπέβαλλε ἐπιτίμιο. Ἡ αὐστηρότητά του ἔδωσε στά πνευματικά του τέκνα τό ὄνομά του, "Θεοδωρίτες".
Ἡ Ὁμολογία - Ἐκκλησιολογία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, προκύπτει καί ἀπό τήν μαρτυρία τοῦ "μετριοπαθοῦς" Στάρετς Βσέβολοντ, ὁ ὁποῖος σέ ἐπιστολή του ἔγραφε, ὅτι "ὅλοι ὅσοι ἔχουν ἐναντιωθεῖ στόν Μητροπ. Σέργιο πράττουν σωστά, ἀλλά σφάλλουν... μέ τό νά κηρύσσουν αὐτόν αἱρετικό καί ὅλους ὅσοι βρίσκονται σέ κοινωνία μαζί του ἄνεϋ χάριτος"!
Κάποιοι μελετητές στηρίζουν τήν προηγούμενη μετριοπαθῆ θέση στήν γενική τοποθέτηση πάνω στό θέμα τοῦ Μητροπ. Κυρίλου τοῦ Καζάν. Πράγματι ὁ Κύριλος ἀπό τό 1927 μέχρι καί τό 1934 τηροῦσε μία μετριπαθῆ στάση ἀπέναντι στόν Σεργιανισμό, ἄν καί τόν Νοέμβριο τοῦ 1929 ἀρνήθηκε νά καταδικάσει τόν Μητροπ. Ἰωσήφ πού εἶχε διακόψει κοινωνία μέ τόν Σέργιο. Τό 1934 ἔγραψε σέ ἐπιστολή του, ὅτι «ἄν καί οἱ Σεργιανιστές Ἱερεῖς τελοῦσαν ἔγκυρα Μυστήρια, ὅσοι συμμετεῖχαν σ’ αὐτά συμμετεῖχαν «εἰς κατάκριμα». Τήν 23. 12. 1937 ὅμως, σέ ἐπιστολή του πρός τόν Ἱερομόναχο Λεωνίδα διευκρίνισε, ὅτι εἶχε τοποθετηθεῖ ἔτσι χάριν τῶν ἁπλῶν πιστῶν πού δέν εἶχαν τήν δυνατότητα νά ἐξετάσουν τά πράγματα. «Ἀπό τό 1927 μέχρι τό 1937 - συνεχίζει στήν ἐπιστολή του - κύλισε πολύ νερό κάτω ἀπό τήν γέφυρα. Ὅλοι εἶχαν τόν χρόνο νά προβληματιστοῦν καί νά ἐξετάσουν τήν κατάσταση καί νά διαπιστώσουν τήν αἱρετική φύση τοῦ Σεργιανισμοῦ». (“Pravoslav. Russ” ἀριθμ. 16, Αὐγ. 15/28. 1997, σελ. 7).
Κάπως παρόμοια ἦταν καί ἡ στάση τοῦ Πρωθιεράρχου τῶν Κατακομβῶν Μητροπ. Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως. Τήν 9. 2. 1928 φαίνεται νά ἔδωσε στόν π. Νικόλαο Prozorov τήν ἐξής ἀπάντηση, σχετικά μέ τό πῶς ἔπρεπε νά γίνονται δεκτοί οἱ ἐπιστρέφοντες ἀπό τούς Ἀνακαινιστές καί τούς Σεργιανιστές: "Οἱ Ἀνακαινιστές πρέπει νά μυρώνονται, ἀλλά οἱ Σεργιανιστές ἐπί τοῦ παρόντος ὄχι, διότι εἶναι Σεργιανιστές χωρίς ἐπίγνωση τοῦ τί εἶναι στήν πραγματικότητα". ("Vozyrashcheniye", Νο 1 [9], 1996, σελ. 20). Στή συνέχεια ὅμως ὁ Μητροπ. Ἰωσήφ φαίνεται πώς ὑπέγραψε τίς ἀποφάσεις τῆς Νομαδικῆς Συνόδου, κατά τόν Μοναχό Ἐπιφάνιο δέ συγκάλεσε τό ἑπόμενο ἔτος 1929 τήν μυστική Σύνοδο τῆς Πετρουπόλεως, "ἡ ὁποία θεώρησε τήν Σεργιανιστική ψευδο - Ἐκκλησία σάν πρόδρομο τοῦ Ἀντιχρίστου καί τήν ἀπέκοψε πλήρως ἀπό τήν Γνησία Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ".
Ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος, σέ ἀνέκδοτο κείμενό του πού διέθεσε στόν γράφοντα τό 1980 μέ τόν τίτλο "Apostasy - The False Church", γράφει τά ἐξής χαρακτηριστικά, σχετικά μέ τό κανονικό - ὁμολογιακό status τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν (ἐλεύθερη ἀπόδοση στά ἑλληνικά ἀπό τόν γράφοντα· ἐκτός ἀπό τό κείμενο αὐτό ὁ μ. Ἐπιφάνιος διέθεσε καί ἄλλο ἀνέκδοτο κείμενο 104 σελίδων, μέ σημαντικές πληροφορίες γιά τήν προπολεμική - κυρίως - Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν κ. ἄ. κληρικούς, καθώς καί γιά τούς τότε ἡγέτες τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας):
"Ἡ σύγχρονη Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν στή Ρωσία εἶναι τό ἀδιαίρετο μέρος, ἡ ἱστορική συνέχεια τῆς Πανρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία αὐτή τήν δεκαετία, τό 1988, συμπληρώνει 1.000 χρόνια ὑπάρξεως. Γι' αὐτό τόν λόγο ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν εἶναι Ὀρθόδοξος. Ἐπειδή στέκεται πάνω στήν ἴδια ἀδιάσειστη δογματική καί κανονική βάση στήν ὁποία στέκεται ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας στήν περίοδο τῶν 1.000 ἐτῶν τῆς ὑπάρξεώς Της.
Αὐτή ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἶναι Πανρωσική, πρῶτα ἀπό ὅλα ἐπειδή καταθέτει τήν ὁμολογία Της καί τό μαρτύριό Της, σφραγισμένα μέ μία θάλασσα αἵματος κατά τόν 20ό αἰ., σέ ὅλα τά ἐδάφη πού ἦταν κάποτε ρωσικά.
Αὐτή ἡ Πανρωσική Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν καθοδηγεῖται ὄχι μόνον ἀπό ὅτι καθοδηγεῖ κάθε Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀλλά ἐπίσης καί ἀπό τίς ἀποφάσεις τῆς Τοπικῆς Συνόδου τῆς Πανρωσικῆς Ἐκκλησίας τοῦ 1917 - 1918, καθώς ἐπίσης καί ἀπό τίς ἀποφάσεις τῶν Ἱερῶν Συνόδων Της.
Ἡ περίοδος τῶν Κατακομβῶν τῆς Πανρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἄρχισε τήν στιγμή πού κάθετι στή Ρωσία καί τήν Ρωσική Ὀρθόδοξη Αὐτοκρατορία καταστράφηκε, ὅτι εἶχε δημιουργηθεῖ στό προηγούμενα 1.000 χρόνια στόν πολιτικό, κοινωνικό καί πολιτιστικό τομέα. Καί τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1917 ἡ Ρωσία βρέθηκε κάτω ἀπό κάτι πού ποτέ προηγουμένως ὁ κόσμος δέν εἶχε δεῖ, τήν δουλεία τοῦ Διεθνισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἔχει τό ψευδώνυμο "Σοβιετική δύναμις" σάν τό ἐξωτερικό της προσωπεῖο".
Σέ ἄλλο κείμενό του ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος ὀνομάζει τήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν, "Ἐκκλησία τῶν Στάρετς - Γερόντων", διότι «ἑκατοντάδες Κατακομβίτες Ἱερομόναχοι συνέχισαν στήν ἀθεϊστική Σοβιετική Ἕνωση, τήν πνευματική παράδοση τῶν πνευματοφόρων Στάρετς - Γερόντων τῆς προεπαναστατικῆς Ἁγίας Ρωσίας (τοῦ ὁσ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, τοῦ ἁγ. Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης, τῶν Στάρετς τῆς Ὄπτινα, τοῦ Στάρετς Ἡλιοδώρου τοῦ Γκλίνσκ καί τῶν Μητροπολιτῶν Μόσχας Φιλαρέτου καί Ἁγίας Πετρουπόλεως Γαβριήλ), ὅπως ἔφθασε σ' αὐτούς ἀπό τόν ἅγιο Πατριάρχη Μόσχας Τύχωνα, τόν Τοποτηρητή Μητροπ. Κρουτίτσης Πέτρο καί τούς ἄλλους Ὁμολογητές Ἀρχιερεῖς».
Μεταξύ τῶν Στάρετς - Γερόντων τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν μνημονεύει τόν Ἀρχιμανδρίτη Ἰωάννη τοῦ Pyatigorsk, τόν Ἱεραπόστολο τῶν Οὐραλίων Πρωθιερέα Σίμωνα Mogilev, τόν Πρωθιερέα Γεράσιμο τοῦ Κρασνοντάρ καί "τούς Γέροντες τῆς Μόσχας, τοῦ Βορονέζ, τοῦ Μπαλασόβσκ, τῆς Πετρουπόλεως, τοῦ Καζαξτάν κ. ἄ. περιοχῶν".
Ὁ ἴδιος ἀξιόπιστος μάρτυρας σέ συνέντευξή του τήν 13. 7. 1980 στήν Jane Ellis, συνεργάτιδα τοῦ Κολλεγίου Keston (Μεγ. Βρεττανία), σχετικά μέ τόν ἀριθμό τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, εἶπε ὅτι σύμφωνα μέ στοιχεῖα τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως, κατά τήν δεκαετία τοῦ '70, ἀπό τά 270 περίπου ἑκατομμύρια πολιτῶν τῆς Ε.Σ.Σ.Δ., περίπου τά 100 ἑκατομμύρια δήλωναν Ὀρθόδοξοι καί ἀπό αὐτούς τά 52 ὑπάγονταν στό Πατριαρχεῖο Μόσχας καί τά 48 στήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν! (Βεβαίως, ἡ ἐγκυρότητα τῶν στοιχείων αὐτῶν δέν μπορεῖ νά ὑποστηριχθεῖ).

5. Σύνοδοι τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν
Ἡ Ἐκκλησιολογία - Ὁμολογία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν προκύπτει καί ἀπό τήν Συνοδική Της συνείδηση. Μή ἀναγνωρίζοντας νομιμότητα καί κανονικότητα στό "νέο ἐκκλησιαστικό σχῆμα" τοῦ Μητροπ. Σεργίου οἱ Κατακομβίτες Ἐπίσκοποι, συγκάλεσαν μυστικές (πλήν ἐκείνης τοῦ Γιαροσλάβ) Συνόδους, συνήθως σέ τόπους ἐξορίας ἤ σημεῖα συναντήσεως ἐξορίστων Ἀρχιερέων κ. ἄ. Κληρικῶν. Στίς Συνόδους αὐτές λήφθηκαν σημαντικές ἀποφάσεις, οἱ ὁποῖες διατυπώθηκαν μέ τήν μορφή κανονικῶν διατάξεων.

α. Ἡ Σύνοδος τοῦ Γιαροσλάβ (1928)
Ἡ Σύνοδος τοῦ Γιαροσλάβ συγκλήθηκε ἀπό τήν 27η Ἰανουαρίου μέχρι τήν 9η Φεβρουαρίου 1928 στό Γιαροσλάβ, ἀπό τόν Μητροπ. Γιαροσλάβ Ἀγαθάγγελο καί τούς λοιπούς τρεῖς Ἀρχιερεῖς τῆς μητροπολιτικῆς περιφερείας (τούς Ἀρχιεπισκόπους Σεραφείμ τοῦ Οὔγκλιτς καί Βαρλαάμ τοῦ Πέρμ καί τόν Ἐπίσκοπο Εὐγένιο τοῦ Ροστώφ).
Ἡ Σύνοδος στή "Διακήρυξή" της μνημονεύει, ὅτι κινήθηκαν οἱ Ἀρχιερεῖς πού τήν συγκρότησαν "ἀναγνωρίζοντας τήν εὐθύνη τήν ὁποίαν ἔχουν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, περί ἐκείνων τῶν θεμάτων τά ὁποῖα ἔχουν ἐμπιστευθεῖ στίς ἀρχιερατικές τους συνειδήσεις, δηλαδή τήν γνησιότητα τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως καί τήν ἐλευθερία τῶν ἀποφάσεων πάνω στήν ἐσωτερική ἐκκλησιαστική ζωή". Οἱ Ἀρχιερεῖς τῆς Συνόδου, "μή ἔχοντες ἄλλη ὁδό ἐξόδου ἀπό τήν θανατηφόρο κατάσταση, ἡ ὁποία ἔχει δημιουργηθεῖ γιά τήν Ἐκκλησία", ἀποφάσισαν νά εἶναι χωρισμένοι ἀπό τόν Μητροπ. Σέργιο, ἀρνούμενοι νά ἀναγνωρίσουν σ' αὐτόν καί τήν Σύνοδό του τό δικαίωμα τῆς ἀνωτάτης διοικήσεως τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας" . ("Κ.Γ.Ο.", τ. 1983, σελ. 308).
Τήν ἀπόφαση τῆς Συνόδου τοῦ Γιαροσλάβ ἀναγνώρισε ἀμέσως ὁ κυριώτερος ἀντίπαλος τοῦ Μητροπ. Σεργίου, ὁ Μητροπ. Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως, ὁ ὁποῖος μέ Ἐκλύκλιό του πρός τόν κλῆρο καί τόν λαό, ἀνακοίνωσε τήν πλήρη ἀποδοχή τῶν ἀποφάσεών της.
Ἡ ἀντίδραση τοῦ Μητροπ. Σεργίου ἀπέναντι σ' αὐτή τήν πρώτη Συνοδική καταδίκη του ὑπῆρξε ἄμεση. Ἤδη μέσα στό Φεβρουάριο τοῦ 1928, ἐξωρίσθηκαν ὁ Μητροπ. Πετρουπόλεως Ἰωσήφ καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ τοῦ Οὔγκλις. Τήν 11η Μαρτίου 1928, Σεργιανιστικό δικαστήριο καταδίκασε ὅλους τούς Ἀρχιερεῖς πού ὑπέγραψαν τήν ἀπόφαση (πλήν τοῦ Μητροπ. Ἀγαθαγγέλου), σέ ἀργία καί ἔκπτωση.

β. Ἡ Νομαδική Σύνοδος (1928)
Τό θέμα τῆς Νομαδικῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ἀποτελεῖ ἕνα τῶν μεγαλυτέρων ἱστορικο - ἐρευνητικῶν προβλημάτων τῆς συγχρόνου Ρωσικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας. Ἐάν πράγματι ἔγινε, τότε πρόκειται γιά ἕνα ἐγχείρημα ἐξόχου συλλήψεως καί ἰδιαιτέρως τολμηρῆς ἐκτελέσεως.
Τίς σχετικές μέ τήν Νομαδική Σύνοδο πληροφορίες ἀναφέρει ὁ ἐμφανιζόμενος ὡς "Ἀρχιεπίσκοπος τῶν Γότθων" Κόμης Ἀμβρόσιος Von Sivers (τῆς Ὁμάδος τῶν Ἀνδρεϊτῶν Κατακομβιτῶν· βλ. στή συνέχεια) στό ἔργο του "Katakombnaya Tserkov - Kochuyushchij Sobor 1928 g". Ὁ συγγραφέας ὑποστηρίζει, ὅτι βασίζει τίς πληροφορίες του στό ἀρχεῖο τοῦ Προέδρου τῆς Συνόδου Ἐπισκόπου Μάρκου τοῦ Σεργκέϊ Ποσάντ (Novoselov· βλ. σχετικά στά Βιογραφικά Σημειώματα), τά ὁποῖα ἐρευνήθηκαν ἀπό τόν Κατακομβίτη - Ἀνδρεϊτη Ἐπίσκοπο Εὐάγριο Drenten καί δημοσιεύθηκαν τό 1995.
Ὑπέρ τῆς ἱστορικότητος τῆς Νομαδικῆς Συνόδου συνηγορεῖ ἡ ὁμολογία τοῦ Ἱερομάρτυρος Ἐπισκόπου Μαξίμου τοῦ Σερπούχωφ, ὁ ὁποῖος ἐκτελέστηκε στή Μόσχα τό 1931. Κατά τόν Πρωθιερέα Μιχαήλ Polsky, ὁ ἐπ. Μάξιμος ὅταν κρατοῦνταν στό Στρατόπεδο Σολόβκι, ἀναφέρονταν σέ κάποια Σύνοδο τῶν Κατακομβῶν τοῦ 1928, ἡ ὁποία ἀναθεμάτισε τούς Σεργιανιστές! (Βλ. Πρωθιερέως Μιχαήλ Polsky, αὐτ., τ. 2ος, σελ. 30).
Ὅσοι ἐρευνητές δέν δέχονται τήν ἱστορικότητα τῆς Νομαδικῆς Συνόδου, στηρίζουν τήν θέση τους σέ τρία κυρίως σημεῖα:
α. Στό ποιόν τοῦ συγγραφέα. Ὁ Ἀμβρόσιος Von Sivers κατηγορεῖται, ὅτι ὑπῆρξε συνεργάτης τῶν Σοβιετικῶν Μυστικῶν Ὑπηρεσιῶν, ἐργαζόμενος στό ἀρχεῖο τους, ἀπ' ὅπου πῆρε τά στοιχεῖα πού ἀφοροῦσαν ἕνα ἕκαστο τῶν ἀναφερομένων ἀντι - Σεργιανιστῶν Ἀρχιερέων καί τά συνένωσε σέ ἐνιαῖο σῶμα, τό ὁποῖο ὀνόμασε "Νομαδική Σύνοδο".
Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἐπισημανθεῖ, ὅτι μετά τήν πτώση τοῦ Σοβιετικοῦ Καθεστῶτος καί τό ἄνοιγμα τῶν Κρατικῶν Ἀρχείων γενικῶς, ἀποδείχθηκε ὅτι οἱ πληροφορίες τῶν Μυστικῶν Ὑπηρεσιῶν πού τηροῦνταν σχετικά μέ διαφόρους πολιτικούς κρατουμένους (ὅπως τούς Ἱεράρχες τῶν Κατακομβῶν πού διώχθηκαν γιά ἀντι - Σοβιετική δραστηριότητα), ἦσαν ἐξαιρετικά ἀκριβεῖς. Ἔτσι, ἄν ὁ Von Sivers (ἤ ὁποιοσδήποτε ἄλλος), εἶχε πρόσβαση σ' αὐτά τά ἀρχεῖα, ἡ ἐγκυρότητα τῶν πληροφοριῶν του εἶναι ἀναμφισβήτητη.
Θά πρέπει νά σημειωθεῖ ὅμως καί τό ἐξῆς: Ἀπό τήν ἁπλή ἀνάγνωση τοῦ κειμένου τοῦ Von Sivers προκύπτει, ὅτι ἔχουν διασωθεῖ διάλογοι - συνομιλίες μεταξύ τῶν συμμετεχόντων Ἐπισκόπων. Αὐτό ἀποδεικνύει, ὅτι ἔχουν διασωθεῖ κάποιου εἴδους πρακτικά (ἐκτός ἄν καί οἱ συνομιλίες ἀποδωθοῦν στή φαντασία ἤ σκοπιμότητα τοῦ συγγραφέα).
β. Στή μοναδικότητα τῶν πληροφοριῶν του. Καμμία ἄλλη πηγή - προγενέστερη τοῦ Ἀμβροσίου Von Sivers - δέν ἀναφέρει κάτι σχετικό καί δέν ὑπάρχουν σχετικά ἔγγραφα.
Στό σημεῖο αὐτό θά μποροῦσε νά ἀντιπωθεῖ, ὅτι πολλές ἄλλες πληροφορίες σχετικές μέ τίς Κατακόμβες καί πρωταγωνιστικά πρόσωπα, προέρχονται ἀπό μία μόνο πηγή καί ἀσφαλῶς σέ πολλές ἄλλες περιπτώσεις δέν ὑπάρχουν ἔγγραφα. Τοῦτο δικαιολογεῖται ἀπό τό καθεστώς διωγμοῦ (ἀπό Σοβιετικῆς πλευρᾶς) καί ἀπολύτου μυστικότητος (ἀπό πλευρᾶς Κατακομβῶν). Σημειώνεται, ὅτι μεγάλο μέρος τῶν πληροφοριῶν καί τῆς παρούσης ἐργασίας - ὅπως περί τῶν μυστικῶν Συνόδων τῆς Πετρουπόλεως καί τοῦ Οὔστ Κούτ - προέρχεται ἀπό μία μόνο πηγή, τόν Μοναχό Ἐπιφάνιο, αὐτόπτη καί αὐτήκοο μάρτυρα, ἀναμφιβόλου ἐγκυρότητος.
γ. Στίς ἀποφάσεις τῆς ἴδιας τῆς Συνόδου, μέ τίς ὁποίες αἴρονται οἱ προγενέστερες ἀποφάσεις - καταδίκες τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας κατά τῶν Παλαιοπίστων καί τῶν Ὀνοματολατρῶν.
Τό σημεῖο αὐτό εἶναι τό πλέον σοβαρό τῆς ὅλης προβληματικῆς. Ἐπ' αὐτοῦ θά πρέπει νά ληφθοῦν ὑπ' ὄψη τά ἀκόλουθα:
1. Κατά τήν πρώτη 10ετία τῆς Ἐπαναστάσεως, ἡ Ρωσική Ἐκκλησία κινδύνευε εἶτε μέ ἐξαφάνιση λόγῳ τοῦ διωγμοῦ, εἶτε μέ ὑποκατάσταση ἀπό ἕνα ἐλεγχόμενο ἀπό τό ἀθεϊστικό καθεστώς ἐκκλησιαστικό σχῆμα ("Ζωντανή Ἐκκλησία" τό 1922, Σεργιανισμός τό 1927). Τούς κινδύνους αὐτούς οἱ ἰθύνοντες τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τούς ἀντιλαμβάνονταν πλήρως καί πολλοί Ἐπίσκοποι θεωροῦσαν ἀπολύτως ἀναγκαῖα τήν ἐνίσχυση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μετώπου τόσο μέ τούς Παλαιοπίστους, ὅσο καί τούς Ὀνοματολάτρες, μέ τήν ἄρση τῶν ἐναντίον τους ἐκκλησιαστικῶν κυρώσεων.
2. Στή Νομαδική Σύνοδο συμμετεῖχαν οἱ περισσότεροι τῶν λεγομένων Ἀνδρεϊτῶν Ἐπισκόπων (ὅπως ὁ Ἐπίσκοπος Ἰώβ τῆς Οὔφα, καί μάλιστα σάν μέλος τῆς ὁμάδας ἐργασίας τῆς Συνόδου), ἄρα οἱ εὐνοϊκές πρός τούς Παλαιοπίστους ἀπόψεις τοῦ ἡγέτη τους Ἀρχιεπισκόπου Ἀνδρέα τῆς Οὔφα (+ 1937), πρέπει νά ἦσαν ἐξαιρετικά ἰσχυρές μέσα στή Σύνοδο (βλ. σχετικά στά Βιογραφικά Σημειώματα).
3. Ὁ φερόμενος ὡς Πρόεδρος τῆς Νομαδικῆς Συνόδου Ἐπίσκοπος Μάρκος τοῦ Σεργκέϊ Ποσάντ (Novoselov), εἶναι γνωστό ὅτι διέκειτο εὐνοϊκά πρός τούς Ὀνοματολάτρες, χωρίς ὅμως νά ἀσπάζεται ὅλες τίς ἀπόψεις του ἡγέτη τους ἀρχιμ. Ἀντωνίου Bulatovich. Ἦταν φυσικό, λοιπόν, νά ἦταν ἐξαιρετικά ἰσχυρή ἡ ἐπιρροή του μέσα στήν Σύνοδο.
Εἶναι χαρακτηριστικό ἐπίσης, ὅτι στό κείμενο γιά τήν Νομαδική Σύνοδο τοῦ Ἀμβροσίου Von Sivers, δέν ἀποκρύπτεται ὅτι ὁ μεγάλος ἀντίπαλος τῶν Ὀνοματολατρῶν Ἀρχιεπίσκοπος Πέτρος Λαντίγκιν, ὑπέγραψε τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου, ἐκτός ἀπό ἐκείνες πού ἀφοροῦσαν τούς Ὀνοματολάτρες!
Στή συνέχεια δημοσιεύονται μέ κάθε ἐπιφύλαξη οἱ σχετικές μέ τήν Νομαδική Σύνοδο πληροφορίες, ὅπως ἀναφέρονται ἀπό τόν Ἀμβρόσιο Vov Sivers στό μνημονευόμενο ἔργο του.
Ἡ Νομαδική Σύνοδος συγκλήθηκε τό 1928, ἀπό τήν 9η Μαρτίου μέχρι τήν 8η Αὐγούστου. Προηγήθηκε μία προσυνοδική συνάντηση στήν Οὔφα, ἀπό 3 - 6. 10. 1927. Τήν 12. 11. 1927, ὁ Ἐπίσκοπος Ἀντώνιος τοῦ Ust Katavsky συναντήθηκε στή Μόσχα μέ τόν μυστικό Ἐπίσκοπο Μάρκο τοῦ Σεργκέϊ Ποσάντ (Novoselov, ὁ ὁποῖος φέρεται ὡς Πρόεδρος τῆς Συνόδου) καί συζήτησαν τίς λεπτομέρειες συγκλήσεως μιᾶς μυστικῆς Συνόδου.
Ἡ Σύνοδος ὀνομάσθηκε "Νομαδική" διότι δέν συγκλήθηκε σέ ἕνα μέρος, ἀλλά σέ τέσσερα, στό Syzran, τό Yelts, τό Vyshny Volochok καί σέ ἕνα ἄλλο μέρος τό ὄνομα τοῦ ὁποίου δέν διασώθηκε. Στίς συνεδριάσεις τῆς Συνόδου γιά λόγους ἀσφαλείας δέν συμμετεῖχαν πλέον τῶν 15 προσώπων, ἐνῶ ἀρκετοί Ἐπίσκοποι συμμετεῖχαν μέσῳ ἀντιπροσώπου.
Στήν ὁμάδα ἐργασίας τῆς Συνόδου συμμετεῖχαν:
Ὁ Ἐπίσκοπος Ἰώβ τῆς Παλαιᾶς Οὔφα, ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀνδρέα τῆς Οὔφα καί τῶν Ἀνδρεϊτῶν γενικῶς.
Ὁ Ἐπίσκοπος Ἀλέξιος τοῦ Βορονέζ, ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Δημητρίου τοῦ Γκντώφ καί τῶν Ἰωσηφιτῶν γενικῶς.
Ὁ Ἐπίσκοπος Βασίλειος τοῦ Κινέσμα, ὡς ἐκπρόσωπος τῶν Γιαροσλαβιτῶν καί πιθανῶς κ. ἄ. μή μνημονευόντων τῶν Μητροπ. Σέργιο Ἐπισκόπων.
Ὁ Πρωθιερεύς Πέτρος Pervushin ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεοδώρου τοῦ Βολοκολάμσκ καί τῶν Δανιηλιτῶν γενικῶς.
Ὁ Ἱερομόναχος Γεώργιος (Terekhov ;), ὡς ἐκπρόσωπος τῶν Βικτωριανῶν (τῶν ὁπαδῶν τοῦ Ἐπισκόπου Βίκτωρος τῆς Βιάτκας).
Ὁ Ἱερομόναχος Ὀβαδίας (Ovsyannikov ;), πιθανῶς ὡς ἐκπρόσωπος τῶν Παλαιοπίστων Yedinovertsy.
Κατά τόν Ἀμβρόσιο Vov Sivers, στή Νομαδική Σύνοδο συμμετεῖχαν 72 Ἐπίσκοποι (προσωπικῶς ἤ μέσῳ ἀντιπροσώπου), θέση τήν ὁποία μνημονεύει καί ὁ Βλαδίμηρος Moss. Ἀποδεδειγμένως στή Σύνοδο συμμετεῖχαν (προσωπικῶς ἤ μέσῳ ἐκπροσώπου) καί ὑπέγραψαν τίς ἀποφάσεις της ἤ συμμετεῖχαν χωρίς νά ὑπογράψουν μία ἤ περισσότερες ἀποφάσεις, οἱ ἀκόλουθοι 25 Ἀρχιερεῖς:
1. Ἐπίσκοπος Νικόλαος τοῦ Βιάζνικι (+ 1928). Ἐξέφρασε τήν συμφωνία του μέσῳ τοῦ Ἱερέως Θεοδώρου, ἀλλά δέν ὑπέγραψε τίς ἀποφάσεις της.
2. Ἐπίσκοπος Βασίλειος τοῦ Πριλοῦκι (+ 1930). Συμμετεῖχε, ἀλλά δέν ὑπέγραψε.
3. Ἐπίσκοπος Μάξιμος τοῦ Σερπούχωφ (+ 1931). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
4. Ἐπίσκοπος Παῦλος τοῦ Σταρομπέλσκ (+ 1932). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Ἐπισκόπου Βαρσανουφίου τοῦ Νικόλσκ.
5. Ἐπίσκοπος Στέφανος τοῦ Ἰζχέβσκ (+ 1933). Συμμετεῖχε μέσῳ τοῦ Ἱερομονάχου Ὀβαδία.
6. Ἐπίσκοπος Ἀμβρόσιος τοῦ Mster (+ 1933). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
7. Ἐπίσκοπος Βίκτωρ τῆς Βιάτκας (+ 1934). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Ἀναγνώστη Ἀθανασίου Beregovny.
8. Ἐπίσκοπος Βαρσανούφιος τοῦ Νικόλσκ (+ 1934). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
9. Ἐπίσκοπος Ἰώβ τῆς Οὔφα (+ 1935). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
10. Μητροπολίτης Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως (+ 1937). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Ἱερομονάχου Πιτιρίμ.
11. Ἐπίσκοπος Ἰωάσαφ τοῦ Μπαχμούτ (+ 1937). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Ἱερέως Ἀλεξίου Shishkin.
12. Ἐπίσκοπος Σέργιος τῆς Νάρβας (+ 1937). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
13. Ἐπίσκοπος Σεραφείμ τοῦ Δημητρώφ (+ 1937). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Πρωθιερέως Παύλου Borotinsk.
14. Ἐπίσκοπος Γρηγόριος τοῦ Σλίσελμπουργκ (+ 1937). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
15. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀρσένιος τοῦ Σερπούχωφ (+ 1937). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Ἱερέως Ἀνδρέου Eldson.
16. Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ τοῦ Οὔγκλις (+ 1937). Συμμετεῖχε μέσῳ τοῦ Ἱερομονάχου Ἀλεξίου, ἀλλά δέν ὑπέγραψε.
17. Ἐπίσκοπος Ἀθανάσιος τοῦ Skvirsk (+ 1938). Ὑπέγραψε μέσῳ τοῦ Μοναχοῦ Παϊσίου.
18. Ἐπίσκοπος Βασίλειος τοῦ Κάργκοπολ (+ 1938). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
19. Ἀρχιεπίσκοπος Γουρίας τοῦ Ἰρκούτσκ (+ 1938). Συμμετεῖχε μέσῳ τοῦ Μοναχοῦ Ἀγάθωνος.
20. Ἀρχιεπίσκοπος Βαρλαάμ τοῦ Πέρμ (+ 1942). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
21. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀντώνιος τῆς Ταυρίδος (+ 1942). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
22. Ἐπίσκοπος Μακάριος τοῦ Malovishery (+ 1944). Ὑπέγραψε αὐτοπροσώπως.
23. Ἀρχιεπίσκοπος Πέτρος τοῦ Γκλαζώφ (+ 1957). Συμμετεῖχε καί ὑπέγραψε τίς ἀποφάσεις της, πλήν τοῦ 11ου Κανόνος πού ἀφωροῦσε τούς Ὀνοματολάτρες.
24. Ἐπίσκοπος Βενιαμίν τοῦ Στρελιτάμσκ (+ 1961 ἤ 1963). Συμμετεῖχε αὐτοπροσώπως.
25. Ἐπίσκοπος Δαμιανός τοῦ Τιοῦμεν (+ '70). Συμμετεῖχε αὐτοπροσώπως.
Εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἀπουσία ἀπό τίς ἀποφάσεις τῆς Νομαδικῆς Συνόδου τῶν ὑπογραφῶν τῶν Μητροπολιτῶν Κυρίλλου τοῦ Καζάν καί Πέτρου τοῦ Κρούτισκ. Ὁ Μητροπ. Κύριλλος ἀντιπροσωπεύθηκε ἀπό τόν Μοναχό Παῦλο Burtsev, ἀλλά δέν φαίνεται νά ὑπέγραψε. Σύμφωνα μέ τήν μαρτυρία κάποιου λαϊκοῦ Popov, ὁ Μητροπολίτης Πέτρος δέν θεωροῦσε τούς Σεργιανιστές αἱρετικούς, ἀλλά ἁπλῶς ἀντικανονικούς. Τήν θέση αὐτή παρεξήγησαν πολλοί ἀπό τούς Ἱεράρχες πού συμμετεῖχαν στή Νομαδική Σύνοδο, θεωρῶντας ὅτι "ὁ Πέτρος μεταχειρίζεται μέ ἐπιείκια τόν Σέργιο". Ὅμως, μέχρι τήν ἐκτέλεσή του τό 1937, ὁ Μητροπ. Πέτρος εἶδε τόν Σεργιανισμό στίς πραγματικές του διαστάσεις καί τοποθετήθηκε ἀναλόγως.
Κάπως παρόμοια ἦταν καί ἡ στάση τοῦ Πρωθιεράρχου τῶν Κατακομβῶν Μητροπ. Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως. Τήν 9. 2. 1928 φαίνεται νά ἔδωσε στόν π. Νικόλαο Prozorov τήν ἐξής ἀπάντηση, σχετικά μέ τό πῶς ἔπρεπε νά γίνονται δεκτοί οἱ ἐπιστρέφοντες ἀπό τούς Ἀνακαινιστές καί τούς Σεργιανιστές: "Οἱ Ἀνακαινιστές πρέπει νά μυρώνονται, ἀλλά οἱ Σεργιανιστές ἐπί τοῦ παρόντος ὄχι, διότι εἶναι Σεργιανιστές χωρίς ἐπίγνωση τοῦ τί εἶναι στήν πραγματικότητα" ("Vozyrashcheniye", Νο 1 [9], 1996, σελ. 20). Στή συνέχεια ὅμως ὁ Μητροπ. Ἰωσήφ φαίνεται πώς ὑπέγραψε τίς ἀποφάσεις τῆς Νομαδικῆς Συνόδου, κατά τόν Μοναχό Ἐπιφάνιο δέ συγκάλεσε τό ἑπόμενο ἔτος 1929 τήν μυστική Σύνοδο τῆς Πετρουπόλεως, "ἡ ὁποία θεώρησε τήν Σεργιανιστική ψευδο - Ἐκκλησία σάν πρόδρομο τοῦ Ἀντιχρίστου καί τήν ἀπέκοψε πλήρως ἀπό τήν Γνησία Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ".
Ὑποβοηθητική τῆς ὅλης προβληματικῆς εἶναι ἡ θέση τῆς μυστικῆς Συνόδου τοῦ Chichik (Τασκένδη, 1948), πάνω στό ἔγκυρο ἤ μή τῆς Ἱερωσύνης τῶν Σεργιανιστῶν Κληρικῶν. "Συνηθίζαμε - γράφεται σέ ἕναν Κανόνα της - νά δεχώμεθα τούς Σεργιανιστές "Ἱερεῖς" καί βασιζόμενοι στόν 19ο Κανόνα τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας, νά χειροτονοῦμε μερικούς ἀπό αὐτούς μέ πραγματική χειροτονία. Ἀλλά τώρα βλέπουμε, ὅτι ὅλοι ἔγιναν πράκτορες τῆς ἀντιχριστιανικῆς δυνάμεως ἤ προδότες πού ἔχουν κατάστρέψει πλήθος Χριστιανῶν. Ἔστι, ἀπό τώρα καί στό ἐξῆς τό ἀπαγορεύουμε αὐτό (δηλαδή, τήν πρόσληψη Σεργιανιστῶν Κληρικῶν) καί σέ ὅποιον ἀντιβαίνει στήν ἀποφασή μας, Ἀνάθεμα".

Ἡ Νομαδική Σύνοδος ἐξέδωσε 22 Κανόνες, ἀπό τούς ὁποίους οἱ 6 πρώτοι - πλήν τοῦ 5ου πού ἀφορᾶ τούς Ἀνακαινιστές - ἀφοροῦν τόν Σεργιανισμό. Ὁ 1ος Κανόνας διακηρύσει, ὅτι οἱ Σεργιανιστές εἶναι αἱρετικοί. Ὁ 2ος κηρύσσει τά Μυστήριά τους ἄνεϋ Χάριτος. Ὁ 3ος ὁρίζει ὅτι οἱ ἐπιστρέφοντες ἀπό τόν Σεργιανισμό γίνονται δεκτοί διά Μύρου, ἐκτός ἄν ἔχουν "βαπτισθεῖ" μέ ράντισμα, ὁπότε τό "βάπτισμά" τους ἐπαναλαμβάνεται. Ὁ 4ος διακηρύσσει, ὅτι οἱ Σεργιανιστές Ἱερεῖς εἶναι ἁπλοῖ λαϊκοί. Ὁ 6ος - τέλος - Κανόνας ἀναθεματίζει τόν Μητροπ. Σέργιο προσωπικά καί τούς ὁπαδούς του συνολικά.
Οἱ Κανόνες ἐγκρίθηκαν τμηματικά: Ἀπό τόν 1ο μέχρι τόν 7ο στό Syzran (9. 3 - 22. 4. 1927)· ἀπό τόν 8ο μέχρι τόν 17ο στό Yelts (10. 5 - 5. 6. 1927)· ἀπό τόν 19ο μέχρι τόν 22ο στό Vyshny Volochok (12. 7 - 26. 7. 1927)· καί ἀπό τόν 23ο μέχρι καί τόν 29ο στό "ἄγνωστο μέρος" (27. 7 - 8. 8. 1927).
Ἐκτός τῶν προηγουμένων ἡ Νομαδική Σύνοδος διακήρυξε τήν ἁγιότητα τοῦ ἁγ. Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης καί τῶν Νεομαρτύρων τοῦ ἀθεϊστικοῦ διωγμοῦ, καθώς καί τήν μαρτυρική ἰδιότητα τῆς δολοφονημένης Τσαρικῆς Οἰκογενείας (γιά τήν ἁγιότητα τῶν τελευταίων διατύπωσε ἀντιρρήσεις ὁ Πρόεδρος τῆς Συνόδου Ἐπίσκοπος Μᾶρκος Novoselov).

γ. Ἡ Σύνοδος τῆς Πετρουπόλεως (1929)
Κατά τόν Μοναχό Ἐπιφάνιο ἡ Σύνοδος αὐτή συγκλήθηκε στήν Πετρούπολη τό 1929, ὑπό τήν προεδρεία τοῦ Μητροπ. Ἰωσήφ, "κατά τοῦ Μητροπ. Σεργίου καί τῶν σύν αὐτῷ... Ἡ Σύνοδος αὐτή θεώρησε τήν Σεργιανιστική ψευδο - Ἐκκλησία σάν πρόδρομο τοῦ Ἀντιχρίστου καί τήν ἀπέκοψε πλήρως ἀπό τήν Γνησία Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ". Δέν ὑπάρχουν ἄλλες πληροφορίες γιά τήν Σύνοδο αὐτή ἤ γιά τούς λοιπούς Ἀρχιερεῖς πού συμμετεῖχαν.

δ. Ἡ "Μικρή Σύνοδος" τοῦ Ἀρχαγγέλου (1935)
Τό 1935 ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Θεόδωρος τοῦ Βολοκολάμσκ (Ἡγέτης τῶν λεγομένων Δανιηλιτῶν Κατακομβιτῶν· τό ὄνομα ἀπό τήν Μονή τοῦ ἁγ. Δανιήλ [Ντανίλωφ] τῆς Μόσχας, τῆς ὁποίας ἦταν Ἡγούμενος) καί ἄλλοι ἐξόριστοι ἀντι - Σεργιανιστές Ἀρχιερεῖς (μεταξύ αὐτῶν καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ τοῦ Οὔγκλις, στό Βίο τοῦ ὁποίου ἀναφέρεται ἡ Σύνοδος αὐτή), συμμετεῖχαν στή λεγομένη "Μικρή Σύνοδο" τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, πού συγκλήθηκε στήν περιοχή τοῦ Ἀρχαγγέλου, κατά τοῦ Μητροπ. Σεργίου καί τοῦ ὑπ’ αὐτόν ἐκκλησιαστικοῦ σχήματος. Δέν εἶναι γνωστές ἄλλες πληροφορίες γιά τήν Σύνοδο αὐτή ἤ γιά τούς Ἀρχιερεῖς πού συμμετεῖχαν.

ε. Ἡ Σύνοδος τοῦ Οὔστ Κούτ Σιβηρίας (1937)
Μία ἄλλη Συνόδος τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, συγκλήθηκε στό Οὔστ Κούτ τῆς Σιβηρίας τόν Ἰούλιο τοῦ 1937, ὑπό τήν προεδρεία τοῦ Μητροπ. Ἰωάννη (;), μέ τήν εὐκαιρία τῆς τυχαῖας συναντήσεως ἐκεῖ τεσσάρων ἐξορίστων Ἐπισκόπων (ἕνας ἀπό αὐτούς ἦταν ὁ Ἐπίσκοπος Δομετιανός τοῦ Τιούμεν), κάποιων Κληρικῶν καί λαϊκῶν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν.
Τῆς Συνόδου τοῦ Οὔστ Κούτ, ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος διέσωσε ἀποφάσεις πού διατυπώθηκαν μέ τήν μορφή κανονικῶν διατάξεων. Συγκεκριμένα ἡ Σύνοδος αὐτή:
· Ἀπαγόρευσε στούς Γνησίους Ὀρθοδόξους πιστούς τήν μυστηριακή κοινωνία μέ Κληρικούς ἀναγνωρισμένους ἀπό τήν ἀντιχριστιανική Πολιτεία·
· Ἀναγνώρισε τήν ἐγκυρότητα τοῦ Ἀναθέματος κατά τῶν Μπολσεβίκων καί τῶν συνεργατῶν τους, τό ὁποῖο ἐξαπέλυσε ὁ Πατριάρχης Μόσχας Τύχων (+ 1925) καί ἡ Πανρωσική Σύνοδος, τό 1918·
· Διακήρυξε, ὅτι κάτω ἀπό αὐτό τό Ἀνάθεμα βρίσκονται ὅλοι οἱ Κληρικοί πού τολμοῦν νά τό θεωρήσουν ἐκκλησιαστικό λάθος ἤ πολιτική κίνηση·
· Ἀναθεμάτισε ὅσους εἶχαν διαχωρισθεῖ καί ἀποκοπεῖ ἀπό τήν Πανρωσική Σύνοδο τοῦ 1917 - 18·
· Διακήρυξε τήν ἐγκυρότητα ὅλων τῶν Κοινοτήτων τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, οἱ ὁποῖες ἦσαν ἑνωμένες μέ τήν προεπαναστατική Ρωσική Ἐκκλησία, μέ τήν ἀκαινοτόμητη κοινή Ἀποστολική Πίστη καί τήν ἀδιάκοπη Ἀποστολική Διαδοχή·
· Ἐπέτρεψε τήν πνευματική κοινωνία μεταξύ τῶν Κληρικῶν καί τῶν πιστῶν τῶν Κοινοτήτων αὐτῶν·
· Ἀπαγόρευσε τήν πνευματική κοινωνία μέ ὅσους θεωροῦσαν τούς ἑαυτούς τους, ὄχι μέρος τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά κάτι διαφορετικό ἀπό Αὐτή· καί
· Διακήρυξε, ὅτι δέν θεωρεῖται ἀναγκαία (λόγῳ τῆς ἐμπεριστάτου καταστάσεως), ἡ ἐξωτερική - διοικητική ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά μόνον ἡ ἑνότητα Πίστεως (ἡ ἑνότητα στήν Ὁμολογία - Ἐκκλησιολογία).
Τήν Σύνοδο τοῦ Οὔστ Κούτ μνημονεύει στήν προηγουμένως ἀναφερομένη ἐργασία του καί ὁ Ἀμβρόσιος Vov Sivers.

στ. Ἡ Σύνοδος τοῦ Chirchik Τασκένδης (1948)
Ἡ μυστική αὐτή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ἀναφέρεται στή βιογραφία τοῦ Ὁμολογητοῦ Ἐπισκόπου Γκλαζώφ Πέτρου (Λαντίγκιν, + 1957) καί στήν προηγουμένως μνημονευομένη ἐργασία τοῦ Ἀμβροσίου Von Sivers. Συγκλήθηκε τό Φθινόπωρο τοῦ 1948 στό Chirchik τῆς Τασκένδης καί σ' αὐτήν συμμετεῖχαν 13 Ἐπίσκοποι ἤ ἐκπρόσωποί τους, οἱ ὁποῖοι δέχτηκαν τίς ἀποφάσεις τῆς Νομαδικῆς Συνόδου. Ὀργανωτής της ἦταν ὁ Πρωθιερεύς Πέτρος Pervushin, ὁ ὁποῖος εἶχε ἡγετικό ρόλο καί στή Νομαδική Σύνοδο (μέλος τῆς ὁμάδος ἐργασίας καί ἐκπρόσωπος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεοδώρου τοῦ Βολοκολάμσκ καί τῶν Δανιηλιτῶν).
Σχετικά μέ τό ἔγκυρο ἤ μή τῆς Ἱερωσύνης τῶν Σεργιανιστῶν Κληρικῶν, οἱ Ἐπίσκοποι πού συμμετεῖχαν ἐξέφρασαν τήν ὁμολογία τους ὡς ἐξῆς: "Συνηθίζαμε νά δεχώμεθα τούς Σεργιανιστές "Ἱερεῖς" καί βασιζόμενοι στόν 19ο Κανόνα τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας, νά χειροτονοῦμε μερικούς ἀπό αὐτούς μέ πραγματική χειροτονία. Ἀλλά τώρα βλέπουμε, ὅτι ὅλοι ἔγιναν πράκτορες τῆς ἀντιχριστιανικῆς δυνάμεως ἤ προδότες πού ἔχουν καταστρέψει πλήθος Χριστιανῶν. Ἔστι, ἀπό τώρα καί στό ἐξῆς τό ἀπαγορεύουμε αὐτό (Σ.Σ. δηλαδή, τήν πρόσληψη Σεργιανιστῶν Κληρικῶν) καί σέ ὅποιον ἀντιβαίνει στήν ἀποφασή μας, Ἀνάθεμα".
Ἡ Σύνοδος ἀναθεμάτισε ἀκόμη τήν «λατρεία» τοῦ Στάλιν πού προωθοῦσαν φιλο - Σοβιετικοί Κληρικοί, καθώς καί τήν "Σύνοδο" τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας τοῦ ἴδιου ἔτους 1948 καί διακήρυξε, ὅτι κανονική κεφαλή τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἦταν ὁ Πρωθιεράρχης τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῆς Διασπορᾶς Μητροπ. Ἀναστάσιος.
Σημειώνεται ἐδῶ ὅτι ἡ ἀναγνώρισις τοῦ Μητροπ. Ἀναστασίου ὡς κανονικῆς κεφαλῆς τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, τήν στιγμή πού ἡ Ρωσική Ἐκκλησία τῆς Διασπορᾶς διατηροῦσε κοινωνία μέχρι τό 1965 μέ τό Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως καί τίς ἄλλες "ἐπίσημες" Ἐκκλησίας πού ἀναγνώριζαν τό Σοβιετοποιημένο Πατριαρχεῖο Μόσχας καί εἶχαν κοινωνία μαζί του, μπορεῖ νά ἐξηγηθεῖ ἀπό τήν ἔλλειψη πληροφόρησις μέσα στήν Ρωσία, σχετικά μέ τήν πρακτική αὐτή τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῆς Διασπορᾶς. Ὅπως δήλωσε χαρακτηριστικά ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος τό 1980 στόν γράφοντα, γιά τούς πιστούς τῶν Κατακομβῶν ἡ Ρωσική Ἐκκλησία τῆς Διασπορᾶς ἦταν "ἡ χρυσή ἐλπίδα"! Τό ἴδιο πίστευε καί ὁ ἴδιος μέχρι πού συνάντησε προσωπικά τόν διάδοχο τοῦ Ἀναστασίου Μητροπ. Φιλάρετο (+ 1985) - τό 1979 στή Μονή Λέσνας τῆς Γαλλίας - καί διαπίστωσε τήν πλήρη διάσταση ἀπόψεων μεταξύ τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας Κατακομβῶν καί τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῆς Διασπορᾶς, στό θέμα τῆς Ἐκκλησιολογίας - Ὁμολογίας. Ἡ διάσταση αὐτή τόν ὥθησε νά ἐνταχθεῖ στήν ὑπό τόν τότε Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Ἀνδρέα (+ 2005) Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Γ.Ο.Χ. Ἑλλάδος, μέ τήν ὁποία διαπίστωσε ταυτότητα ἀπόψεων στό θέμα τῆς Ἐκκλησιολογίας - Ὁμολογίας.

ζ. Ἡ Σύνοδος τοῦ Νικόλσκυ Μπασκιρίας (1961)
Ἡ μυστική αὐτή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν συγκλήθηκε στό Νικόλσκυ τῆς Μπασκιρίας τό 1961. Ἀναφέρεται στίς βιογραφίες τῶν Ὁμολογητῶν Ἐπισκόπων Δομετιανοῦ τοῦ Τιούμεν (Lokotko, + '70) καί Μιχαήλ τοῦ Chistopol (Yersov, + '70, ὁ ὁποῖος ἀντιπροσωπεύθηκε ἀπό τόν Μοναχό Ἰωάννη) καί στήν προηγουμένως μνημονευομένη ἐργασία τοῦ Ἀμβροσίου Vov Sivers. Δέν ὑπάρχουν ἄλλα στοιχεῖα σχετικά μ' αὐτήν καί τούς ἄλλους Ἀρχιερεῖς πού συμμετεῖχαν. Στήν περιγραφή τοῦ Von Sivers μνημονεύεται σάν "μεγαλύτερη Σύνοδος πού ἐπικύρωσε τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τοῦ Chirchik".

η. Συμπεράσματα
Ὁ Alfred Gustavson, γράφει τά ἐξῆς σχετικά μέ τήν Ὁμολογία -Ἐκκλησιολογία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν:
"Τό Ἀνάθεμα τό ὁποῖο ἐξαπολύθηκε ἀπό τόν Πατριάρχη Τύχωνα, βρίσκεται ἀκόμη σέ ἰσχύ, ἀφ' ὅσον ἡ "ἀνάκλησή" του ἀπό τήν "Ζωντανή Ἐκκλησία" ἔχει καταδικασθεῖ. Ἡ ἐπίσημη Ἐκκλησία δέν βρίσκεται ἁπλᾶ σέ συνεργασία μέ μία Κυβέρνηση πού βρίσκεται κάτω ἀπό Ἀνάθεμα, ἀλλά ἔχει ὑποταχθεῖ σ' αὐτή. Ἔτσι ἡ ἐπίσημη Ἐκκλησία ἔχει ἐκτεθεῖ στόν κίνδυνο ἐπηρεασμοῦ ἀπό τό Ἀνάθεμα αὐτό.
Ἐπιπλέον, σύμφωνα μέ ἔκθεση τοῦ Ἐπισκόπου Μαξίμου τοῦ Σερπούχωφ ἀπό τό Σρατόπεδο Σολόβκι, ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν ἔχει στήν πράξη θέσει κάτω ἀπό Ἀνάθεμα τήν ἐπίσημη Ἐκκλησία. Ἤδη πολύ πρίν ἀπό αὐτό ὁ Πατριάρχης Τύχων εἶχε προεῖπει, ὅτι ἕνα κρίσιμο σημεῖο στήν Ἱστορία τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας θά ἔφθανε, ὅταν ἡ Ἱεραρχία θά πρόδιδε τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ καί θά παρέδιδε τήν πνευματική ἐλευθερία τῆς Ἐκκλησίας στή Σοβιετική Κυβέρνηση. Οἱ Ἱεράρχες πού ἡγήθηκαν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, εἶδαν στήν πράξη τό σημεῖο αὐτό νά φθάνει μέ τήν "Διακήρυξη" τοῦ Σεργίου.Τό συμπέρασμα μετά τά προηγούμενα εἶναι, ὅτι ὁ Σέργιος καί οἱ ὁπαδοί του, οἱ ὁποῖοι ἡγοῦνται τῆς ἐπίσημης Ἐκκλησίας, διέπραξαν τό πλέον σοβαρό κανονικό ἁμάρτημα, ἕνα ἁμάρτημα τέτοιου μεγέθους, τό ὁποῖο δέν ὑπάρχει ἀκόμη μέσα στό Κανονικό Δίκαιο· διότι τό Κανονικό Δίκαιο ἀσχολεῖται μέ αἱρέσεις, ἀλλά ἡ συνεργασία μέ τόν Ἀντίχριστο ὑπεβαίνει ὅλες τίς αἱρέσεις.
Ἐπί πλέον τό Ἀνάθεμα τό ὁποῖο ἐξαπολύθηκε ἐναντίον τοῦ Σεργίου καί τῶν Κληρικῶν του, "διά τῆς ἰδίας του ἐνεργείας", καθήρησε αὐτούς ἀπό τούς ἱερατικούς τους βαθμούς. Κατά συνέπεια ὅλες οἱ δραστηριότητές τους μετά τήν "Διακήρυξη", θεωροῦνται ἄκυροι καί ἄμοιροι Θεῖας Χάριτος". (Βλ. γενικά Alfred Gustavson, "The Catacomb Church", 1960).
Ὁ Σεργιανισμός δηλαδή γιά τήν Ρωσική Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν ἦταν:
· "Λανθασμένη διδασκαλία περί τῆς Ἐκκλησίας", δηλαδή μία Ἐκκλησιολογική αἵρεση·
· "Χωρισμός ἀπό τήν ἀλήθεια τῆς σωτηρίας", δηλαδή ἕνα σωτηριολογικό πρόβλημα.
Γιά τοῦτο καί ἀντιμετωπίσθηκε σάν σχίσμα καί αἵρεση μέ σωτηριολογικές συνέπειες.

6. Οἱ κατά τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν ἐνέργειες τοῦ Μητροπ. Σεργίου
Τό 1931, μετά ἀπό σειρά διωκτικῶν πράξεων κατά τῶν "ἀντιφρονούντων" Ἀρχιερέων, ὁ Μητροπ. Σέργιος μέ τήν βοήθεια τῶν Σοβιετικῶν Ἀρχῶν, σκλήρυνε τήν στάση του, ἀρχίζοντας τήν διάλυση τῶν ἐνοριῶν πού δέν τόν μνημόνευαν. Τότε, μεταξύ ἄλλων, ἔκλεισε καί ὁ Ναός τῶν ἁγ. Ἀναργύρων Κύρου καί Ἰωάννου, στή Μόσχα. Ἔτσι οἱ πιστοί ἀναγκάστηκαν νά τελοῦν τά θρησκευτικά τους καθήκοντα "κατ' οἶκον" ἤ "ἐν ἐρημίαις καί ὄρεσι" (κατά τό Ἀποστολικό λόγιο).
Προηγουμένως, τήν 24η Ἰουλίου 1929, εἶχε κηρύξει τά Μυστήρια τῶν "ἀντιφρονούντων" ἄκυρα, πλήν τοῦ Μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος!
Ἐπίσης τό 1929 (8η Ἀπριλίου), ὁ Στάλιν δημοσίευσε ἕναν ἀναθεωρημένο νόμο περί θρησκείας, μέ τόν ὁποῖο κάθε μορφή θρησκευτικῆς διδασκαλίας ἔγινε ποινικό ἀδίκημα. Τό ἄρθρο 17 τοῦ νόμου αὐτοῦ, ἀπαγόρευε κάθε μορφή φιλανθρωπικῆς καί ἐκπαιδευτικῆς δραστηριότητας τῆς Ἐκκλησίας καί ἐπέτρεπε μόνο τίς λατρευτικές δραστηριότητες. Τό πλῆρες κείμενο τοῦ ἄρθρου 17 ἔχει ὡς ἐξῆς:
"Ἀπαγορεύεται οἱ θρησκευτικές ἑνότητες (ἐνορίες):
α. Νά ἱδρύουν ταμεῖα κοινῆς βοηθείας, συνεταιρικά καί παραγωγικά σωματεῖα καί γενικά νά χρησιμοποιοῦν τήν περιουσία τους γιά ἄλλο σκοπό, ἐκτός ἀπό νά ἐκπληρώνουν τίς θρησκευτικές ἀνάγκες.
β. Νά δίνουν χρηματική βοήθεια στά μέλη τους, νά ὀργανώνουν εἴτε ἰδιαίτερες ὁμάδες γιά παιδιά, νέους, γυναῖκες, γιά προσευχή ἤ ἄλλους σκοπούς, εἴτε γενικές συνελεύσεις, κύκλους, τμήματα Βιβλικά ἤ λογοτεχνικά, χειροτεχνικῆς ἤ θρησκευτικῆς μελέτης κ.λ.π. οὔτε ἐπίσης νά ὀργανώνουν ἐκδρομές καί παιδικά πάρκα, νά ἀνοίγουν βιβλιοθῆκες, ἀναγνωστήρια· νά ἱδρύουν σανατόρια καί κέντρα ἰατρικῆς βοηθείας.
Μόνο ὅσα βιβλία εἶναι ἀπαραίτητα γιά τήν τέλεση τῆς λατρείας, ἐπιτρέπονται στίς ἐκκλησίες καί οἴκους προσευχῆς". (Ν. Ζέρνωφ αὐτ. σελ. 181).
Τό 1930 ὁ Μητροπ. Σέργιος προχώρησε στήν καθαίρεση τοῦ Μητροπ. Δυτ. Εὐρώπης Εὐλογίου (ὁ ὁποῖος δέν ἀναγνώρισε τήν ἀπόφαση καί ὑπήχθηκε στό Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως) καί τοῦ Μητροπ. Ἀμερικῆς Πλάτωνος (ὁ ὁποῖος ἐπίσης δέν ἀναγνώρισε τήν ἀπόφαση· παράλληλα, ἡ δραστηριότητα τῆς ὑπό τόν Μητροπ. Ἀντώνιο Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τῆς Διασπορᾶς συνεχίστηκε, χωρίς ὁ Μητροπ. Σέργιος νά πετύχει τόν ἔλεγχό της).
Ἡ "μάχη τῶν ἐντυπώσεων" τοῦ Μητροπ. Σεργίου κορυφώθηκε ὅταν τό 1934 πῆρε τόν τίτλο τοῦ "Μακαριωτάτου Μητροπ. Κρουτίτσης καί Κολόμνας" καί τό 1936, μέ τήν εὐκαιρία τοῦ θανάτου στήν ἐξορία τοῦ Μητροπ. Πέτρου, ἡ Σύνοδός του μετέφερε σ' αὐτόν τά κανονικά δικαιώματα τοῦ Τοποτηρητή τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου. Τέλος τό 1943, μέ τήν ἄδεια τοῦ Στάλιν, ὁ Μητροπ. Σέργιος ἐπιβραβεύθηκε μέ τήν ἐκλογή του στόν Πατριαρχικό Θρόνο τῆς Μόσχας.
Μέχρι τότε πλέον τῶν 80 Ἐπίσκοποι εἶχαν συλληφθεῖ, φυλακισθεῖ, δικασθεῖ καί καταδικασθεῖ σέ φυλάκιση, ἐξορία ἤ ἐκτέλεση (βλ. τά σχετικά βιογραφικά σημειώματα).
Ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος διασώζει χαρακτηριστικές λεπτομέρειες τοῦ διωγμοῦ τῶν ἀντιφρονούντων στό νέο ἐκκλησιαστικό σχῆμα τοῦ Μητροπ. Σεργίου. "Ποτάμια - γράφει - θάλασσες καί λίμνες, οἱ τάφοι τῶν ἀνωνύμων Μαρτύρων. Ἄνδρες τῆς Cheka εἶχαν συγκεντρώσει μία μεγάλη ὁμάδα Κληρικῶν στό Κίεβο, σέ ἕνα κτίριο δίπλα στόν ποταμό Δνείπερο. Ὁ σκοπός τῆς συγκεντρώσεως ἦταν νά ἐκφράσουν τήν ἀναγνώρισή τους στό Μητροπ. Σέργιο. Ἕνας ἀξιωματικός ἔβγαλε ἕναν σύντομο λόγο. «Ὁποιοσδήποτε δέν ἀναγνωρίζει τόν Μητροπ. Σέργιο καί δέν συμπαρατάσεται μαζί του, εἶναι ἐχθρός τοῦ λαοῦ καί τῆς Σοβιετικῆς Πολιτείας. Γι' αὐτούς ὁ λόγος μας θά εἶναι σύντομος, ὅλα ἔχουν ἑτοιμασθεῖ".
Στή συνέχεια κάλεσε τούς Κληρικούς βάσει καταλόγου νά ἀπαντήσουν στό ἐρώτημα: "Ἀναγνωρίζεις τόν Μητροπ. Σέργιο, ὁ ὁποῖος ἀναγνωρίζεται ἀπό τίς Σοβιετικές Ἀρχές σάν κεφαλή τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας; Θά ὑπογράψεις, ὅτι θά ὑπακούεις σ' αὐτόν;"
Κάθε Κληρικός πού δέν ἀναγνώριζε τόν Σέργιο καί δέν ὑπέγραφε τήν σχετική δήλωση, ἔπεφτε δεμένος στά νερά τοῦ Δνείπερου! "Καί βλέπαμε - μαρτυρεῖ κάποιος ἀπό τούς Κληρικούς αὐτούς - πώς οἱ Τσεκιστές πήγαιναν κοντά τους καί τούς ἔσπρωχναν καί τελικά κανείς τους δέν ἔβγαινε στήν ἐπιφάνεια"!
Ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος διέσωσε καί τήν προσωπική ἐξομολόγηση μιᾶς μοναχῆς πού δειλίασε καί ὑπέκυψε στίς πιέσεις τῶν ἀθεϊστῶν. "Μᾶς πῆραν ὅλες τίς μοναχές ἔξω ἀπό τό μοναστήρι, στίς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ. Ἐκεῖ ὑπῆρχαν ἀκουμπισμένες κάποιες εἰκόνες ἀπό τό Καθολικό τῆς Μονῆς μας. Ἕνας ἀπό τούς Τσεκιστές μᾶς ἐξήγησε: "Ὅποια μοναχή πάρει μία εἰκόνα καί τήν πετάξει στό ποτάμι, θά τῆς ἐπιτραπεῖ νά ζήσει. Ὅποια ἀρνηθεῖ θά πεταχτεῖ ἡ ἴδια στό νερό καί θά πνιγεῖ"!
Καί ἄρχισαν νά μᾶς καλοῦν ὀνομαστικά. Ἡ πρώτη πού πετάχθηκε στό νερό καί πνίγηκε ἦταν ἡ Γερόντισσά μας. Καί πολλές μετά ἀπό αὐτήν προτίμησαν ἕναν εὐλογημένο θάνατο. Τίς ἔριχναν στό ποταμό δεμένες καί βούλιαζαν σάν πέτρες! Πολλές ἔψαλλαν ζητῶντας τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἄλλες πήγαιναν σάν νά ἐπρόκειτο γιά γιορτή. Ἀλλά ἐγώ ἡ ἁμαρτωλή, τρομοκρατημένη ἀπό τήν ἰδέα τοῦ θανάτου, ἀσέβησα στήν εἰκόνα τῆς Παναγίας. Πῆρα τήν εἰκόνα καί τήν πέταξα στό νερό γιά νά ζήσω! Ἀλλά ἀντί γιά ζωή πῆρα τόν αἰώνιο θάνατο, ὄχι μόνο στόν μέλλοντα αἰῶνα, ἀλλά καί τώρα, σ' αὐτή τήν ζωή. Νομίζεις ὅτι εἶμαι ζωντανή; Ζῶ τόν θάνατό μου. Βασανίζομαι κάθε ἡμέρα, κάθε ὥρα, κάθε λεπτό".
Αὐτή ἡ μοναχή γύριζε ἀπό χωριό σέ χωριό καί ὁμολογοῦσε τήν ἁμαρτία της, τήν ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ ὁμολογοῦσε τήν δόξα ὅσων μοναζουσῶν ἀξιώθηκαν τοῦ μαρτυρικοῦ στεφάνου.
Σέ ἄλλες περιπτώσεις κάποιοι πιστοί παρακολούθησαν ἀπό μακριά τό ὁμαδικό μαρτύριο ὁλοκλήρων μοναστικῶν ἀδελφοτήτων, πού πνίγηκαν στό Βόλγα. Ἔδεναν τούς μοναχούς ἤ τίς μοναχές μέ τό ἴδιο σκοινί καί στή συνέχεια τούς ἔριχναν στό ποτάμι! Μία πραγματική "ἁλυσίδα Μαρτύρων" χάνονταν στά νερά τοῦ ποταμοῦ.
Παρόμοιο περιστατικό συνέβη στό Χάρκοβο, στόν ποταμό Ντόν.
Στίς ὄχθες τῆς λίμνης Issyk Kul τῆς Κιργιζίας, ὑπῆρχε ἕνα μοναστήρι. Ὅταν κατέστρεψαν τό μοναστήρι μέχρι θεμελίων, ἔδεσαν τούς μοναχούς στό ἴδιο σκοινί καί τούς ἔπνιξαν στήν λίμνη!
Ἄλλοι Μάρτυρες ὑπέστησαν ἄλλο φοβερό μαρτύριο: Τούς ἔθαψαν ζωντανούς! Οἱ Τσεκιστές ἔδεναν μαζί ἕνα μοναχό καί μία μοναχή, λέγοντας "σᾶς παντρεύουμε" καί τούς ἔθαβαν ζωντανούς, σέ ὄρθια στάση! Οἱ Μάρτυρες δέν πέθαιναν ἀμέσως. Τό μαρτύριό τους κρατοῦσε ὁλόκληρη τήν ἡμέρα!
Ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος σημειώνει, ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν εἶχε νά ἀντιμετωπίσει ταυτόχρονα δύο ἐχθρούς, τήν ἀθεϊστική Σοβιετική Πολιτεία καί τήν "Ἐκκλησία" της, τῶν ὁποίων οἱ ἀντεκκλησιαστικές καί ἀντιχριστιανικές ἐνέργειες ξεκινοῦσαν ἀπό τό ἴδιο κυβερνητικό κέντρο. Σημειώνεται, ὅτι τό 1932 ὁ Στάλιν ξεκίνησε ἕνα πενταετές πρόγραμμα, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο μέχρι τό 1937 ἔπρεπε νά ἔχει ἐξαφανισθεῖ ἀπό τήν Σοβιετική Ἕνωση ἀκόμη καί τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ!
Εἶναι ἀκόμη ἄξιο σημειώσεως καί ἀναφοράς τό γεγονός, ὅτι ἡ ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης τῶν Σοβιετικῶν Ἀρχῶν στή νομιμοφροσύνη τῶν Ἱεραρχῶν τοῦ Σεργιανιστικοῦ στρατοπέδου ἦταν τέτοια, ὥστε τό 1939 ὑπῆρχαν ἐλεύθεροι καί ἐκεῖ μόνον 4 Ἐπίσκοποι, οἱ ἔπειτα Πατριάρχες Σέργιος καί Ἀλέξιος Α' (Simansky), ὁ Μητροπ. Νικόλαος Yarushevitch καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σέργιος Voskresensky.
Εἷναι χαρακτηριστικά ὅσα ἔγραψε τό 1927 ὁ κρατικός ἀξιωματοῦχος E. Yeroslavsky: "Σέ ὅ, τι ἀφορᾶ τήν θρησκεία, λίγο ἐνδιαφέρει μέ ποῖα ψιμμύθια προσαρμογῆς τήν ἔχει στολίσει ὁ Πατριάρχης Σέργιος. Ἐμεῖς ἐξακολουθοῦμε νά παλεύουμε ἐναντίον κάθε ἐπιρροῆς τῆς θρησκείας στίς μάζες τῶν ἐργαζομένων, ὅπως ἐξακολουθοῦμε νά ἀγωνιζόμαστε ἐναντίον κάθε θρησκείας, κάθε Ἐκκλησίας" (E. Yaroslavsky, "Περί Θρησκείας", Μόσχα 1957, σελ. 155).
Ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος ἀναφέρει γιά νά ὑποστηρίξει τήν ἄποψή του, ἕνα περιστατικό ἀπό τόν Βίο τοῦ Νεομάρτυρος Ἐπισκόπου Ἀρκαδίου τῆς Πολτάβας. Ὅταν ὁ Ὁμολογητής Ἱεράρχης ἐπέστρεψε ἀπό τήν ἐξορία καί βρέθηκε μυστικά στή Μόσχα, ζήτησε νά συναντηθεῖ μέ τόν Μητροπ. Σέργιο, γιά νά συζητήσουν σχετικά μέ τήν ἐκκλησιαστική κατάσταση. Ὁ Μητροπ. Σέργιος πρίν κἄν συζητήσει μαζί του, τοῦ ζήτησε νά παρουσιαστεῖ στήν NKVD, ἡ ὁποία τόν συνέλλαβε ἀμέσως! (ἀκόμη βλ. Πρωθιερέως Μιχαήλ Polsky αὐτ., τόμος 2, σελ. 87).

7. Οἱ Ὁμολογητές Ἱεράρχες τῆς περιόδου 1927 - 1946
Ἡ καταδίκη τοῦ Σεργιανισμοῦ ἀπό τήν Σύνοδο τοῦ Γιαροσλάβ προκάλεσε (ὅπως ἀναφέρθηκε), τήν βίαιη ἀντίδραση τοῦ Μητροπ. Σεργίου. Ἔτσι, ἐκτός ἀπό τήν ἐξορία τῶν δύο κυρίων ἀντιπάλων του - τοῦ Μητροπ. Ἰωσήφ τῆς Πετρουπόλεως καί τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Σεραφείμ τοῦ Οὔγκλις, ἀμέσως μετά τήν σύγκληση τῆς Συνόδου - καί τήν ἀργία καί τήν ἔκπτωση τῶν Ἀρχιερέων πού ὑπέγραψαν (πλήν τοῦ Μητροπ. Ἀγαθαγγέλου) κατά τούς πρώτους μῆνες τοῦ 1929 ἐκτοπίσθηκαν ἄλλοι 19 Ἀρχιερεῖς.
Εἶναι γνωστό, ὅτι οἱ Ἐπίσκοποι Ἀλέξιος τοῦ Οὐραζώφ, Βίκτωρ τῆς Βιάτκα, Μάξιμος τοῦ Σερπούχωφ, Ἀθανάσιος τοῦ Σβίρσκ καί Ἰλλαρίων Belski, ἐξορίστηκαν στό Στρατόπεδο Σολόβκι· ὁ Ἐπίσκοπος Νεκτάριος τοῦ Γιαράνσκ στό Καζάν· ὁ Ἐπίσκοπος Παῦλος τῆς Γιάλτας στό Χάρκοβο· καί οἱ Ἐπίσκοποι Βασίλειος τοῦ Καργκοπόλ, Σέργιος Nikolsky καί Ἰωσήφ πρ. Βίρσκ σέ ἄγνωστες περιοχές. Ἀκόμη φυλακίσθηκαν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Βαρλαάμ τοῦ Πέρμ στό Γιαροσλάβ, ὁ Ἐπίσκοπος Δημήτριος τοῦ Γκντώφ στήν Πετρούπολη καί ὁ Ἐπίσκοπος Δαμασκηνός Chedrick στή Μόσχα.
Τό 1930, ὁ Ἐπίσκοπος Ἀμφιλόχιος τοῦ Κρασνογιάρσκ ἔφυγε στά δάση τῆς Σιβηρίας, ὅπως τόν εἶχε συμβουλεύσει ὁ Μητροπ. Κύριλλος τοῦ Καζάν, καί ἀπεβίωσε ἐκεῖ τό 1946, ζῶντας ἐρημητικά.
Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου καί τήν ἐμφάνιση νέων ἀποκηρύξεων (ὅπως τοῦ Ἐπισκόπου Συνεσίου τοῦ Ἴζχεβσκ, τό 1930), ὁ διωγμός τῶν "ἀντιφρονούντων" Ἀρχιερέων κορυφώθηκε. Ἀπό τό 1927 μέχρι καί τό τέλος τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου (σέ μία περίοδο μικρότερη τῶν 20 ἐτῶν), θυσιάσθηκαν στό βωμό τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ἐκκλησίας 91 Ἀρχιερεῖς (βλ. βιογραφικά σημειώματα).

8. Ἡ ἀναίμακτη μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν
Γιά τούς Ἱεράρχες, τόν Κλῆρο, ἀλλά καί τούς πιστούς τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, μία ἐξωτερική ὀργάνωση τῆς Ἐκκλησίας δέν ἦταν ἀπαραίτητη (λόγῳ τῶν διωγμῶν ἄλλωστε ἦταν καί ἀδύνατη). Ἔτσι οἱ διωκόμενοι Ἀρχιερεῖς κινήθηκαν μυστικά καί ἀνεξάρτητα. Ἤδη ὁ Πατριάρχης Τύχων τούς εἶχε προσφέρει τήν κανονική δυνατότητα τῆς ἀνεξάρτητης ἐκκλησιαστικῆς δραστηριότητας, μέ εἰδική ἀπόφασή του (Οὐκάζιο τῆς 7ης Νοεμβρίου 1920), ἀλλά καί μέ τήν χειροτονία μυστικῶν Ἐπισκόπων ἀπό τόν ἴδιο ἤ ἀπό ἄλλους Ἀρχιερεῖς μέ ἐντολή του (λ.χ. τοῦ ἰατροῦ Μιχαήλ - Μαξίμου Ζχιζχιλένκο, σέ Ἐπίσκοπο Σερπούκωφ).
Ὁ τρόπος αὐτῆς τῆς μυστικῆς δραστηριότητας δημιούργησε πραγματικά δύκτια μυστικῶν ἐνοριῶν, ἀλλά καί μοναστηριῶν, σέ διάφορες πόλεις καί χωριά, μέ λειτουργούς τούς λεγόμενους περιοδεύοντες Ἱερεῖς.
Πολλές φορές, μετά τήν ἐξάρθρωση τέτοιων δυκτίων ἀπό τήν Μυστική Ἀστυνομία ἀποδεικνύονταν, ὅτι στήν ἴδια πόλη ὑπῆρχαν ἐνορίες διαφορετικῶν Ἐπισκόπων τῶν Κατακομβῶν, χωρίς ὁ ἕνας Ἐπίσκοπος νά γνωρίζει τήν δραστηριότητα τοῦ ἄλλου ἤ οἱ πιστοί νά γνωρίζονται μεταξύ τους. Αὐτό μετά τήν πτῶση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος, δημιούργησε πολλά προβλήματα, διότι πολλοί καιροσκόποι καπηλεύτηκαν τήν κατάσταση καί ἐμφανίστηκαν σάν διάδοχοι Κατακομβιτῶν Ἀρχιερέων.
Οἱ περιοδεύοντες ἤ μετακινούμενοι Ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι ἦσαν γιά τό καθεστώς "συχνά πιό ἐπικίνδυνοι ἀπό τούς κανονικούς", ἀνῆκαν σέ δύο μεγάλες ὁμάδες: Στούς πρώην φυλακισμένους ἤ ἐξορίστους Κληρικούς πού ἦσαν γνωστοί στίς Ἀρχές καί στούς ἄγνωστους, τούς μυστικούς Ἱερεῖς.
Τό 1934, ἕνας γνωστός ἐξόριστος Ἱερεῦς ἀπό τήν περιοχή τοῦ Καζάν, ἔγραψε γιά τήν ζωή καί διακονία του τά ἀκόλουθα: "Ὅταν τελείωσε ὁ χρόνος τῆς ἐξορίας μου, γύρισα στήν πατρίδα μου, ἀλλά δέν μοῦ ἔδωσαν ἐνορία. Τότε τό μόνο πού μοῦ ἔμεινε νά κάνω ἦταν νά ἐκτελῶ τά ἱερατικά μου καθήκοντα ὡς περιπλανώμενος Ἱερεύς, γυρίζοντας ἀπό χωριό σέ χωριό, πηγαίνοντας σέ μέρη πού δέν ὑπῆρχε ἐκκλησία, γιά νά τελέσω θρησκευτικές ἀκολουθίες μέ ἀντίτιμο ἕνα κομμάτι ψωμί.
Καί ἄλλοι λειτουργοί τῆς Ἐκκλησίας, μέ τό σακκί στόν ὦμο, γυρίζουν ἀπό τόπο σέ τόπο, γιά νά φέρουν τήν βοήθεια τῆς θρησκείας στούς κατοίκους. Πολλοί ἀπό τούς ἀνθρώπους πού συναντοῦμε μᾶς διώχνουν καί μᾶς κοροϊδεύουν, ἄλλοι ὅμως μᾶς δέχονται φιλόξενα καί μᾶς ζητοῦν νά κάνουμε λατρευτικές ἀκολουθίες. Ἔχουμε τήν δυνατότητα νά κάνουμε πράξεις λατρευτικές, ἀκόμα καί τήν Θεία Λειτουργία. Φέρνουμε μαζί μας ὅλα τά ἀπαραίτητα γιά τήν λατρεία: Ἀντιμήνσιο, θυμίαμα καί τά ἱερατικά μας ἄμφια. Πολύ συχνά μᾶς παρακαλοῦν νά ἀναπέμψουμε εὐχές γιά τούς προσφιλεῖς τους κεκοιμημένους" (Σολ. Νινίκα, "Οἱ Νέοι Μάρτυρες τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας", σελ. 267 - 268).
Τό Περιοδικό "Ἀθεϊστής" ἔγραψε τό 1936 γι' αὐτούς τούς γνωστούς περιπλανώμενους Ἱερεῖς: "Οἱ Κληρικοί, προσαρμοζόμενοι στίς νέες συνθῆκες, ἔχουν καταργήσει ἤ ἁπλοποιήσει μερικές ἀπό τίς παραδοσιακές ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες. Μερικές ἀπό αὐτές τελοῦνται τώρα ἐξ ἀποστάσεως καί ἐνῶ π.χ. ἀπουσιάζουν οἱ ἐνδιαφερόμενοι, ἀντί νά διαβάσει ὁ Ἱερεύς τήν Ἀκολουθία τοῦ Γάμου, εὐλογεῖ ἁπλῶς τά δακτυλίδια τῶν νεονύμφων καί τά ἀποστέλλει νά τά φορέσουν.
Ἡ Ἀκολουθία τῆς κηδείας διαβάζεται μπροστά σ' ἕνα ἄδειο φέρετρο, στό ὁποῖο ὑπάρχει καί λίγο χῶμα ἀπό τόν τάφο τοῦ ἀποθανόντος. Κατά τήν ὥρα τοῦ ἐνταφιασμοῦ, τό εὐλογημένο αὐτό χῶμα ρίχνεται στόν τάφο, ἐνῶ ὁ Ἱερεύς εἶναι ἀπών... Γιά τόν κόπο πού ἔκανε νά διαβάσει τό λίγο χῶμα τοῦ τάφου, δίνουν στόν Ἱερέα ἕνα μέρος ἀπό τά ροῦχα τοῦ πεθαμένου".
Σέ ἕνα ἀντιθρησκευτικό φυλλάδιο τοῦ 1937, ὁ συντάκτης του Γιεροσλάφσκυ, γράφει: "Εἶναι ἀνόητο νά πιστεύουμε, ὅτι ἕνας Ἱερεύς πού στερήθηκε τήν ἐνορία του παύει νά εἶναι Ἱερεύς. Γνωρίζουμε πολλές περιπτώσεις κατά τίς ὁποίες μετά τό κλείσιμο τοῦ ναοῦ τους, οἱ λειτουργοί τῆς Ἐκκλησίας μεταβλήθηκαν σέ περιοδεύοντες Ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι μέ ἕνα σακκίδιο στόν ὦμο ταξιδεύουν στά χωριά καί στίς ἐπαρχιακές πόλεις, γιά νά κάνουν θρησκευτικές ἀκολουθίες, νά ἀναπέμψουν προσευχές, νά ἀναγνώσουν περικοπές ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί τούς Ψαλμούς".
Τό Περιοδικό "Ἀθεϊστής" ἔγραψε τό 1931 γιά τούς γνωστούς Μοναχούς: "Τό κλείσιμο τῶν Μοναστηριῶν ἀνάγκασε τούς Μοναχούς νά βροῦν ἄλλους τρόπους δράσεως ἀντεπαναστατικῆς. Σέ πολλά μέρη, ὅπου τά Μοναστήρια ἔκλεισαν, οἱ Μοναχοί πέτυχαν νά δημιουργήσουν ἐρημητήρια στίς γύρω περιοχές. Οἱ Μοναχοί αὐτῶν τῶν ἐρημητηρίων στέλλονται ἀπό τούς προϊσταμένους τους στά γύρω χωριά, γιά νά κηρύξουν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ὁ τρόπος δράσεως, ὁ πιό διαδεδομένος σήμερα, εἶναι ἡ διαρκής μετακίνηση τῶν Μοναχῶν γιά τήν κατήχηση τοῦ πληθυσμοῦ".
Ὁ Φ. Πλετσούκ ἔγραψε τό 1933: "Ἡ νέα μέθοδος τῶν Κληρικῶν εἶναι τώρα οἱ μετακινήσεις. Ὁ περιοδεύων Ἱερεύς εἶναι τώρα μία φιγούρα γνωστή. Ὁ Ἱερεύς αὐτός, ἀφοῦ κάνει ἕνα δέμα μέ ὅλα τά ἀπαραίτητα γιά τήν λατρεία, ἀνεβαίνει στό ἄλογο καί γυρίζει ἀπό χωριό σέ χωριό καί ἀπό παζάρι σέ παζάρι, γιά νά ἐκτελέσει τά ἱερατικά του καθήκοντα σ' αὐτούς πού τό ζητοῦν καί δέν ἀφῆνει τούς πιστούς νά ξεχάσουν τόν Θεό".
Οἱ γνωστοί μετακινούμενοι Κληρικοί ἦταν γιά τό καθεστώς εὔκολος στόχος. Ἡ ἐφημερίδα "Σοσιαλιστική Γεωργία" λ.χ. (φ. 11.1.1938), δημοσιεύει πληροφορίες γιά τόν διωγμό πού ἐξαπέλυσαν οἱ τοπικές Ἀρχές ἐναντίον τῶν Κληρικῶν αὐτῶν, μετά ἀπό ἐντολή τοῦ Ὑπεύθυνου Θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων τοῦ Κόμματος Γιεζώφ καί γιά τίς συλλήψεις πολλῶν Κληρικῶν καί Μοναχῶν (οἱ ὁποῖοι τουφεκίσθηκαν ἤ καταδικάσθηκαν σέ καταναγκαστικά ἔργα).
Ὅμως, τούς ἄγνωστους μυστικούς Ἱερεῖς, τίς μυστικές χειροτονίες τῶν Κατακομβιτῶν Ἐπισκόπων, ἀλλά καί τούς μυστικούς Μοναχούς, τό ἀθεϊστικό καθεστώς δέν μποροῦσε νά τούς ἐλέγξει. Οἱ συλλήψεις τέτοιων Κληρικῶν καί Μοναχῶν ἦταν γεγονότα τυχαῖα ἤ μετά ἀπό προδοσία. Τό 1948 ἡ Αὐστριακή Ἐφημερίδα "Ἀρπάϊτερ Τσάϊτουνγκ" δημοσίευσε τήν μαρτυρία στρατιώτη πού εἶχε κρατηθεῖ σέ Σοβιετικό στρατόπεδο αἰχμαλώτων. Σύμφωνα μέ τήν μαρτυρία αὐτή στήν ἴδια περιοχή μέ τό στρατόπεδο λειτουργοῦσε ἀπό 30ετίας μυστικό μοναστήρι γυναικῶν. Ὅταν ἀνακαλύφθηκε οἱ διώκτες βρῆκαν σέ ὑπόγειες στοές 22 Μοναχές, οἱ ὁποῖες καταδικάσθηκαν σέ 10 χρόνια καταναγκαστικά ἔργα.
Ἕνα ἄλλο μυστικό Μοναστήρι λειτουργοῦσε σέ ἕνα πρότυπο ἐργοστάσιο γάλακτος, στόν Καύκασο. Ἡ κρατική αὐτή ἐπιχείρηση λειτουργοῦσε τόσο καλά, ὥστε οἱ τοπικές Ἀρχές καλοῦσαν τούς διευθυντές ἄλλων ἐπιχειρήσεων νά τό ἐπισκεφθοῦν. Τό 1937, μέ τόν μεγάλο διωγμό κατά τῶν Κατακομβιτῶν τοῦ Ἐπιτρόπου Γιεζώφ, ἀποκαλύφθηκε, ὅτι ὁ διευθυντής τοῦ ἐργοστασίου ἦταν μυστικός Ἐπίσκοπος καί τό μόνιμο προσωπικό Ἱερεῖς καί Μοναχοί.
Ἀναφορά στά μυστικά Μοναστήρια ἔχει κάνει κατά καιρούς καί ἡ Σοβιετική Ἐφημερίδα "Τρούντ", ὄργανο τῶν Ἐργατικῶν Συνδικάτων. Μία ἀναφορά ἀφορᾶ μυστικά μοναστήρια πού λειτουργοῦσαν στό Μούρωμ καί τό Νόβγκοροντ. Μάλιστα ἡ Ἡγουμένη ἑνός ἀπό αὐτά ἀποκαλύφθηκε, ὅτι ἦταν ὑπάλληλος σέ μεγάλο κρατικό Ὀργανισμό.
Ἄλλη ἀναφορά ἔχει δημοσιευθεῖ στήν "Κομσομόλσκαγια Πράβδα" (ὄργανο τῆς Κομμουνιστικῆς Νεολαίας) καί ἀφορᾶ τήν δίψα γιά θρησκευτικά θέματα πού διακατεῖχε τήν νεολαῖα στήν περιοχή τοῦ Βορονέζ, ὅπου ἀνακαλύφθηκε μυστικό Μοναστήρι μέ 15 νέες μοναχές.
Στήν Κριμαῖα, ἕνας ναός τῶν Κατακομβῶν ἦταν μία πραγματική κατακόμβη, κάτω ἀπό ἕναν σταύλο. Στό ἱσόγειο οἱ ἀγελάδες μασοῦσαν ἀθῶα τήν τροφή τους· στό ὑπόγειο οἱ πιστοί εἶχαν σκάψει μιά σπηλιά, ὑγρή καί σκοτεινή, καί τήν εἶχαν μετατρέψει σέ Παρεκκλήσιο (μέ Ἁγία Τράπεζα καί ὅλα τά ἀπαραίτητα γιά τήν λατρεία). Κατά τήν ὥρα τῶν συγκεντρώσεων ἔξω ἀπό τόν σταύλο κάποιες ἡλικιωμένες γυναῖκες πωλοῦσαν δῆθεν ἡλιόσπορους, ὅμως στήν πραγματικότητα παρακολουθοῦσαν κάθε ὕποπτη κίνηση. Ὁ ναός αὐτός ἀνακαλύφθηκε τυχαῖα, ὅταν κατέκτησαν τήν περιοχή οἱ Γερμανοί.
Στόν Καύκασο, σέ μία περιοχή πού χιόνι "κρατοῦσε" 10 μῆνες, σέ ἕνα μικρό οἰκισμό πού ἦταν ἀδύνατο νά φθάσει ξένος, ἕνας διωκόμενος Ἐπίσκοπος εἶχε δημιουργήσει μία μικρή μοναστική κοινότητα. Ἐργόχειρο τῶν Μοναχῶν ἦταν ἡ ξυλογλυπτική· κατασκεύαζαν μικρά ξύλινα ἀντικείμενα, τά ὁποῖα οἱ νεώτεροι διέθεταν στούς πιστούς ἄλλων περιοχῶν. Τήν κοινότητα ἀνακάλυψαν τυχαῖα κάποιοι κυνηγοί, οἱ ὁποῖοι καί κατέδωσαν τά μέλη της στίς Ἀρχές.
Στίς πόλεις οἱ Μοναχοί καί οἱ Μοναχές τῶν Κατακομβῶν, ἐκπλήρωναν τήν ἀποστολή τους μέ ἄλλο τρόπο. Χωρίς μοναχικά ἐνδύματα ὑπηρετοῦσαν λ.χ. σέ νοσοκομεῖα· ἐκεῖ πρόσφεραν τήν ἀγάπη τους, προσπαθοῦσαν νά ἐνισχύσουν τήν πίστι τουλάχιστον τῶν ἑτοιμοθανάτων καί πολλές φορές καλοῦσαν κρυφά κάποιον Κληρικό, γιά τούς ἀσθενεῖς ἐκείνους πού εἶχαν ἐκφράσει τήν ἐπιθυμία νά ἐξομολογηθοῦν καί νά κοινωνήσουν.
Τά παιδιά ἦταν ἀνέκαθεν ἡ "καλή γῆ" γιά τούς σπορεῖς τοῦ Εὐαγγελικοῦ λόγου. Παρά τήν ἀθεϊστική κρατική προπαγάνδα στά σχολεῖα καί τίς κομματικές νεανικές ὀργανώσεις, τά παιδιά διψοῦσαν γιά τόν Θεό. Σύμφωνα μέ τήν ἐφημερίδα "Κομμουνιστική Ἀγωγή " (φ. Ἀπριλίου 1932), "ἡ ἀπαγόρευση πού ἐπιβλήθηκε στά παιδιά νά μιλοῦν γιά τόν Θεό καί νά τόν σκέπτωνται, τά ἔκανε νά ἀναζητήσουν καί νά βροῦν ἀνθρώπους πού μποροῦσαν νά τούς μιλήσουν γιά θρησκευτικά θέματα. Ἀκοῦν τήν διδασκαλία τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν μέ μεγάλη δίψα καί ἀκόμα προσφέρουν ὑπηρεσίες στίς ἐκκλησίες, βοηθοῦν στό στολισμό τῶν ναῶν, λαμβάνουν κρυφά τήν Θεία Κοινωνία, καί διαβάζουν θρησκευτικά βιβλία".
Τόν ρόλο αὐτό πολλές φορές ἀναλάμβαναν μυστικές Μοναχές πού ἐργάζονταν σέ σπίτια (κυρίως μελῶν τοῦ Κόμματος, πού εἶχαν αὐτή τήν εὐχέρεια καί τήν οἰκονομική δυνατότητα), σάν φύλακες παιδιῶν· ἔτσι εἶχαν τήν δυνατότητα νά σπείρουν τήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου στίς ψυχές τῶν παιδιῶν καί σέ κάποιες περιπτώσεις καί τῶν ἀθέων γονέων.
Ἕνας χῶρος στόν ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν παρουσίασε σημαντική δραστηριότητα, ἦταν τά στρατόπεδα συγκεντρώσεως καί καταναγκαστικῆς ἐργασίας. Μεταφέρουμε αὐτούσια τήν μαρτυρία τοῦ Καθηγητή Ἰω. Ἀντρέγιεφ, ὁ ὁποῖος κρατήθηκε στό Στρατόπεδο Σολόβκι, μετά τό 1927, μαζί μέ τόν ἔπειτα Ἱερομάρτυρα Ἐπίσκοπο Μάξιμο τοῦ Σερπούκωφ κ. ἄ. Ἀρχιερεῖς, Κληρικούς καί πιστούς τῶν Κατακομβῶν.
"Ὅταν τόν ἔφεραν στό κελλί μας - γράφει ὁ Ἀντρέγιεφ γιά τόν ἐπ. Μάξιμο - ἀντικρύσαμε ἕναν ἄνθρωπο ψηλό σάν ἄγαλμα, μέ Ἡράκλειο ὕφος, ἄγρια γεννιάδα, δασιά φρύδια καί γαλάζια εὐγενικά μάτια. Στό στρατόπεδο πῆρε σύντομα σημαντική θέση καί ὅλοι οἱ γιατροί, ἀκόμη καί οἱ μεγαλύτεροι στήν ἡλικία, ζητοῦσαν τήν γνώμη του καί τίς συμβουλές του. Ἀκόμη καί οἱ πράκτορες τῶν Μυστικῶν Ὑπηρεσιῶν, τόν καλοῦσαν γιά τήν ἰατρική παρακολούθηση τῶν οἰκογενειῶν τους.
Τό ἀποτέλεσμα τῆς παρουσίας του στό στρατόπεδο φάνηκε σύντομα. Στό Σολόβκι ὑπῆρχαν περί τούς 18.000 κρατούμενοι. Ἀπό αὐτούς οἱ 5.000 ἦσαν ἀσθενεῖς. Ἡ θνησιμότητα κυμαίνοταν μεταξύ τοῦ 20 καί 30%. Στό τμῆμα ὅμως τοῦ ἐπ. Μαξίμου εἶχε μειωθεῖ στό 8 ἔως 10%. Οἱ διαγνώσεις του ἦταν ἄριστες. Τόν ἀπασχολοῦσε ὄχι μόνον ἡ ἀσθένεια πού φαίνοταν, ἀλλά καί ἐκεῖνες πού τυχόν ὑπέβοσκαν. Οἱ περισσότεροι ἀσθενεῖς παρέδιδαν τό πνεῦμα τους στά χέρια του. Εἶχε ἕναν περίεργο τρόπο νά γνωρίζει τήν "ὥρα" τοῦ καθενός. Πολλές φορές τήν νύκτα ἔφευγε ἀπό τό κρεββάτι του γιά νά βρεθεῖ κοντά σέ κάποιον ἑτοιμαθάνατο.
Λίγο πρίν φθάσει στό Σολόβκι ὁ ἐπ. Μάξιμος, ὑπῆρχαν ἐκεῖ οἱ Ἐπίσκοποι τῶν Κατακομβῶν Βίκτωρ τοῦ Γκλαζώφ καί Νεκτάριος τοῦ Τρεζίν καί ὁ Τοποτηρητής τοῦ Σμολένσκ Ἰλαρίων. Τήν ἴδια περίοδο ὁ Σέργιος καί οἱ ὁπαδοί του ἀμφισβητοῦσαν τήν ὕπαρξη τῶν Κατακομβῶν. Καί ξαφνικά μέσα στό περίφημο Σολόβκι ἐμφανίσθηκε μία ζωντανή ἀπόδειξις, ὁ ἐπ. Μάξιμος.
Στήν περιοχή τοῦ στρατοπέδου ὑπῆρχαν διάφοροι μυστικοί τόποι προσευχῆς, στά βάθη τοῦ δάσους. Ἐνῶ ἄλλοι ἐφοβοῦντο νά κάνουν ἀκόμη καί τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, ὁ ἐπ. Μάξιμος καί οἱ ὑπόλοιποι Ἀρχιερεῖς ὄχι μόνον εἶχαν συλλειτουργήσει στίς κατακόμβες τοῦ νησιοῦ, ἀλλά εἶχαν χειροτονήσει κρυφά πολλούς νέους Ἐπισκόπους. Φυσικά τά μέτρα ἀσφαλείας ἦσαν ἰδιαίτερα αὐστηρά. Οὔτε οἱ στενοί φίλοι καί συνεργάτες δέν γνώριζαν τούς νέους Ἐπισκόπους. Τήν ἡμέρα πού ἔφευγα ἀπό τό στρατόπεδο ἔμαθα ἀπό στενό μου φίλο μυστικό Ἱερέα, ὅτι δέν ἦταν πλέον Ἱερέας, ἀλλά Ἐπίσκοπος.
Ὁ πνευματικός τῶν ὑποψηφίων Ἱερέων καί Ἐπισκόπων ἦταν ὁ Πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος ἀπό τό Βορονέζ, ὁ ὁποῖος ἀργότερα μαρτύρησε. Κάποτε ὁ ἐπ. Μάξιμος μοῦ ἔδειξε μέ δάκρυα στά μάτια, μία κάρτα πού εἶχαν στείλει στόν π. Νικόλαο ἡ σύζυγος καί ὁ γιός του. Ἡ κάρτα ἔγραφε: "Πάντα χαιρόμαστε μέ τήν σκέψη, ὅτι ὑποφέρεις στό στρατόπεδο γιά τόν Χριστό· καί σύ πρέπει νά χαίρεσαι, διότι τό εἶχες ζητήσει πάλι καί πάλι ἀπό τόν Κύριο".
Στό Σολόβκι ὑπῆρχαν ἀρκετοί μυστικοί "ναοί", δύο ὅμως ἦσαν οἱ ἀγαπημένοι μας, ἡ "Μητρόπολη" καί ὁ "Ἅγιος Νικόλαος". Ἡ "Μητρόπολη" ἦταν ἕνα μικρό ξέφωτο στό κέντρο τοῦ δάσους. Τροῦλλος της ἦταν ὁ οὐρανός καί τοῖχοι της τό ἀπέραντο δάσος. Ὁ "Ἅγιος Νικόλαος" ἦταν μία φυσική λόχμη πού σχημάτιζαν ἑπτά μεγάλα ἔλατα. Στήν "Μητρόπολη" - πού ἦταν ἀφιερωμένη στήν Ἁγία Τριάδα - λειτουργοῦσαμε μόνον καλοκαίρι.
Μερικές φορές λειτουργούσαμε καί σέ ἄλλα μέρη. Π.χ. τό Πάσχα τοῦ 1930 οἱ Ἀκολουθίες ἔγιναν ὡς ἐξῆς: Τήν Μεγάλη Πέμπτη ἡ Ἀκολουθία ἔγινε στό ἰατρεῖο τῆς 10ης ὁμάδας. Ὁ ἐπ. Βίκτωρ καί ὁ π. Νικόλαος ἦρθαν δῆθεν γιά ἐξέταση καί ὅλα ἔγιναν πίσω ἀπό τήν κλειστή πόρτα. Τήν Μεγάλη Παρασκευή ἐκδόθηκε διαταγή γιά 12ωρη ἐργασία κατά τήν διάρκεια τοῦ τριημέρου. Ὅταν οἱ γιατροί ἐπιστρέψαμε στά κελλιά μας, στίς 8 τό βράδυ, ἦρθε ὁ π. Νικόλαος καί μᾶς εἶπε, ὅτι κάποιος κρατούμενος εἶχε ζωγραφίσει ἕναν μικρό Ἐπιτάφιο μεγέθους παλάμης καί ἡ Ἀκολουθία θά ἄρχιζε σέ μία ὥρα. "Πού;" ρώτησε ὁ ἐπ. Μάξιμος. "Στό παράπηγμα πού ξεραίνουν τά ψάρια, κοντά στό δάσος, στόν τομέα Ν. Τό σύνθημα θά εἶναι τρία κτυπήματα καί μετά δύο. Καλύτερα νά ἔρχεσθε ἕνας - ἕνας", εἶπε ὁ π. Νικόλαος.
Λίγο ἀργότερα ὁ ἐπ. Μάξιμος καί ἐγώ ἀφήσαμε τήν συντροφιά καί ξεκινήσαμε. Δύο φορές οἱ φρουροί μᾶς ζήτησαν ἄδειες. Σάν γιατροί εἴχαμε ἄδειες κινήσεως, οἱ ἄλλοι ὅμως τί θά ἔκαναν; Ὁ ἐπ. Βίκτωρ ἦταν βιβλιοδέτης καί ὁ ἐπ. Νεκτάριος ψαράς. Φθάσαμε στό παράπηγμα πού ἦταν ἐννέα γιάρδες μακρύ, χωρίς παράθυρα, μόνο μέ μία μικρή πόρτα. Φῶς δέν ὑπῆρχε πουθενά καί ὁ οὐρανός ἦταν καλυμένος μέ μαῦρα σύνεφα. Κτυπήσαμε τρεῖς φορές καί μετά δύο. Σέ λίγο μᾶς ἄνοιξε ὁ ἐπ. Νεκτάριος. Τό ἐσωτερικό τοῦ παραπήγματος εἶχε γίνει ἐκκλησία. Στό πάτωμα καί τούς τοίχους ὑπῆρχαν πράσινα κλαδιά. Δέκα ἄνθρωποι εἶχαν ἔρθει γιά προσευχή καί ἡ Ἀκολουθία ἄρχισε σάν ψίθυρος. Φαίνοταν σάν νά μήν εἴχαμε σώματα, μόνον πνεύματα" ("Κ.Γ.Ο.", τ. 1985, σελ. 402 - 403).
Στήν ἀναίμακτη μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν πρέπει νά ἐνταχθεῖ καί ὁ ἐγκλεισμός πιστῶν Χριστιανῶν, Κληρικῶν καί λαϊκῶν, σέ ψυχιατρικές κλινικές, διότι ἡ Πίστις κατά τούς ἀθεϊστές εἶναι ψυχολογική ἐκτροπή καί πρέπει νά ἀντιμετωπίζεται μέ τόν ἀνάλογο τρόπο. Γιά τό θέμα αὐτό, μεταξύ ἄλλων προσωπικοτήτων, καί ὁ Σοβιετικός Ἀκαδημαϊκός Φυσικός Ἀντρέϊ Ζαχάρωφ, ἀπηύθυνε ὑπόμνημα τήν 19. 3. 1970 στόν Σοβιετικό Πρόεδρο Μπρέζνιεφ (τό ὁποῖο ἔμεινε χωρίς ἀπάντηση) καί τήν 15. 6. 1970 σχετική ἐπιστολή πού δημοσιεύθηκε στή Δύση. Τά δημοσιευμένα στοιχεῖα εἶναι συγκλονιστικά, ἡ παράθεσή τους ὅμως θά αὔξανε σημαντικά τόν ὄγκο αὐτῆς τῆς ἐργασίας, γιά τόν λόγο αὐτό παραπέμπουμε στήν ὑπάρχουσα βιβλιογραφία (λ.χ. C. Dahm, "Ἑκατομμύρια Ρῶσοι πιστεύουν στόν Θεό", σελ. 146 - 156).

9. Οἱ σχέσεις Ἐκκλησίας καί Πολιτείας κατά τούς Ὁμολογητές Ἐπισκόπους τοῦ Στρατοπέδου Σολόβκι

"Σκοπός τοῦ Κράτους δέν εἶναι ἡ πραγματοποίηση τοῦ Παραδείσου στήν γῆ, ἀλλά ἡ παρεμπόδιση τοῦ κόσμου νά μεταβληθεῖ σέ κόλαση".

Βλαδίμηρος Σολόβιεφ (Ρῶσος Φιλόσοφος, 19ος αἰ.)

Τό Σολόβκι εἶναι τό μεγαλύτερο ἀπό ἕξι νησιά, τά ὁποῖα βρίσκονται στή Λευκή Θάλασσα, στά βόρεια ρωσικά παράλια. Ἐκεῖ ἱδρύθηκε τόν 15ο αἰ. περίφημο Μοναστήρι ἀπό τούς Ὁσίους Γερμανό καί Σαββάτιο, μέ λαμπρά οἰκοδομήματα καί ἕξι ναούς. Τούς θερινούς μῆνες προσκυνητές ἀπό ὅλη τήν Ρωσία (περίπου 600 τήν ἡμέρα) ἔφθαναν στή Μονή γιά νά προσκυνήσουν τά χαριτόβρυτα Λείψανα τῶν Ἁγίων της καί νά βοηθηθοῦν ἀπό τήν πνευματική ζωή τῶν ἐκεῖ ἀσκουμένων μοναχῶν. Τούς χειμερινούς μῆνες ἡ Μονή ἀποκόπτοταν λόγῳ τῶν πάγων.
Μετά τό 1917 τό Σολόβκι μετατράπηκε σέ ἕνα ἀπέραντο στρατόπεδο συγκεντρώσεως, ὅπου ἔστελναν συνήθως τούς καταδίκους Ἐπισκόπους, τούς κληρικούς, ἀλλά καί "ἐπικίνδυνους" Ὀρθοδόξους πιστούς. Χιλιάδες κρατούμενοι "ζοῦσαν" ἐκεῖ, στοιβαγμένοι στά κατεστραμένα κτίρια τοῦ μοναστηριοῦ καί σέ πανάθλιες παράγκες, ντυμένοι μέ κουρέλια, ὑποχρεωμένοι νά ἐργάζωνται πολλές ὥρες μέ 25 βαθμούς κάτω τό μηδέν καί ἀνεπαρκῆ τροφή.
Τό 1926 κρατοῦνταν στό Σολόβκι 80 περίπου Ἐπίσκοποι (ἀπό αὐτούς σχεδόν κανείς δέν ἐπέστρεψε στόν κόσμο· ὅλοι τελειώθηκαν μαρτυρικά καί ἀνήκουν στή χορεία τῶν Ἁγίων Νεομαρτύρων καί Ὁμολογητῶν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν). Τήν 27η Μαϊου 1926 οἱ Ἐπίσκοποι αὐτοί συγκεντρώθηκαν κρυφά στό παράπηγμα προμηθειῶν τοῦ στρατοπέδου, μέ πρωτοβουλία τοῦ Ἐπισκόπου Βασιλείου τοῦ Πριλοῦκι, καί συνέταξαν ἕνα σπουδαῖο Ὑπόμνημα πρός τήν Σοβιετική Κυβέρνηση. Τοῦ ἐγγράφου αὐτοῦ δημοσιεύουμε στή συνέχεια τά σπουδαιότερα τμήματα, διότι ἀποτελοῦν μέρος τῆς Ἐκκλησιολογίας τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, τῆς διδασκαλίας Της δηλαδή γιά τίς σχέσεις Ἐκκλησίας καί Πολιτείας γενικά, ἀλλά καί στά πλαίσια τοῦ Σοβιετικοῦ Κράτους. (Τό ἔγγραφο αὐτό λαμβάνεται ἀπό τήν Εἰσαγωγή τῆς πτυχιακῆς ἐργασίας τῆς Ἄννας Μάρκου μέ θέμα, "Σχέσεις Ἐκκλησίας καί Πολιτείας στό Νεοελληνικό Κράτος ἀπό τήν ἵδρυσή του μέχρι σήμερα", 2001. Βλ. Πρωθιερέως Μιχαήλ Polsky, "Οἱ Νέοι Μάρτυρες τῆς Ρωσίας", σελ. 157 - 165· καί Σόλ. Νινίκα, "Οἱ Νέοι Μάρτυρες τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας", σελ. 59 - 64).

Τό Ὑπόμνημα τῆς 27ης Μαϊου 1926 τῶν ἐξορίστων Ἐπισκόπων στό Σολόβκι πρός τήν Σοβιετική Κυβέρνηση
"...Παρά τήν σχετική διάταξη τοῦ Σοβιετικοῦ Συντάγματος, ἡ ὁποία ἐγγυᾶται στούς πιστούς τήν ἐλευθερία τῆς συνειδήσεως, τοῦ κηρύγματος καί τῆς κοινῆς λατρείας, ἡ Ὀρθόδοξη Ρωσική Ἐκκλησία ὑφίσταται μέχρι τώρα μεγάλες πιέσεις καί περιορισμούς στή δραστηριότητά Της καί στήν πνευματική Της ζωή. Δέν τῆς ἐπιτρέπεται νά ὀργανώσει, ὅπως πρέπει, τήν κεντρική της διοίκηση, καθώς καί τήν διοίκηση τῶν Μητροπόλεων. Πολλές φορές ἡ κρατική ἐξουσία ἐμποδίζει τούς νεοεκλεγέντες Ἐπισκόπους νά καταλάβουν τίς θέσεις τους κι ἐκείνους πού πᾶνε στίς Ἐπισκοπές τους τούς ἐμποδίζει νά ἐκτελέσουν τά πιό στοιχειώδη καθήκοντά τους...
Ἡ Ἐκκλησία ἡ Ὁποία ἔχει καθήκον νά διδάσκει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ σέ ὅλους, συμπεριλαμβανομένων καί τῶν παιδιῶν, δέν μπορεῖ ἀπό τόν νόμο νά παρέχει τήν διδασκαλία Της σέ παιδιά κάτω τῶν 18 ἐτῶν...
Ὁ Τοποτηρητής τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Μητροπ. Κρουτίτσης Πέτρος καί οἱ μισοί Ὀρθόδοξοι Ἱεράρχες βασανίζονται στίς φυλακές, στήν ἐξορία, στά καταναγκαστικά ἔργα. Μή μπορώντας νά ἀρνηθοῦν τά γεγονότα αὐτά οἱ κυβερνητικές ἀρχές, τά ἐξηγοῦν μἐ πολιτικά κριτήρια. Δηλαδή κατηγοροῦν τούς Ἐπισκόπους καί τούς Ἱερεῖς, ὅτι ἀναπτύσσουν ἀντεπαναστατική δραστηριότητα καί ὅτι ἔχουν μυστικά σχέδια ἀνατροπῆς τοῦ Σοβιετικοῦ καί ἐπαναφορᾶς τοῦ παλαιοῦ καθεστῶτος.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐπιχείρησε ἤδη πολλές φορές, καί εἰδικώτερα ὁ ἀποθανών Πατριάρχης Τύχων, νά διαλύσει τήν παρεξήγηση αὐτή.
Ἡ ἀποτυχία τῶν προσπαθειῶν αὐτῶν καί ἡ ἐπιθυμία νά τεθεῖ τέρμα στίς θλιβερές αὐτές παρεξηγήσεις, ὠθοῦν, γιά μία ἀκόμη φορά, ἐμᾶς τούς ἡγέτες τῆς Ἐκκλησίας, νά ἐκθέσουμε μέ κάθε εἰλικρίνεια τίς ἀρχές πού καθορίζουν τίς σχέσεις Ἐκκλησίας καί Κράτους στή χώρα μας.
Θά ἦταν ἀνέντιμο γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νά ἰσχυρισθεῖ, ὅτι δέν ὑπάρχει καμμία διαφορά μεταξύ Αὐτῆς καί τοῦ Σοβιετικοῦ Κράτους. Ὅμως οἱ διαφορές καί ἀντιθέσεις αὐτές δέν εἶναι ἐκεῖνες πού φαντάζεται ἡ πολιτική καχυποψία καί ἡ συκοφαντική διάθεση.
Ἡ διανομή τῶν ἀγαθῶν καί ἡ διάθεσή τους κατά τίς ἐπιταγές τοῦ Σοσιαλισμοῦ, δέν ἀφορά τήν Ἐκκλησία, ἡ Ὁποία πάντοτε ἐκτιμοῦσε ὅτι αὐτό εἶναι ὑπόθεση τοῦ Κράτους.
Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει τίποτα νά κάνει μέ τήν πολιτική ὀργάνωση τῆς χώρας· εἶναι πάντοτε νομιμόφρων σέ κάθε χώρα, ὅπου βρίσκονται πιστοί Της, ἄσχετα μέ τό πολιτικό σύστημα πού τήν διοικεῖ.
Ἀλλά ἐδῶ σέ μᾶς, ἡ ἀντίθεση Ἐκκλησίας καί Κράτους ἔχει ὡς αἰτία τό ἀσυμβίβαστο ἀνάμεσα στή θρησκευτική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας καί στόν Ὑλισμό, τήν ἐπίσημη φιλοσοφία τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος καί τοῦ Σοβιετικοῦ Κράτους. Ἐκτός ὅμως ἀπό τίς φιλοσοφικές καί ἰδεολογικές διαφορές, ὑπάρχουν καί οἱ διαφορές ἐπί τοῦ πρακτικοῦ πεδίου, δηλαδή τάξεως ἠθικῆς...
Ἡ Ἐκκλησία ἀναγνωρίζει, ὅτι γιά ὅλα τά πράγματα πού ὑπάρχουν στόν κόσμο ὑπάρχει μία πνευματική Ἀρχή. Ὁ Κομμουνισμός αὐτό τό ἀπορρίπτει.
Ἡ Ἐκκλησία πιστεύει σέ Ἕνα Θεό ζῶντα, ποιητή τοῦ Σύμπαντος, ρυθμιστή τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου καί τοῦ προοροσμοῦ του. Ὁ Κομμουνισμός δέν παραδέχεται τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί διδάσκει, ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε αὐτομάτως καί ὅτι δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό λογικές ἐξηγήσεις γιά τήν ὕπαρξή του.
Ἡ Ἐκκλησία διδάσκει, ὅτι προρισμός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ κληρονομία τῆς αἰωνίου ζωῆς καί δέν παύει νά ὑπενθυμίζει στούς πιστούς Της τήν οὐράνια πατρίδα. Ὁ Κομμουνισμός δέν ἀναγνωρίζει στόν ἄνθρωπο κανένα ἄλλο προορισμό, παρά μόνο τήν πρόοδο στή γήϊνη αὐτή ζωή.
Ἡ Ἐκκλησία πιστεύει στό ἀμετακίνητο τῶν ἠθικῶν ἀρχῶν, λ.χ. τῆς δικαιοσύνης. Ὁ Κομμουνισμός θεωρεῖ, ὅτι οἱ ἠθικές ἀρχές προσδιορίζονται ἀπό τήν πάλη τῶν τάξεων.
Ἡ Ἐκκλησία διδάσκει στούς ἀνθρώπους τήν ταπείνωση ἡ ὁποία ἀνυψώνει. Ὁ Κομμουνισμός ἐκτρέφει τόν ἐγωϊσμό ὁ ὁποῖος ταπεινώνει.
Ἡ Ἐκκλησία διδάσκει τήν ἁγνότητα τοῦ σώματος καί τήν ἱερότητα τῶν παιδιῶν πού γεννιῶνται ἀπό τόν γάμο. Ὁ Κομμουνισμός θεωρεῖ τίς συζυγικές σχέσεις ἁπλῶς σάν ἱκανοποίηση τοῦ γεννετησίου ἐνστίκτου.
Ἡ Ἐκκλησία θεωρεῖ τήν θρησκεία σάν δύναμη ζωῆς, ἡ ὁποία βοηθεῖ τόν ἄνθρωπο νά ἐπιτύχει τόν αἰώνιο προορισμό του, σάν πηγή γιά κάθε τι μεγάλο πού ὑπάρχει στό ἀνθρώπινο ὄν, σάν βάση γιά τήν ἐπίγεια εὐδαιμονία, τήν εὐτυχία καί τήν ὑγεία τῶν λαῶν. Ὁ Κομμουνισμός θεωρεῖ τήν θρησκεία σάν τό ὄπιο πού δηλητηριάζει τούς λαούς καί ἐξασθενεῖ τήν ἐνεργητικότητά τους, σάν αἰτία τῆς φτώχειας καί τῆς ἀθλιότητας τῶν μαζῶν.
Ἡ Ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ τήν ἄνθηση καί τήν πρόοδο τῆς θρησκείας. Ὁ Κομμουνισμός ἐργάζεται γιά τήν ἐξαφάνισή της.
Ἐν ὄψει τῶν διαφορῶν αὐτῶν, τῶν τόσο θεμελιωδῶν μεταξύ Ἐκκλησίας καί Κράτους, δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει μεταξύ τους καμμία προσέγγιση καί κανένας συμβιβασμός... Διότι τό πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας, ἡ οὐσία καί ὁ λόγος τῆς ὑπάρξεώς Της, εἶναι ἀκριβῶς αὐτό πού ἀπορρίπτει ὁ Κομμουνισμός. Κανένας συμβιβασμός, καμμία ὑποχώρηση, καμμία τροποποίηση στή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, σύμφωνα μέ κάποια φιλοκομμουνιστική ἑρμηνεία, δέν θά μπορέσει νά κάνει δυνατή μία τέτοια προσέγγιση...
Ὁ Νόμος "Περί χωρισμοῦ Ἐκκλησίας καί Κράτους", ἐπιτρέπει θεωρητικά στούς Χριστιανούς νά πιστεύουν ὅ,τι θέλουν, ἀλλ' ἀντιφάσκει πρός τόν ἑαυτό του, ὅταν δέν ἀναγνωρίζει τίς θρησκευτικές κοινότητες σάν νομικά πρόσωπα καί ἀπαγορεύει στούς πιστούς νά κατέχουν ἕνα θρησκευτικό ἀντικείμενο, ἔστω καί ἄν στερεῖται παντελῶς ὑλικῆς ἀξίας, ἀλλ' ὅμως εἶναι ἀγαπητό στούς πιστούς λόγῳ τῆς θρησκευτικῆς του σημασίας. Ἐξ' αἰτίας αὐτοῦ τοῦ παντοδυνάμου νόμου τά Ἱερά Λείψανα τῶν Ἁγίων ἀφαιρέθηκαν ἀπό τούς ναούς καί τοποθετήθηκαν στά μουσεῖα, γιά ἄσκηση ἀντιθρησκευτικῆς προπαγάνδας...
Οἱ Ἐπίσκοποι καί γενικά οἱ Ἱερωμένοι πού γεμίζουν σήμερα τίς φυλακές ἤ βρίσκονται στά στατόπεδα συγκεντρώσεως καί στά καταναγκαστικά ἔργα, ἔχουν καταδικασθεῖ χωρίς κανονική δικαστική διαδικασία, ἀλλά μέ διοικητικά τεχνάσματα· χωρίς συγκεκριμένη κατηγορία, σοβαρή ἔρευνα, δημόσια δίκη καί δικαίωμα ὑπεράσπισης· χωρίς συχνά νά γνωρίζουν τόν λόγο τῆς συλλήψεώς τους, πρᾶγμα πού ἀποδεικνύει τήν ἔλλειψη πραγματικῆς ἐνοχῆς.
Ἡ Ἐκκλησία ἀκολουθεῖ τόν δρόμο πού τῆς ὑπαγορεύουν οἱ ἀρχές Της. Μέσα στούς ναούς καί στίς συγκεντρώσεις Της ΔΕΝ γίνεται πολιτική προπαγάνδα. Στήν ἐκλογή τῶν προσώπων πού θά Τήν ὑπηρετήσουν λαμβάνει ὑπ' ὄψει Της μόνο τήν καθαρότητα τῆς Πίστεώς τους, τόν ζῆλο τους γιά τήν Ἐκκλησία, τήν ποιότητα τῆς προσωπικῆς τους ζωῆς καί τήν ἠθική τους ἀκεραιότητα.
Ὑποβάλλουμε τό Ὑπόμνημα αὐτό στήν Κυβέρνηση, μέ τήν ἐλπίδα ὅτι τό περιεχόμενό του θά ἐκτιμηθεῖ. Σέ ἀντίθετη περίπτωση ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἕτοιμη νά ὑποφέρει ὑπομονετικά τίς στερήσεις καί τίς πιέσεις πού θά τῆς ἐπιβληθοῦν. Θά θυμηθεῖ ἡ Ἐκκλησία, ὅτι ἡ δύναμή Της δέν στηρίζεται στήν καλή ἐξωτερική ὀργάνωση, ἀλλά:
· στήν ἑνότητα τῆς Πίστεως· καί
· στήν ἀγάπη τῶν πιστῶν Της τέκνων.
Ὅμως, ὑπεράνω ὅλων, ἡ Ἐκκλησία στηρίζει τήν ἐλπίδα Της στήν ἀκαταμάχητη δύναμη τοῦ Θείου Ἱδρυτοῦ Της καί στήν ὑπόσχεση πού τῆς ἔδωσε, ὅτι θά ἐξέρχεται πάντοτε νικήτρια".

Ἀτυχῶς ἡ γνήσια φωνή τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, ἡ φωνή τῶν 80 κρατουμένων στό Σολόβκι Ἐπισκόπων Της, ἀγνοήθηκε ἀπό τήν Σοβιετική Πολιτεία, διότι τό ἀθεϊστικό καθεστώς ζητοῦσε τήν ἐξαφάνιση τῆς Ἐκκλησίας μέ τήν ὑποταγή Της σ' αὐτό. Ἕνα ἔτος μετά τό Ὑπόμνημα αὐτό, τόν Ἰούλιο τοῦ 1927, ὁ Ἀντιπρόσωπος τοῦ Τοποτηρητή τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου (τοῦ Μητροπ. Κρουτίτσης Πέτρου) Μητροπ. Σέργιος, διακήρυξε τά ἀκριβῶς ἀντίθετα. Ἔτσι τό Πατριαρχεῖο Μόσχας σοβιετοποιήθηκε, μετατράπηκε δηλαδή σέ ἕνα ὄργανο τῆς Σοβιετικῆς πολιτικῆς καί προπαγάνδας, καί ἡ Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν ἐμφανίσθηκε στό ἱστορικό προσκήνιο.

10. Μετά τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
Γιά τήν περίοδο μετά τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εἶναι δύσκολη ἡ ἐξαγωγή ἀσφαλῶν συμπερασμάτων σχετικά μέ τήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν, διότι σπανίζουν οἱ ἔγκυρες πληροφορίες. Λ. χ. ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος, ὁ ὁποῖος γνώρισε τήν μυστική αὐτή Ἐκκλησία τό 1948 - κρατούμενος σέ στρατόπεδο συγκεντρώσεως - καί ἐντάχθηκε στό ποίμνιο τοῦ Ὁμολογητοῦ Ἀρχιεπισκόπου Γκλαζώφ Πέτρου Λαντίγκιν, λίγο πρίν τόν θάνατό του (1957), τό 1955, κατά τήν ὁμολογία του συνάντησε 100 περίπου μυστικούς Ἱερεῖς, ἀλλά ποτέ κάποιον Ἐπίσκοπο.
Σέ κείμενό του - πού διέθεσε τό 1980 στό γράφοντα - ἀναφέρει, ὅτι τήν δεκαετία τοῦ '50 κρατοῦνταν σέ κάποιο στρατόπεδο ὁ Κατακομβῖτης Ἐπίσκοπος Βόρις Τσέρνωφ, γιά τόν ὁποῖο δέν ὑπάρχουν ἄλλες πληροφορίες. Ὁ ἴδιος ὑποθέτει, ὅτι μέχρι τήν περίοδο συγγραφῆς τοῦ κειμένου του (1980), ἴσως ὑπῆρχαν στή ζωή οἱ μυστικοί Ἐπίσκοποι Νικόδημος, Δοσίθεος, Ἀλφαῖος καί κάποιοι ἄλλοι. Ἀναφέρει ἀκόμη, ὅτι στίς ἡμέρες του ὑπῆρχαν Κοινότητες Κατακομβιτῶν πού προ-έρχονταν ἀπό τόν μυστικό Ἐπίσκοπο Οὐάρο, πολύ γνωστό στήν κεντρική Ρωσία, καί τήν λεγόμενη "Ὁμάδα τῆς Οὔφα", τῶν Ἐπισκόπων δηλαδή πού εἶχε μυστικά χειροτονήσει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας τῆς Οὔφα (+ 1937), ὁ ὁποῖος - ὅπως ἔγραψε σέ ἐπιστολή του - μέχρι τό 1932 εἶχε χειροτονήσει 42 μυστικούς Ἐπισκόπους!
Στή βιογραφία τοῦ Ἐπισκόπου Θεοδοσίου (Bakhmetev, + 1986), ἀναφέρονται οἱ Κατοκομβίτες Ἱερεῖς Τιμόθεος ἀπό τό Maikop, Ἰγνάτιος Uglyansky ἀπό τήν περιοχή τοῦ Βορονέζ, Κοσμᾶς Trusov, Νικήτας Ignatiev ἀπό τήν περιοχή τῆς Βιάτκας, Νικόλαος ἀπό τό Νοβοσιμπίρσκ, Σέργιος ἀπό τό Anzhersk τοῦ Kemerovo, Ἡλίας ἀπό τά βουνά τοῦ Καυκάσου, Βησσαρίων ἀπό τό Ταμπώφ καί Νικήτας ἀπό τό Χάρκοβο, καθώς καί ὁ Ἱερομόναχος Ἀρκάδιος ἀπό τό Lipetsk.
Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ '80, ἔφθασαν στή Δύση πληροφορίες γιά τόν Ἱερομόναχο (τελικά ἀποδείχθηκε ὅτι ἦταν Ἐπίσκοπος) Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Γιαρσώφ (ἤ Ἐρσώβ), ὁ ὁποῖος κρατήθηκε σέ ψυχιατρική κλινική καί τελικά "ἀπέθανε στό Στρατόπεδο, ἀφοῦ παρέλυσε τελείως μετά τό βίαιο κόψιμο τῆς γενειάδας του" (ἀπό τήν συνέντευξη τοῦ Εὐγενίου Vaggine στό Περιοδικό "Vestnik"· βλ. "Τό μαρτύριο καί ἡ μαρτυρία τῆς Ὀρθοδοξίας στή Ρωσία σήμερα", σελ. 237). Γιά τόν Ἱερομάρτυρα αὐτό ἔγινε ἐπίσης γνωστό, ὅτι - ἄν καί ὁ ἴδιος ἦταν παράλυτος - εἶχε ἐλεηθεῖ μέ τό χάρισμα τῶν ἰάσεων! (Βλ. στή συνέχεια).
Κατά τήν διακυβέρνηση τῆς Σοβιετικῆς Ρωσίας ἀπό τόν Νικήτα Κρουστσώφ, ὁ Κλῆρος τῶν Κατακομβῶν ἐνισχύθηκε ἀντί νά μειωθεῖ. "Μετά τούς διωγμούς τοῦ Κρουστσώφ - γράφει ὁ P. O. Cajev - καί τό βίαιο κλείσιμο πολυαρίθμων ναῶν, χιλιάδες καί χιλιάδες Ἱερεῖς ἔμειναν χωρίς τήν ἄδεια τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν νά ἐφημερεύουν. Ἡ πλειοψηφία τῶν Ἱερέων αὐτῶν δέν ἀπεσχηματίσθη, ἀλλά ἐξακολουθοῦσε - μυστικά ἀπό τίς κρατικές Ἀρχές - νά διαποιμαίνει τούς πιστούς. Μερικοί ἀπό αὐτούς διέκοπταν τήν λειτουργική κοινωνία μέ τό Πατριαρχεῖο Μόσχας" ("Τό μαρτύριο καί ἡ μαρτυρία τῆς Ὀρθοδοξίας στή Ρωσία σήμερα", σελ. 243).
Σημειώνουμε, ὅτι ὁ νέος αὐτός διωγμός ἄρχισε τό 1959 καί στρεφόταν ὄχι μόνον κατά τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί κατά τῶν θρησκευτικῶν μειονοτήτων, τῶν Ἰουδαίων καί τῶν Μουσουλμάνων. Μέχρι τό 1964 ὅσοι ναοί εἶχαν μείνει ἀνοικτοί ἤ εἶχαν γλυτώσει τήν κατεδάφιση, κλείσθηκαν ἤ κατεδαφίσθηκαν. (Τό 1961 καταδεφίσθηκε στό Βιπέτσκ ἕνας ναός τοῦ 12ου αἰ. Καί τό 1964 στό Κίεβο, σέ μία νύκτα, κατεδαφίσθηκαν τρεῖς ἱστορικοί ναοί! ).
Σημειώνουμε ἀκόμη, ὅτι ὁ Κρουτσώφ εἶναι ὁ μοναδικός Σοβιετικός Ἡγέτης πού ἔχει ἐνταφιαστεῖ σέ … μοναστήρι! Ὁ διώκτης πού τό 1961 δήλωσε σέ δημοσιογράφους καί ἀνταποκριτές ξένων πρακτορείων, ὅτι «σέ δέκα χρόνια θά σᾶς δείξω στήν τηλεόραση τόν τελευταῖο παπά»! ἐνταφιάσθηκε στήν ἱστορική Μονή Νοβοντέβιτσι τῆς Μόσχας! Ὁ τελευταῖος Σοβιετικός Ἡγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, σέ συνέντευξή του στό «Ρωσικό Παρατηρητή» (βλ. ἐφημ. «Καθολική», 1.2.2000), δήλωσε: «Ὁ Νικήτας Κρουτσώφ εἶναι ὁ μόνος ἀπό τούς Προέδρους τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης πού τάφηκε σέ χριστιανικό κοιμητήριο. Ἡ σύζυγός του Νίνα Πέτροβα εἶχε γράψει ἐμπιστευτικά στόν Λαπίρα (Σ.Σ. πρόκειται γιά τόν τότε Δήμαρχο τῆς Φλωρεντίας Γεώργιο Λαπίρα, γνωστό τοῦ Κρουτσώφ λόγῳ τῶν ἀγώνων του γιά τήν φιλία καί εἰρήνη μεταξύ τῶν λαῶν), ὅτι ὁ ἄντρας της πέθανε κρατῶντας στά χέρια του τήν εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ! πού τοῦ εἶχε στείλει ὁ Λαπίρα». (βλ. Κέντρου Νεότητος Θηβῶν, «Ρωσία - Φινλανδία», σελ. 165).
Κάτω ἀπό αὐτές τίς συνθῆκες τά συμπεράσματα γιά τήν Ἱεραρχία τῶν Κατακομβῶν εἶναι ἰδιαίτερα ἐπισφαλῆ, καθῶς καί ἡ ἀναφορά ὀνομάτων Κατακομβιτῶν Ἐπισκόπων.
Ὅταν ὁ Ρῶσος Νομπελίστας Συγγραφέας Ἀλ. Σολζενίτσιν, μετά τήν ἐγκατάστασή του στή Δυτ. Εὐρώπη, δήλωσε σέ συνέντευξή του, ὅτι "δέν γνώριζε τίποτα γιά τήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν", προκλήθηκε - ὅπως ἦταν ἀναμενόμενο - σοβαρό πρόβλημα μεταξύ τῶν Ρώσων τῆς Διασπορᾶς (καί ὄχι μόνο). Τό πρόβλημα λύθηκε ὅταν ἕνας ἄλλος γνωστός Ρῶσος, ὁ ὑπέρμαχος τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων στήν τότε Σοβιετική Ἕνωση Ἀνατόλιος Λεβίτιν Krasnov, δήλωσε τά ἀκόλουθα σέ συνέντευξή του στή μηνιαῖα Ρωσική ἐφημερίδα τῶν Παρισίων "La Pensee Russe" (φ. 5ης Δεκεμβρίου 1974, σελ. 5). (Σ.Σ. Ὁ Ἀνατόλιος Λεβίτιν Krasnov σάν Διάκονος εἶχε συμμετάσχει στό Σχίσμα τῆς Ζωντανῆς Ἐκκλησίας. Παρά τήν μετάνοια καί ἐπιστροφή του στήν κανονική Ρωσική Ἐκκλησία, οἱ θέσεις του χαρακτηρίζονται φιλελεύθερες καί οἰκουμενιστικές. Στήν 5. 9. 1974 ἀπηύθυνε μία "παράνομη" γιά τό Σοβιετικό κάθεστώς Διακήρυξη πρός τήν Ἐπιτροπή Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων στή Μόσχα, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀπελαθεῖ στήν Ἐλβετία).
"Σέ ὅτι ἀφορᾶ τήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν αὐτή ὑφίσταται, πέρα ἀπό κάθε ἐπινόηση. Σύμφωνα μέ τίς πληροφορίες μου, ἔχει περίπου 10 Ἐπισκόπους πού ἔχουν τήν ἀρχιερατική τους διαδοχή ἀπό τούς Ἰωσηφίτες, τούς Ἐπισκόπους πού διαχωρίστηκαν ἀπό τόν Μητροπ. Σέργιο τό 1927... Σήμερα οἱ Ἐπίσκοποι αὐτοί, ἀπό ὅσα γνωρίζω, εἶναι πιθανῶς 12 ἤ 8. Ἔχουν χειροτονηθεῖ σέ στρατόπεδα, ἀπό Ἱεράρχες πού ἦσαν ἐκεῖ, καί ἀσκοῦν τά καθήκοντά τους. Ὑπάρχουν ἐπίσης καί Ἱερεῖς".
Στό Ὑπόμνημά του πρός τήν Ἐπιτροπή Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων ὁ Krasnov - πλέον τῶν διώξεων κατά τῶν Οὐνιτῶν, Βαπτιστῶν, Ἀντβενιστῶν, Πεντηκοστιανῶν καί Μαρτύρων τοῦ Ἰαχωβᾶ - κάνει λόγο καί γιά διώξεις κατά τῆς Γνησίας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Γράφει σχετικά:
"Αὐτή ἡ Ἐκκλησία βρίσκεται σέ καθεστώς διωγμοῦ γιά μία περίοδο 47 ἐτῶν... Ὁ ἀριθμός τῶν μελῶν της δέν μπορεῖ νά ὑπολογισθεῖ μέ ἀκρίβεια. Ἐν τούτοις, σύμφωνα μέ πληροφορίες πού ἔχουν ληφθεῖ ἀπό μέλη τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς, ἔχει μεταξύ τῶν 8 καί 10 Ἐπισκόπων, περίπου 200 Ἱερεῖς καί ἀρκετές χιλιάδες λαϊκῶν".
Κατά τόν Krasnov, τήν ἐποχή ἐκείνη (δεκαετία τοῦ '70), Ἡγέτης τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν ἦταν ὁ Μητροπολίτης Θεοδόσιος, τοῦ ὁποίου ἕνα κείμενο σχετικά μέ τήν ἐκλογή τοῦ Πατριάρχου Μόσχας Ποιμένος, εἶχε κυκλοφορήσει παράνομα (samizdat) στή Μόσχα, τό Λένινγκραντ καί τό Κίεβο.
Ὁ Εὐγένιος Vaggine, σέ συνέντευξή του στό Περιοδικό "Vestnik", σχετικά μέ τήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν εἶπε τά ἀκόλουθα:
"Τό ἐντονώτερο βίωμά μου, τό ὁποῖο ἐπέδρασε ἀποφασιστικώτατα ἐπί τῆς θρησκευτικῆς μου πορείας, ἦταν οἱ συναντήσεις μου μέ τούς ζωντανούς Μάρτυρας ὑπέρ τῆς Πίστεως τοῦ Χριστοῦ καί πρό παντός μέ τούς ἀληθινούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς ἤ Τυχωνίτας, ἀντιπροσώπους τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ὅπως τούς ἀποκαλοῦν στήν Δύσι.
Γνωρίζω, ὅτι πολλοί ἀμφιβάλλουν γιά τήν ὕπαρξι αὐτῶν καί μαρτυρῶ, ὅτι ἡ Ἐκκλησία αὐτή ὑπάρχει καί τοῦτο ἐπιβεβαιώνει πειστικά ἡ ἀναρίθμητη χορεία τῶν Μαρτύρων Της. Καταπλήσσει ἡ ἄφοβη ἐκ μέρους των ὁμολογία τῆς Πίστεως, πολλές φορές μέ ἀντίτιμο τήν ζωή τους. Διότι τούς λέγουν: "Ἀρνηθῆτε, ἀναγνωρῆστε τό Πατριαρχεῖο Μόσχας καί θά σᾶς ἀπελευθερώσουμε ἀμέσως"! Αὐτοί ὅμως ἐμμένουν σταθεροί μέχρι θανάτου" ("Τό μαρτύριο καί ἡ μαρτυρία τῆς Ὀρθοδοξίας στή Ρωσία σήμερα", σελ. 237).
Ὁ Ἱερεύς Βίκτωρ Ποτάπωφ, μέ ἀφορμή τήν σύλληψη τοῦ "ἀντιδραστικοῦ" Ἱερέως τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας Γκλέμπ Γιακούνιν, ὁμολογεῖ τήν ὕπαρξη τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ἀναφερόμενος στόν "ἡμιπαράνομο τρόπο ὑπάρξεως" τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος "διαφέρει ἀπό τήν ἐν Κατακόμβαις ὕπαρξη τῆς Ἐκκλησίας" ("Τό μαρτύριο καί ἡ μαρτυρία τῆς Ὀρθοδοξίας στή Ρωσία σήμερα", σελ. 205).
Τό 1948 ἔρευνα τῶν τοπικῶν Σοβιετικῶν Ἀρχῶν ἀπέδειξε, ὅτι στήν περιοχή τῶν πόλεων Μιχαήλωφ, Skopin καί Kasimov λειτουργοῦσαν 189 μυστικές ἐνορίες! Μεταξύ τῶν Κληρικῶν πού ἐξυπηρετοῦσαν τίς ἐνορίες αὐτές ἦσαν οἱ Ἀρχιμανδρίτες Ἀνδρέας Isayev, Γαβριήλ Khitrov καί Παϊσιος καί οἱ Ἡγούμενοι Παϊσιος Rozhkov καί Ἰωάσαφ. Σύμφωνα μέ τά ἴδια στοιχεῖα, μετά τό 1948 στήν ἴδια περιοχή ὑπῆρχαν 175 - 190 μυστικές ἐνορίες, τίς ὁποίες ἐξυπηρετοῦσαν περίπου 200 Κατακομβίτες Κληρικοί!
Ὁ P. O. Cajev ἀναφερόμενος στήν Ἐκκλησία τῶν Κατακομβῶν κατά τήν δεκαετία τοῦ '60, λέγει τά ἐξῆς: "Ἐρώτησα τόν Μοναχό Μ. σχετικά μέ τήν ὕπαρξι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν στή Σοβιετική Ἕνωση. Ἀπό ὅλους τούς Κληρικούς τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας πού ἔχω μέχρι σήμερα συναντήσει, ὁ Μοναχός Μ. εἶναι ὁ μοναδικός πού μοῦ εἶπε, ὅτι κατά τήν γνώμη του, στή δεκαετία τοῦ '60 τουλάχιστον, ὁ Κλῆρος τῶν Κατακομβῶν δέν ἦταν ὀλιγαριθμώτερος - ἴσως νά ἦταν καί πολυαριθμώτερος - ἀπό τόν Κλῆρο τῆς ἐπισήμου Ἐκκλησίας στή Ρωσία. Οἱ Κληρικοί ὅμως αὐτοί στεροῦνται κάθε δυνατότητος γιά διαποίμανση καί πολύ περισσότερο γιά προσέλκυση τοῦ ποιμνίου στήν Ἐκκλησία, ἐπειδή εὑρίσκονται στήν "παρανομία".
Μία φορά, τό 1950 περίπου - διηγεῖται ὁ Μοναχός Μ. - ὁ Μητροπ. Κιέβου Ἰωάννης εἶχε ἐπισκεφθεῖ τόν Πατριάρχη Ἀλέξιο καί παρεπονεῖτο ὅτι στήν ἐπαρχία του ὑπῆρχαν πάρα πολλοί Χριστιανοί τῶν Κατακομβῶν. Ὁ Πατριάρχης ἐδάκρυσε καί τοῦ εἶπε: "Πρέπει νά εὐχαριστῆτε τον Θεό πού ἔχετε τόσο πολλούς πραγματικούς εὐχίτας ἐνώπιον τοῦ Κυρίου γιά τά ἁμαρτήματά μας καί τόσο πολλούς ἀνθρώπους πού δέν προσκύνησαν τόν μαμωνᾶ, ὅπως ἐμεῖς. Ἴσως νά σωθοῦμε καί ἐμεῖς διά τῶν πρεσβειῶν τους"! ("Τό μαρτύριο καί ἡ μαρτυρία τῆς Ὀρθοδοξίας στή Ρωσία σήμερα", σελ. 241).
Μετά τήν κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος δημοσιοποιήθηκαν ἀρκετές σχετικές πληροφορίες, τῶν ὁποίων ἡ ἐγκυρότητα ἐλέγχεται, καί ἐμφανίσθηκαν ἄτομα (Ἐπίσκοποι καί Κληρικοί), πού δραστηριοποιοῦνται στό ὄνομα τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν.
Σημαντική εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ Καθηγητή Ἰβάν Andreyev, ὅπως αὐτή προκύπτει ἀπό ἐξαιρετικές ἐργασίες του ("Notes concernig the Catacomb Church", 1947· "The position of the Church in the Soviet Union", 1951· "Is the Soviet Church charismatic?", 1948· "Short History of the History of the Russian Church from the Revolution to the present", 1952).
Γιά τό θέμα τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας γενικά ὁ Μοναχός Ἐπιφάνιος μεταφέρει τήν γνώμη "ἑνός πολύ καλά πληροφορημένου Ἱερέως" πού γνώρισε σέ στρατόπεδο, σύμφωνα μέ τήν ὁποία "ὁ Πατριάρχης Τύχων καί ἡ Ἱεραρχία τῆς περιόδου ἐκείνης, χειροτόνησαν Ἐπισκόπους σχεδόν γιά κάθε πόλη τῆς Ρωσίας, ὥστε ὁ ἀριθμός τῶν Ἐπισκόπων τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας νά ἀνέρχεται σχεδόν σέ 1.000".
Ὁ ἴδιος σημειώνει, ὅτι πολλοί ἀμφιβάλλουν γι' αὐτό τόν ἀριθμό καί ὑπολογίζουν τούς Ρώσους Ἐπισκόπους περίπου στούς 300, ὁ ἴδιος ὅμως εὐτύχησε νά διαβάσει ἕνα ἄρθρο ἀπό τήν Σοβιετική Ἕνωση, πού δημοσιεύθηκε στόν "Κήρυκα τῆς Ρωσικῆς Χριστιανικῆς Κινήσεως" πρίν τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο ὑπῆρχαν στή διάθεση τοῦ περιοδικοῦ νεκρολογίες 350 Νεομαρτύρων Ἐπισκόπων!
Πάντως, ἕνας μόνο τῶν Ἀρχιερέων τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας τῆς Οὔφα (+ 1937), χειροτόνησε μέχρι τό 1932 - ὅπως ὁ ἴδιος γράφει σέ μία ἐπιστολή του - (ἄλλοτε μόνος καί ἄλλοτε συμπαραστατούμενος καί ἀπό ἄλλους Ἀρχιερεῖς), 42 μυστικούς Ἐπισκόπους! Ὁμοίως, ὁ Ἐπίσκοπος Μακάριος τοῦ Δνεπροπετρόβσκ (+ 1937), βοηθούμενος ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Παρθένιο τοῦ Ἀνανίεφ, χειροτόνησε τρεῖς μυστικούς Ἐπισκόπους, ὑπό τόν ὅρο νά φανερώσουν τήν ἐπισκοπική τους ἰδιότητα μόλις παραστεῖ ἀνάγκη (Βλ. Βιογραφικά σημειώματα τῶν ἐν λόγῳ Ἀρχιερέων).